Zullen we stoppen met cadeaus die niet uit ons hart komen?

We leven in een wereld waarin geschenken simpelweg voor het oprapen liggen. Toch geven we elkaar – uit goede bedoelingen en als gevolg van ongeschreven sociale normen – nog vaak cadeaus die niet uit ons hart komen en die de gezondheid van mens en natuur geen goed doen. Zullen we elkaar zinvolle geschenken gaan geven en stoppen met lege cadeaus?

Als ontvanger voel ik me vaak ongemakkelijk bij het krijgen van cadeaus. Heb ik net een vlammende lezing gegeven over alle hormoonverstorende stoffen in ons eten en onze omgeving, krijg ik een bos bespoten rozen. En laatst hield ik een vurig pleidooi voor gezond en lokaal eten en kreeg ik een mand met werkelijk de meest ongezonde producten uit Verweggistan. Ik geef zulke cadeaus vaak weer weg. Maar het voelt dan toch alsof ik er iemand anders mee ‘opzadel’. En weggooien als het gemiddeld zo’n 30.000 kilometer heeft afgelegd doe je ook niet zomaar.

Ook dat geven is voor mij wel een issue: ik kan het gewoon niet over mijn hart verkrijgen om iemand iets te geven dat diens gezondheid en die van de Aarde ondermijnt. Ook al zijn die cadeaus uiteraard goedbedoeld. Voor mij voelt het not done om iemand die ziek is een doos zwaar gesuikerde chocolaatjes of andere ultra-bewerkte ‘lekkernijen’ te geven. Ook vind ik het vervelend om iets te geven wat niet uit mijn hart komt, maar een gevolg is van onze ongeschreven sociale normen: je geeft iets cadeau als je ergens bent uitgenodigd, iets te vieren hebt of iemand wilt bedanken. Bij iemand die ik niet echt ken, kies ik dan voor iets waarvan ik weet dat het binnen onze sociale norm valt. Dan geef ik een cadeau, maar dat is geen geschenk. En dat is wel wat ik graag geef. Aan bekenden geef ik daarom vaak deze overheerlijke noten-perentaart als cadeau. Ook heb ik laatst heel veel oude koekblikjes gekocht op een rommelmarkt. En die vul ik dan met deze overheerlijke nostalgische biscuitjes of met stukjes fruitleer. Wat voelt het rijk om zoiets weg te geven.

Vier mooie verhalen over het geven van geschenken

Vind je het soms ook lastig om een mooi geschenk te geven? Met deze vier verhalen hoop ik je te inspireren:

1. Het verhaal van Robin Wall Kimmerer

Zij beschrijft precies wat ik voel. Als kind dacht ze dat definitie van een cadeau was: iets dat je voor een ander maakt. Voor degenen die haar boek ‘Een vlecht van heilig gras’ hebben gelezen is dat natuurlijk niks nieuws. Voor mij eindigde mijn worsteling met cadeaus toen ik deze wijze woorden van haar las: “We leven in een wereld vol geschenken die simpelweg voor het oprapen liggen. Als kind ervoer ik de wereld als een geschenkeconomie: goederen en diensten waren niet iets wat je moest kopen, maar wat je cadeau kreeg van de Aarde.” Dat gevoel herken ik zo. Een potje eigengemaakte rozenbotteljam aan iemand geven: ik weet hoeveel noeste arbeid onze vrijwilligers en ik erin hebben gestopt om ze te verzamelen, de pitjes te verwijderen en de jam te maken. Maar wat is er leuker dan de overvloed die de natuur ons geeft met anderen te delen? Ook de ontvanger voelt dat het geen achteloos cadeau is maar een écht geschenk. Wat zou het mooi zijn als we alles wat de Aarde biedt weer als een wonder en geschenk zien. Robin noemt een voorbeeld van sokken of wilde aardbeien cadeau geven: “Vreemd dat een voorwerp zo van aard kan veranderen door de manier waarop we het in handen krijgen, als geschenk of als handelsartikel. De gekochte sokken die mijn eigendom worden door ze te kopen of krijgen zorgen voor geen enkele verbintenis. Hoogstens tot een beleefd uitgewisseld ‘dankjewel’. Krijg ik sokken van mijn oma, helemaal zelfgebreid, dan ontstaat er een blijvende relatie. En ben ik er zuinig op. En maak ik weer een cadeau voor haar als zij jarig is.”

Zelf heb ik inmiddels een hele verzameling potjes om cadeau te geven: geweckte groenten, mijn favoriete Afrikaanse Pompoensoep, heerlijk kruidenzout met wakame en onkruiden, muesli uit mijn boek Mooi Eten, Mooi Leven, aardperen of pompoen in zoetzuur. Het voelt als een enorme rijkdom om zulke geschenken op voorraad te hebben. En wat heb ik er al een plezier aan beleefd door ze te telen, te verzamelen en te verwerken.

