Baarschaamte: mogen we nog wel kinderen op deze wereld zetten?

Je doet de wereld je kinderen aan en je kinderen de wereld, is de redenatie van degenen die geen kinderen op de wereld zetten vanwege klimaatverandering. Want mag dat eigenlijk nog, kinderen krijgen? Of hoort voorplanten bij mens-zijn en kunnen we daar niet zomaar mee stoppen? 

“Dat kan je echt niet meer maken!”, roept een vrouw uit, “het is zo’n egoïstische keuze om een kind te krijgen. Je doet de wereld er geen plezier mee en het kind al helemaal niet”. Op een zonnig terras zitten aan weerszijden van een picknicktafel een vrouw en man, beiden eind twintig. Hij denkt even na. “Kan je echt beslissen met je hoofd? Of is het bijna onmogelijk als je een kinderwens hebt om op die manier na te denken?” Het lijkt een date. Misschien wel een derde of vierde date. Of twee mensen die elkaar via vrienden kennen en sinds kort samen optrekken.

Mijn vriend en ik luisteren mee. Als de vrouw en de man hun bonnetje hebben betaald en het terras verlaten, nemen we het onderwerp over. Mogen wij mensen dat nog wel, kinderen op de wereld zetten? “Een moeder vertelde, toen ik op haar kinderen paste, dat als ze had geweten waar de wereld naartoe zou gaan ze geen kinderen had gekregen”, zeg ik tegen mijn vriend. “Ik snap dat wel. Je wilt dat je kinderen het goed hebben. Niet dat ze in de grootste ellende terecht komen.” Mijn vriend is het daar niet mee eens: “Je weet niet hoe het gaat lopen allemaal. Waarom zou je je keuze om kinderen te krijgen laten afhangen van een mogelijk toekomstbeeld?”

Het onderwerp leeft. Jonge ouders van twee kinderen, moeders en vaders met volwassen kinderen, twintigers zonder kinderen en stellen met een kinderwens reflecteren op de vraag: ‘mag dat nog, kinderen krijgen?’ Is het met het oog op de klimaatcrisis beter om ons minder voort te planten voor onze medemensen, de ongeborenen en de natuur? Of is het krijgen van kinderen essentieel voor een betekenisvol menselijk leven? En kan het krijgen van kinderen juist bijdragen aan een duurzame samenleving? Ik ging op onderzoek uit om te kijken wat nou eigenlijk ethisch juist is in deze kwestie.

Je doet de wereld je kinderen aan en je kinderen de wereld

Na wat struinen op het internet kom ik een Youtube-video tegen van Birthstrike, getiteld: ‘Meet The People Choosing Not To Have Kids Because Of Climate Change’. De oprichter van Birthstrike, Blythe Pepino, begint te vertellen: “Ik begon na te denken over het krijgen van kinderen. Ik was verliefd en dacht ‘hij is de perfecte vader’. Helaas botste mijn verlangen om moeder te worden met mijn bewustzijn over klimaatverandering en hoe ernstig de situatie is.” Birthstrike betekent letterlijk: geboorte-staking. Het gaat dan ook om een groep mensen die weigert kinderen te krijgen vanwege de naderende klimaatcrisis en de afwezigheid van politieke maatregelen om hierop te anticiperen.

Maar wat maakt geen kinderen krijgen een duurzame keuze? Per kind dat niet geboren wordt besparen we in het westen 58 ton CO2 per jaar. Hierbij zijn de kinderen en kleinkinderen van elke nieuwgeborene meegerekend. Op dit moment is de gemiddelde uitstoot van een Nederlander tien ton CO2 per jaar. Om een klimaatcrisis te bezweren moeten we naar twee ton CO2 per jaar per persoon. Sommige wetenschappers zeggen daarom: geen kinderen krijgen is de beste manier om je CO2 uitstoot te verlagen. En dus bij te dragen aan een gezond en duurzaam klimaat.

Ter vergelijking: een stel dat in een Hummer rijdt, regelmatig het vliegtuig neemt en elke dag vlees eet heeft een kleinere voetafdruk dan een in hennep-gekleed stel dat veganistisch eet en alleen met de bakfiets en trein gaat, maar wel twee kinderen op de wereld heeft gezet.

