Zes courgetteplanten en een schuldgevoel: over overvloed, verspilling en perspectief

De zomerse overvloed is begonnen. Als je een groentetuin – of een buurman met een groentetuin – hebt dan vliegen de courgettes je waarschijnlijk om de oren. De eerste oogst voelde als een feest. De tweede nog steeds als een zegen. Maar bij de derde doos, die inmiddels als een obstakel in de gang ligt te verwelken, begint iets te knagen. Schuld. Onrust. Wat moet ik in godsnaam met al deze courgettes? En waarom heb ik er zes geplant?

Natuurlijk doe je wat elke goedbedoelende hobbytuinier doet: je deelt uit. Aan de buren, je schoonmoeder, die verre achterneef. Maar op een gegeven moment zie je het in hun ogen. Ze glimlachen beleefd, maar hun blik verraadt hun echte gevoel: “Ah, daar komt ze weer met haar mand vol verantwoordelijkheid.”

            “Heb je haar weer met die mand vol verantwoordelijkheid”

Want laten we eerlijk zijn. Op dat punt geef je die courgettes niet meer weg uit gulheid. Je schuift een probleem door. Jouw probleem.

Dus wat nu? Wat doe je met die hoop lichtgroene, knalgele of donkergroene cucurbitaceae vruchten die zich als een soort stille aanklacht opstapelen bij de achterdeur?

Vorig jaar, voor een interviewserie van collega-boeren stond ik in de tuin van Tanja van Lugar da Terra. Een vrouw die al jaren met haar handen in de aarde leeft, werkt en de grond voedt. Tussen de rijen syntropisch gegroeide groenten, bomen en bloemen raakten we aan de praat over de angsten van beginnende tuinders. De meest voorkomende vraag die we krijgen is: hoeveel moet ik van alles planten? Ze zijn vooral bang om teveel te planten en te verspillen.

Dat is een angst die ik altijd wel begrepen heb. Zonde van al die courgettes, toch? En op een gegeven moment kost het je misschien zelfs je relatie met je buurman!

Maar zij gaf een reactie die me echt aan het denken zette. Ze lachte hardop en zei: “Typisch menselijk, altijd maar denken dat wij centraal staan in alles. Waarom zou een courgette die de grond weer in gaat verspild zijn? Je voedt er zoveel anderen mee! De bijen genieten van de bloemen. De vruchten die je niet eet, gaan naar de composthoop en voeden wormen, insecten en schimmels. De plant zelf, als die vergaat, is weer mulch, die de bodem verrijkt.”

Haar motto: “Je kunt nooit genoeg planten.”

“Je kunt nooit genoeg planten”

Die zin bleef hangen.

We leven al te lang in een collectief denken waarin we alles meten in termen van menselijk nut. Als wij er niet van genieten, is het blijkbaar verspild. Een vrucht die niet op ons bord belandt? Zonde. Een plant die ‘voor niets’ groeit? Onverantwoord en zonde!

Niets is voor niets
Maar niets is ooit voor niets. Alles voedt iets. En als wij bereid zijn om niet in het midden te staan van elk ecosysteem, maar onze bescheiden plek in het geheel erkennen en aanvaarden, dan verandert alles.

Zonlicht wordt omgezet in suikers. Planten vangen die energie op, bouwen weefsel, wortels, bladeren. Die wortels lekken suikers de bodem in, waarmee ze een heel netwerk van bodemleven activeren: bacteriën, schimmels, wormen. Alles leeft mee, eet mee, groeit mee. En het is dit leven in de bodem dat ons uiteindelijk voedt. Dus waarom zouden wij het niet willen voeden?

Elke courgetteplant – of je die nu opeet of niet – is een pomp van leven. Een brug tussen de zon en de bodem.

Dus waarom zouden we ons schuldig voelen vanwege overvloed?

Omdat we zijn gaan geloven dat alles wat we niet ‘benutten’ verloren is. Omdat we niet meer kunnen kijken buiten menselijk nut en gemakzucht om. Omdat we niet geleerd hebben om ecologische waarde te herkennen en erkennen. Het is niet uit slechte wil, maar uit een culturele verwijdering voortgekomen. Een langzaam proces dat al decennia, misschien wel eeuwen plaatsvindt tussen ons en onze capaciteit om direct te kunnen voorzien in onze fundamentele behoefte: onszelf voeden.