2. Laten we ons ‘grote mensenbrein’ inschakelen

Ik ben al jaren fan van de boeken van filosoof Roman Krznaric, zoals ‘De goede voorouder’. Als je dit boek leest kun je inderdaad bijna niet anders dan concluderen dat ons kortetermijndenken over voedsel, landbouw, consumeren, water, economie, politiek en energie gewoon niet meer kan. De crises waar we mee te maken hebben, dwingen ons om te handelen. Omdat er anders gewoon geen leefbare toekomst meer is voor onze kinderen. Misschien haak je nu af omdat je denkt: ‘weer zo’n doemscenario boek’. Maar in mijn optiek is dat zeker niet zo: Wij, homo sapiens, hebben namelijk naast ons ‘korte termijn reptielen-brein’ (dat erg happy wordt van impulsiviteit, consumeren en beloningen) ook een lange-termijn-mensbrein. Die beseft dat wij onze welvaart en welzijn als geschenk hebben gekregen dankzij het rentmeesterschap van de generaties voor ons. En dat wij weer het geschenk ‘leefbare Aarde’ aan de generaties na ons moeten doorgeven.

Roman noemt ons kortetermijnbrein ons ‘marshmallow-brein’ en ons lange-termijn-brein ons ‘eikeltjes-brein’, een verwijzing naar het marshmallow-experiment waarbij er een snoepje op tafel ligt en je er nog een krijgt als je ervan af blijft. Wie de verleiding niet kan weerstaan, krijgt slechts één snoepje. Hoe zouden we ooit kathedralen gebouwd hebben (met bouwprocessen van soms honderden jaren) als we enkel ons kortetermijndenken hadden gebruikt? Het leuke aan dit boek is dat hij zoveel voorbeelden geeft van de prachtige dingen die wij als mens hebben gecreëerd door ons eikeltjes-brein te gebruiken. Ook onze generatie kan bij alle belangrijke beslissingen het mensbrein laten domineren. Naast indrukwekkende verhalen heeft hij mooie tips en ideeën.

Als je een cadeau moet geven kun je je het volgende afvragen: ‘Zou ik, als ik de toekomstige generatie was, blij worden van de keuze van dit geschenk?’ Eigenlijk is het heel simpel, zegt Roman: “Bejegen toekomstige generaties zoals u door vorige generaties bejegend had willen worden”. En dan vallen heel veel ‘weggooi-’ of ‘prullariacadeaus’ af.

3. Tijd voor andere verhalen, andere normen en waarden

We leven in een ‘verandering van tijdperk’ en niet in een ‘tijdperk van verandering’ en dat brengt veel crises, onzekerheden, angst en stress met zich mee. Ook op financieel gebied. Daarom zou het in mijn optiek een goed idee zijn om elkaar zinvolle, eetbare, bruikbare en wezenlijke geschenken geven. Als we dan iets geven wat onze maag voedt, laten we dan ook direct onze geest voeden: “Geef geen dingen die alleen de maag vullen en de geest honger laten leiden. Geef iets dat ze allebei voedt” – Robin Kemmerer

Dit tijdperk gaat, aldus Jan Rotmans, niet zozeer om het doen van kleine aanpassingen maar om wezenlijke veranderingen. Het is tijd voor andere verhalen, andere gewoontes en nieuwe sociale normen. Iedereen geeft wel eens iets cadeau: het is zo’n kleine en simpele verandering voor ons om die te veranderen door een eerlijk, duurzaam en lokaal geschenk te geven. Kleine verandering, maar wel eentje met grote impact voor de gezondheid van mens en planeet.

4. Welke economie wil je ondersteunen? De lokale of de mondiale?

Ook deze woorden van Jan Diek van Mansveld in zijn interview in The Optimist zijn zo logisch! Je koopgedrag is een uiting van ethiek. Over elke aankoop zouden we na moeten denken: “Als ik een fles Coca-Cola koop, steun ik het mondiale Coca-Cola concern. Als ik de cola bij Albert Heijn koop, verdient AH daar ook aan, als ik de cola bij Total tankstation koop pikt Total een graantje mee. Als ik kaas koop bij De Groene Griffioen in Weesp steun ik Boy en Wendela die daar boeren. Als ik een boek koop via Bol.com verdient die eraan, als ik het boek door een plaatselijke boekhandel laat bestellen verdient die meer en Bol.com minder. Als ik bij de plaatselijke groenteboer, slager of bakker koop, steun ik hun bedrijf en draag ik er zo aan bij dat ze in mijn dorp kunnen blijven bestaan. Rijd ik een half uur verder naar een Maxi of Lidl, dan hebben de plaatselijke middenstanders het nakijken en ben ik een paar procent voordeliger uit wat de aankoop zelf betreft.”

Mijn geschenkdroom

Mijn grote droom is dat we onze sociale omgeving écht sociaal gaan inrichten, al van jongs af aan. Dat we de kinderen van nu weer wezenlijk voedsel en échte geschenken schenken en laten geven. Ik weet bijna zeker dat dit het ‘nieuwe normaal’ kan worden dat we onze geliefden – en de mensen die aan onze zorg zijn toevertrouwd – eten en geschenken voorschotelen die respect hebben voor de gezondheid van de Aarde en al wat leeft. Zullen we starten door te doen? Mijn grootste geschenk zou zijn dat jij gelooft in deze droom van mij. En gaat meedoen.

Dus heb je een leuk verhaal of een foto van een waar geschenk? Mail het ons dan via info@mooietenuitdelokaleketen.nl. Wij bundelen ze graag om ze vervolgens te delen met de wereld. Dat moet wel aanstekelijk werken.

Ben je zoek naar meer verhalen die je inspireren om socialer, vitaler en duurzamer te leven? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox. Ook ontvang je ons nieuwste e-magazine gratis. 

Oorspronkelijk gepubliceerd op 1 maart 2023. Laatste update: 14 februari 2024.