Je doet de wereld je kinderen aan en je kinderen de wereld. ‘De wereld je kinderen’, want er zijn al genoeg mensen. Door een kind te krijgen, verhoog je de CO2-uitstoot. Dus ook de kans dat de mensen die al leven zullen lijden door de gevolgen van klimaatverandering. ‘Je kinderen de wereld’, want de kinderen die nu geboren worden krijgen sowieso te maken met de gevolgen van klimaatverandering. Geen kinderen krijgen betekent dan minder lijden voor de ongeborenen en voor de levenden.

Minder kinderen krijgen is moreel wenselijk

“De laatste jaren maakt het onderwerp een comeback”, vertelt ethicus Tim Meijers aan de andere kant van de lijn. Een ‘comeback’, omdat het vraagstuk over de grenzen van bevolkingsgroei ook leefde in de jaren ‘60 en ‘70. Mensen kregen minder kinderen vanwege de afname in biodiversiteit en het opraken van grondstoffen. In onze tijd hangt een andere dreiging in de lucht: klimaatverandering. Meijers: “Door klimaatverandering beseffen we dat we als mensheid – mede door het feit dat we met zo veel zijn – de capaciteit hebben om de leefbaarheid van de Aarde aan te tasten en haar zelfs te vernietigen”.

Meijers schreef een proefschrift Justice in Procreation aan de Universiteit Louvain. Oftewel, wat is moreel wenselijk als het aankomt op voortplanten? Meijers heeft zelf twee kinderen. Misschien licht moreel problematisch, vindt hij zelf. “Over de eerste heb ik niet zo over nagedacht. Omdat ik niet denk dat een kind krijgen verkeerd is. Door voortplanting krijg je toegang tot een waardevolle relatie: ouderschap. En als jij vindt dat die relatie belangrijk is, denk ik dat het op grond daarvan toegestaan is om één kind te krijgen.” Een tweede kind is moeilijker te verantwoorden. De waardevolle relatie is al aangegaan en iemands ecologische voetprint wordt er niet kleiner op. Meijers: “Of je het echt niet mag doen hangt van wat de wereld ecologisch aankan en daar heb ik als filosoof geen antwoord op.”

Dwang versus vrije keuze beïnvloeden

Toch is dit onderwerp een lange tijd taboe geweest in het klimaatdebat. In het klimaatakkoord stond niks over bevolkingsgroei. Dit komt, volgens Meijers, doordat ‘overbevolking’ veel gevoeligheden met zich meebrengt. Mensen denken al snel aan een één-kind beleid zoals in China of de geboortecijfers in Afrikaanse landen naar beneden halen door gedwongen sterilisatie. Uit angst om uit te komen op deze invullingen van het onderwerp, is het lange tijd gemeden.

“Vaak als het gaat over bevolkingsbeperking, denken mensen gelijk aan gedwongen bevolkingsbeperking,” zegt Meijers, “maar er zijn veel acceptabele manieren om ervoor te zorgen dat we minder kinderen krijgen.” Door één kind financieel aantrekkelijker te maken en een tweede, derde of vierde kind onaantrekkelijk. “Maar ook door mensen in omstandigheden te krijgen waar minder kinderen krijgen überhaupt een optie is”, volgens Meijers. In landen waar zes of zeven kinderen worden geboren, hebben vrouwen weinig rechten en leven mensen in armoede. Minder armoede en meer vrouwen die toegang hebben tot de banenmarkt en anticonceptie, betekent minder kinderen.

“We willen natuurlijk niet dat het zo blijft, maar in landen waar het geboortecijfer hoog ligt is de CO2-voetafdruk per geboren kind veel lager dan de voetafdruk van kinderen die in westerse landen worden geboren”, vertelt Meijers. Volgens de NOS stoot één Nederlander evenveel uit als 198 Somaliërs. Daarom kunnen we deze landen niet verantwoordelijk stellen voor de gevolgen van overbevolking. En dus juist in landen als Nederland kan het geboortecijfer omlaag om de CO2-uitstoot te verlagen.