Mystieke dimensie
Deze vaardigheden zijn gemechaniseerd en geïndustrialiseerd, waardoor ze voor ons een mystieke dimensie hebben gekregen. We bouwen een steeds grotere afstand tussen ons en de natuur. We eten uit de supermarkt, leven in huizen die we niet zelf bouwen en we zijn voor honderd procent afhankelijk van de lichtschakelaar en het internet. Dieren zijn er als huisdieren, of als bezienswaardigheden op een safari, en je ziet alleen af en toe nog een enkele koe in de wei. Kippen, varkens? Er zijn er miljoenen van, maar die zien we niet. Bodemleven? De meeste mensen raken de aarde voor de laatste keer aan als ze kind zijn, daarna wordt de verwijdering van de natuur alleen maar groter.

“Een courgette die naar de compost gaat, is geen verspilling”

Maar de waarheid is: een courgette die naar de compost gaat, is geen verspilling. Als je hem weer teruggeeft aan het systeem, is het een investering. Een investering in bodemleven, natuurlijke veerkracht en biodiversiteit.

En ja, natuurlijk is het fijn als je ervan eet. Het is fijn als je het kunt bewaren, inmaken, fermenteren, uitdelen. En ik moedig je aan (kijk hier voor recepten) om dat vooral te doen! Maar als het een keer niet lukt – als je doos courgettes verandert in een slappe berg die je uiteindelijk terug in de aarde stopt – wees dan blij en niet verdrietig. Je hebt niets verspild. Je hebt gevoed. Misschien niet je maag, maar wel de wereld waarop wij leven.

Geven
Ik denk terug aan dat moment in de tuin met mijn collega. Hoe vanzelfsprekend het voor haar was: alles dient wel ergens voor. Hoe zij zich geen zorgen maakt over ‘te veel’, maar zich juist afvraagt: hoeveel kan ik geven? Hoeveel leven kan ik stimuleren? Hoeveel kan ik laten ontstaan?

Dat perspectief heeft mij die dag veranderd. We moeten af van het idee dat wij het middelpunt zijn. Dat onze koelkast bepaalt wat verspilling is. Dat alleen telt wat geconsumeerd wordt.

“We moeten af van het idee dat wij het middelpunt zijn”

We moeten terug naar het idee dat overvloed een zegen is. En dat een deel van die overvloed – vanzelfsprekend – weer de kringloop in moet. En dat is oké. Sterker nog: dat is precies hoe het moet.

Dus: plant. Plant zoveel je wilt. Laat de gedachte los of het nu wel of niet ‘nuttig’ is. Geef gul. Deel uit. Composteer wat overblijft. Voed niet alleen jezelf, maar het hele web van leven waarin je leeft.

Laat je courgetteplant een symbool zijn van jouw bijdrage aan het grotere geheel.

Want wat wij verspilling noemen, is in de natuur zelden iets anders dan voeding. En wat wij zien als ‘te veel’, is in werkelijkheid vaak precies genoeg, voor alles wat leeft, ook als het geen naam heeft of zich niet netjes aan tafel meldt.

Je kunt nooit genoeg planten.

Bewustere keuzes
Dit is geen oproep tot roekeloosheid, maar tot bewustere keuzes omtrent de herkomst van ons voedsel en hoe we ermee omgaan. We moeten gaan nadenken over hoe we onze omgeving kunnen voeden, niet alleen onszelf.

Dit soort denken zal uiteindelijk leiden tot minder plastic verpakkingen, tot het normaliseren van het composteren van menselijke ontlasting (humanure). Met de juiste houding ten aanzien van de voedingscyclus zouden we uiteindelijk in staat zijn de lokale energiekringlopen sluitend te maken.

Het is een oproep tot vertrouwen. Vertrouwen in het systeem, in de kringloop en in het feit dat niets verloren gaat, zolang je het teruggeeft aan de aarde.

En misschien is die berg courgettes bij je achterdeur precies wat je nodig hebt om dat te beseffen.

Tekst: Sophie de Jong
Sophie is mede-oprichter van The Farming Chefs. 

Foto header: The Farming Chefs

Wil je meer inspiratie over hoe je vaker lokaal kunt eten? Schrijf je in voor de nieuwsbrief!