Wijsheid komt niet per se met de jaren
We worden tegenwoordig bedolven onder een stroom van informatie: via telefoon, televisie, internet of (social) media. Maar één blik op het nieuws van vandaag en het is duidelijk dat er iets anders van ons wordt gevraagd dan nog meer informatie en kennis vergaren. Ondernemer en Wijs Leiderschapscoach Aranka van der Pol pleit voor meer wijsheid in de wereld. Maar wat is wijsheid eigenlijk en hoe kun je wijzer worden?
Door de constante overvloed van externe informatie; felle billboards met reclames, nieuwsberichtjes op je telefoon, de toegang tot internet en de televisie die 24 uur per dag uitzendt, worden we voortdurend gedwongen om te reageren op de buitenwereld. In plaats van te luisteren en bewegen vanuit onze innerlijke wereld. Zo verliezen we langzaam de verbinding met onszelf, anderen en de natuur.
Ik ben zelf een aantal jaren geleden van Amsterdam naar een dorp in Zuid-West Portugal verhuisd met mijn man, zoon en hond. Vooral om weer meer verbinding te ervaren met mijzelf en de natuur. Als ik nu even in Amsterdam ben, ben ik me nog bewuster van al die externe prikkels (die, toegegeven, soms heel welkom zijn!) en dat ik weer voortdurend ‘aan’ sta.
Kennis en informatie is overal en wordt ook hoog gewaardeerd in onze maatschappij. In talkshows proberen gasten de discussie te winnen door hun eigen standpunten met onderzoeken kracht bij te zetten. Op scholen verdienen kinderen hoge cijfers als ze de stof goed kennen. En politici met kennis staan vaak hoger op de ranglijst dan politici met een moreel kompas. Kennis is macht.
Maar met al die kennis in de wereld, verbaas ik me erover dat we de grootste problemen van deze tijd; de klimaatcrisis, depressie, oorlog en armoede, nog steeds niet hebben weten op te lossen. Ik denk dan ook dat we dringend meer wijsheid nodig hebben.
Maar wat is wijsheid?
Als je tien verschillende mensen om je heen vraagt wat zij onder wijsheid verstaan, krijg je tien verschillende antwoorden. Daarom ben ik voor mijn Wijsheid Kompas zelf op onderzoek uit gegaan naar een overkoepelende, meer holistische visie op wijsheid.
En waar begin je dan anders, dan bij de oude Grieken? Volgens filosoof en wetenschapper Aristoteles gaat wijsheid over de moraal om de juiste keuzes te maken, het goede te doen en de vaardigheid om deze keuzes uit te voeren.
Socrates vond dat ‘het denken dat we iets weten’, de grootste belemmering is om daadwerkelijk wijsheid te vergaren. Pas als we ons eigen oordeel uitstellen, kunnen we door te luisteren en vragen te stellen daadwerkelijk wijzer worden.
‘Wijsheid is de mogelijkheid iets op een andere manier te zien.’ – Oluwole.
Hedendaags filosoof Lammert Kamphuis schijnt nog een ander licht op het concept. ‘Wijsheid is perspectivistische lenigheid’, stelt hij, geïnspireerd door de uitspraak van de Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole: ‘Wijsheid is de mogelijkheid iets op een andere manier te zien.’
Al deze filosofen – ook die aan jouw eigen huiskamertafel – raken de kern van wijsheid. Alleen zijn ze op zichzelf staand niet compleet. Het zijn, zoals Kamphuis al stelde, slechts enkele perspectieven van wat het concept wijsheid omvat.
Om de betekenis van wijsheid werkelijk te kunnen bevatten, moeten we het vanuit meerdere perspectieven bekijken. Vanuit de wetenschap, de psychologie, de filosofie, de geschiedenis, de toekomst, de spiritualiteit, het dierenrijk, de natuur…
Wijsheid komt niet met de jaren
Van neurowetenschapper Dilip Jeste, schrijver van het boek Wiser, leerde ik dat – hoewel de meeste mensen met de jaren wijzer worden – dat niet per se zo hoeft te zijn. Zijn decennialange onderzoek wijst uit dat wijsheid een set vaardigheden is, die iedereen kan leren. Jij dus ook.
Dr. Jeste ontdekte de 7 belangrijke componenten van wijsheid:
- prosociaal gedrag (zoals empathie en compassie)
- emotionele regulatie
- zelfkennis en reflectie
- acceptatie van onzekerheid en andere perspectieven
- besluitvaardigheid
- sociaal adviseren
- spiritualiteit.
Hoewel deze componenten elkaar allemaal beïnvloeden, speelt emotionele regulatie een cruciale rol. Dat ervaar ik ook dagelijks in mijn werk met CEO’s, ondernemers en andere leiders. Hoewel veel leiders zeggen wel hun beslissingen heel weloverwogen en rationeel te maken, blijkt na verdiepende vragen toch vooral één pijler de doorslag te geven: het gevoel dat ze erbij hebben. En dat is niet gek ook.
Emoties zijn allesbepalend
Onderzoek van Dr. Lisa Feldman Barrett’s toont aan dat emoties niet eenvoudigweg reacties zijn op de buitenwereld; in plaats daarvan construeren we emoties zelf. Emoties vormen het eindresultaat van ons innerlijke proces, niet het startpunt van onze reacties.