Eentje in plaats van twee

Maar één kind krijgen is niet populair in onze samenleving. Mijn moeder heeft één kind gekregen. Vanaf mijn zevende heb ik half- en stief- broertjes en zusjes gekregen. Vijf in totaal. Ik ben blij dat ik kan zeggen dat ik niet enig kind ben. Want zou ik dat wel zeggen, dan voel ik het stereotype op me geprojecteerd worden, door mezelf en anderen.

Als het op kinderen krijgen en een gezin vormen aankomt, hebben we een bepaald idee van wat normaal en goed is. In de podcast ‘De Tweede’ van De Correspondent onderzoeken twee journalisten ‘het standaardgezin’. Hieruit blijkt dat onze norm twee kinderen en twee ouders is. Want met één kind ben je nog geen gezin, vertellen de geïnterviewden. En enige kinderen zijn toch zielig? En worden egoïstische volwassenen die niet kunnen delen? Deze ideeën over hoe een gezin eruit moet zien, bepalen mede hoeveel kinderen er worden geboren.

Volgens ‘geluksprofessor’ Ruut Veenhoven blijkt dit stereotype over enige kinderen niet te kloppen. In gedrag en geluk verschillen zij niet van de oudste van een gezin. Sterker nog; vaak is een enig kind gelukkiger en socialer dan een kind uit een groter gezin. Dus als vanuit moreel oogpunt één kind krijgen wenselijk is, dan moeten we iets veranderen aan het beeld dat we hierover hebben.

“Dat kunnen we doen door beeldvorming”, oppert Meijers: “Als je laat zien dat enige kinderen gelukkige en gesocialiseerde mensen zijn, dan wordt het ook aantrekkelijker om één kind te krijgen.” Volgens hem zijn broer/zus-achtige relaties wel belangrijk voor kinderen. “Maar daar is niet perse een broertje of zusje voor nodig. Ouders van enige kinderen kunnen zulke relaties stimuleren.” Zo heb ik een ‘geboorte-vriendin’. Onze ouders waren bevriend. We zaten bijna tegelijkertijd in onze moeders buiken en kwamen een half jaar na elkaar op de wereld. We groeiden samen op en nog steeds voelt ze meer als familie dan iets anders.

Baby-shaming

Maar wat betekent deze bewustwording over de impact van kinderen op de wereld voor ouders die meer dan één kind hebben? “I had absolutely no idea that ‘pregnancy shaming’ existed until, I announced we had baby #4 on the way”, schrijft de Australische influencer Anne Strode op Instagram. Op een foto waarop duidelijk te zien is dat ze zwanger is van haar vierde kind, kreeg ze reacties als: “Stop having babies”. Wordt babyschaamte of baarschaamte, de nieuwe vliegschaamte?

“Iedereen moet vooral zijn eigen leven inrichten naar eigen inzicht. Uiteindelijk zijn we toch allemaal prutsers, maar bedoelen we het vaak goed”, zegt journalist Pauline Bijster (36), moeder van vier. Ze heeft niet bewust gekozen voor vier kinderen, maar “vind het fantastisch dat ze er zijn.” Zij is nog niet gebaar-shamed. Misschien omdat ze snel zwanger raakt door voorbehoedsmiddelen heen. En haar kinderen drie verschillende vaders hebben. Dus rekensom: vier ouders gedeeld door vier kinderen is één kind per één volwassene.

“Het leven doorgeven is inherent aan leven, net als bewegen, ademenen en vrijen”, vertelt Bijster. “Uiteraard belasten mijn kinderen het milieu, ik ook, dus in feite is doodgaan het enige dat je wezenlijk kan bijdragen; de enige manier om geen afval meer te verspreiden en geen grondstoffen meer te verbruiken. Ik wil nog niet dood en wilde blijkbaar wel het leven doorgeven.”

Pauline Bijster is zelf grootgebracht met het klimaatvraagstuk. Dat geeft zij nu door aan haar kinderen. Door hen te leren met compassie en liefde met mensen, planten en dieren om te gaan. “De kraan niet laten lopen, afval scheiden en geen vlees eten zijn al vanzelfsprekend voor ze. Kinderen zijn nog veel wakkerder dan wij. Ze worden groot met klimaatverandering.” Ze geeft hen mee dat alles wat ze nodig hebben in henzelf zit. “Dan worden het geen gulzige volwassenen en hebben ze ook geen vervuilende spullen nodig.”

“Mijn oudste zoon vertelde gister aan tafel: ‘We kunnen er niets meer aan doen’”, vertelt Bijster: “Ik ben bang dat hij gelijk heeft.” Maar dat betekent voor haar dat ze met haar kinderen van het leven kan houden zolang het er is. En samen met hen probeert te doen voor de wereld wat ze kan.

Geen kinderen krijgen is geen optie

Het idee dat het leven inherent is aan kinderen krijgen, doet me denken aan de visie van ethicus Tim Meijers. “We hebben kinderen nodig,” zegt Meijers, “we hebben het nodig om in een keten van generaties te zitten. De projecten waar we nu mee bezig zijn hebben alleen zin en betekenis als we het leven voortzetten.” Als we nu massaal zouden stoppen met kinderen krijgen, belanden we in een wereld van zinloosheid. En dat niet alleen. Onze verzorgingsstaat, economie en duurzame pensioenvoorzieningen zouden instorten. Dus de samenleving zoals we die kennen. Daarom moeten we een balans vinden in het aantal kinderen dat we op de wereld zetten, volgens Meijers.

Collega’s van Meijers, Axel Gosseries en David dela Croix, stelden voor om net als de CO2-uitstoot, het recht op kinderen verhandelbaar te maken. Een maatschappij geeft dan aan hoeveel kinderen het wenselijk acht en verdeelt deze rechten onder de bevolking. Wil je meer kinderen, dan kan je rechten bijkopen. Heeft een samenleving te maken met overbevolking dan zijn deze duur. Zijn er te weinig kinderen, dan krijgt een gezin misschien geld toe als zij meer kinderen krijgen. De rechten zou je dan op ieder moment kunnen verkopen of kopen.

Maar willen we het krijgen van kinderen commercialiseren? Dan wordt meer kinderen krijgen iets voor de rijken en die fundamentele onrechtvaardigheid lijkt me niet wenselijk. Vinden we een manier om ecologisch neutraal te leven, dan hoeven we niet eens na te denken over geboortecijfers. Meijers: “Als we allemaal windmolens planten, consuminderen, genoeg voedsel op regeneratieve wijze produceren en weet ik veel wat allemaal, dan is er vanuit klimaatverandering geen reden om de bevolkingsgroei te beperken.”

Niet meelopen, maar bewust kiezen

Nu zijn we daar nog lang niet. Daarom is het hoopvol dat we stilstaan bij de vraag of we nog wel kinderen mogen krijgen en hoeveel, volgens Meijers. René (36) en Marianna (36) vinden dat meer mensen hierover mogen nadenken. Zij hebben besloten geen kinderen te krijgen. Het gebeurde een beetje terloops, vertellen ze mij aan de ronde tafel in hun woonkamer. Het stel is al dertien jaar samen. De behoefte om een kind te krijgen kwam steeds niet. En toen wisten ze eigenlijk wel dat ze het niet wilden.

Om hen heen zien ze dat mensen die niet écht een kind wilden, nu toch een kind op de wereld hebben gezet. Als ik vraag ‘waarom?’, antwoordt Marianna: “Ze zijn bang iets te missen. Ze denken dat ze het toch nooit écht gaan willen. Maar hebben wel alles om een kind te krijgen: een goede baan, een huis en een auto.” De logische volgende stap is dan: een baby maken. “Maar dit blijkt dan toch wat zwaarder te zijn dan verwacht”, vult René aan. “Als ouders onderling over hun kinderen praten, gaat het veel over hoe zwaar het is, vrijwel nooit over hoe geweldig het is om een kind te hebben.”

Ook zetten ze hun vraagtekens bij de wereld waarin een kind opgroeit. “Ik denk niet dat de wereld over vijftig jaar nog zo’n fijne plek is”, zegt René. “Als ik een kind zou hebben, zou ik me wel wat meer zorgen maken.” Ondanks dat hij geen kinderen op de wereld zet, is hij meer bezig met zijn impact op de wereld dan mensen met kinderen. “We doen ons best om bewust en duurzaam te leven, want met de klimaatcrisis gaat het veel te hard de verkeerde kant op. Het is voor ons zeker niet de belangrijkste reden, maar geen kinderen hebben blijkt een goede manier om onze footprint aanzienlijk te verlagen.”

“Bezint eer gij begint”, antwoordt Marianna als ik haar vraag wat ze mensen adviseert die twijfelen om een kind te krijgen.“ Het zou goed zijn als mensen kritischer nadenken over het wel of niet krijgen van kinderen.” Tegen het einde van het interview raakt het stel met elkaar in gesprek. Ik luister. Ze concluderen dat het vaak vanzelfsprekend lijkt om kinderen te nemen. Een gezin stichten is de norm en er zijn relatief weinig stellen die een andere keuze maken. Maar de beslissing om een kind te nemen is een grote verantwoordelijkheid, met grote consequenties voor de ouders, de relatie, het kind en de wereld.

“Mothering the world“, pleit Blythe Pepino van Birthstrike voor. In plaats van kinderen krijgen en daar zorg voor dragen, zet zij haar moeder-vaardigheden in voor de natuur, dieren en al levende mensen. In de podcast ‘Damn, Honey’ vertelt Liesbeth over haar niet-moederschap: “Ik kan mijn geld en energie toch veel beter geven aan de mensen die het nodig hebben, dan aan iemand die nog niet bestaat?” De wens om iets of iemand te verzorgen hoeft zich niet te beperken tot een eigen kind, volgens deze vrouwen.

Ratio of instinct

Lang dacht ik zelf: ‘Ik ga geen kinderen krijgen’. Het leek me lastig iemand op de wereld te zetten, want wil die persoon dat zelf wel? Ik kan het niet eerst vragen. Baar ik wel een kind, dan moet ik ervoor zorgen dat diegene een gelukkige volwassene wordt. Dat leek me niet iets wat ik kon. In mijn tienerjaren vond ik de wereld ook geen fantastische plek. Dus ook niet voor een baby.

Tot ik voor het eerst goed verliefd werd en de ideeën vergat. Daarvoor in de plaats kwam een gevoel van ‘let’s go’. Na een paar jaar was de liefde klaar. Het verlangen ooit een kind te krijgen niet, bleek een paar nachten terug. In een droom was ik samen met een baby. Het was duidelijk dat ik hem had gebaard en Barry had genoemd. Ik had hem opgerold in een doek, nam hem mee op pad en Barry vond het wel best. Hij keek me alleen aan. En ik voelde een intense liefde voor hem.

Ergens moet ik daarom misschien Barry maar niet op de wereld zetten, want dan hoeft hij alle ellende die ons te wachten staat niet mee te maken. En als ik dezelfde liefde voor mijn kind ga voelen als in mijn droom, dan wil ik hem dat besparen. Maar kan ik daarmee Barry alleen in mijn dromen laten bestaan? Of is dat niet genoeg? Wil ik Barry ook kunnen vasthouden, liefde geven en laten opgroeien? En als Barry een combinatie is tussen mij en mijn vriend en hij krijgt van die blonde krulletjes, kan ik dat dan weerstaan? Misschien zet ik gewoon alleen Barry op de wereld. En ‘gaan’ mijn vriendinnen ook voor ‘slechts’ één en worden ze ‘geboorte-vrienden’. Zoiets.

Een ethisch dilemma dus: mogen we nog kinderen krijgen? Zoals de jonge man op het terras vroeg aan de vrouw tegenover zich: ‘kan je wel beslissen met je hoofd, als je een kinderwens hebt?’ Deze biologische drijfveer is waarschijnlijk moeilijk met rationele argumenten te onderdrukken. Vooral als de klimaatverandering nu nog niet onze levens ontregelt. Toch hebben we ook het vermogen om na te denken. En dat vermogen kunnen we inzetten om de toekomst voor te stellen. En als we die toekomst dan voor ons zien, kunnen we de afweging maken of we geen, één, twee, drie of vier kinderen mee willen nemen in die toekomst.

Iedere week een flinke dosis blik-verruimende kennis en positiviteit in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 10 april 2019. Laatste update: 10 februari 2023