Onze hersenen voorspellen voortdurend hoeveel energie ons lichaam nodig heeft om ervoor te zorgen dat alle systemen goed functioneren. Op basis van deze voorspelling past ons lichaam zich onmiddellijk aan; bloeddruk verandert, glucose neemt toe, ademhaling versnelt, enzovoort.
Dit proces verloopt onbewust; het enige dat we bewust ervaren, is hoe we ons voelen. Te weinig glucose kan je uitgeput doen voelen, een gebrek aan slaap kan neerslachtigheid veroorzaken, en een gebrek aan genegenheid kan een gevoel van eenzaamheid oproepen. Deze gevoelens zijn subjectieve interpretaties gebaseerd op eerdere ervaringen in ons brein.
Emoties betekenen niet per se dat er iets mis is, maar eerder dat ons lichaam tijdelijk uit balans is. Negatieve emoties geven aan dat bepaalde reserves moeten worden aangevuld.
Ondertussen nemen we onze emoties vaak als waarheid aan en bekijken we de wereld ‘door de bril’ van de emotie. Denk aan hoe je het leven ervaart als je verliefd bent en hoe dat verschilt van de beslissingen die je neemt wanneer je depressief bent.
Emoties hebben aanzienlijke invloed op de dagelijkse besluitvorming en op andere componenten van wijsheid. Het begrijpen van hoe emoties werken en hoe je ze reguleert, is dan ook essentieel voor het vergroten van wijsheid.
De rol van oude wijsheid
In inheemse culturen kijken ze naar wijsheid vanuit een veel breder perspectief. Op mijn reizen door Zuid-Amerika, Afrika en Azië en in enkele ontmoetingen met sjamanen, heb ik veel mogen leren van inheemse volkeren. Hoewel elke stam en cultuur zijn eigen unieke kijk heeft, zien zij allemaal wijsheid in de onderlinge verbondenheid van al het leven. Alles heeft effect op elkaar en elke beslissing is er één voor het grotere geheel. Het benadrukt het belang van gemeenschap, rituelen en de natuur in het proces van genezing, groei en wijsheid.
De inheemse bevolking van Brazilië ziet zichzelf bijvoorbeeld niet als geïsoleerde individuen. Ailton Krenak, activist en leider van het Krenak volk in Brazilië stelt in zijn boek ‘Life is not useful’: “Wij zijn allemaal constellaties. De mens heeft de neiging om zich boven de natuur te verheffen, maar alles is natuur en wij ook.”
Het geheim van wijsheid
Zo kunnen we nog wel even doorgaan met het belichten van wijsheid vanuit een ander veld of gezichtspunt.
“Jezelf kennen is het begin van alle wijsheid.” – Artistoteles
Maar echte wijsheid begint uiteindelijk in jezelf. In het ontwikkelen van de 7 componenten van wijsheid (met emotionele regulatie voorop!) en het openstaan voor de verschillende perspectieven.
In het je niet vastbijten in je eigen zienswijze, maar kijken hoe je tussen, boven en door de velden kunt bewegen en de overeenkomsten kunt vinden. Zodat je uiteindelijk het allesomvattende perspectief van de wijze adelaar kunt innemen.
In inheemse culturen staat de adelaar bekend om zijn vrijheid, inzicht, visie en perspectief. De adelaar kan namelijk vanaf duizenden meters hoog het grotere geheel overzien, maar ook nog steeds een muis op de grond scherp in beeld krijgen.
Hierbij 5 tips hoe jij het perspectief van de wijze adelaar kunt innemen
Omarm zelfreflectie
Neem regelmatig de tijd om te reflecteren op jezelf, je gedachten en je handelingen. Schrijf je sterke en zwakke punten op en informeer bij de mensen in je naaste omgeving naar je blinde vlekken. Door zelfreflectie ontwikkel je een dieper begrip van jezelf. Daarnaast kijk je op een beschouwende manier naar jezelf, waardoor je makkelijker kunt relativeren en van perspectief kunt veranderen.
Leer je emoties reguleren
Onze emoties zijn allesbepalend voor de beslissingen die we maken en hoe we onze eigen realiteit creëren. Het zijn niet zomaar reacties op de buitenwereld, maar ze worden door onszelf geconstrueerd op basis van onze eerdere ervaringen. Je verdiepen in hoe emoties echt werken en hoe jij invloed op ze hebt, creëert een enorme vrijheid om met meer afstand te kijken naar jezelf en anderen.
Luister naar andere visies
Ga regelmatig een open gesprek aan met iemand die andere waarden en normen heeft dan jij en probeer de ander te begrijpen. Luister echt naar wat de ander zegt, zonder oordeel of advies. Probeer, in plaats van te zoeken naar de verschillen in mening, eens te zoeken naar wat jullie verbindt.
Stap in verschillende perspectieven
Neem deel aan een discussie of moeilijke situatie en maak bewust eens de overstap naar verschillende perspectieven. Begin met het letterlijk innemen van het perspectief van de ander in de discussie. Voel en begrijp volledig wat die persoon ervaart, met inachtneming van hun bagage en zienswijze, zonder je eigen bagage mee te nemen.
Daarna verplaats je je in het perspectief van een onafhankelijke derde persoon. Kijk naar de situatie alsof je een neutrale waarnemer bent, zonder persoonlijke betrokkenheid. Analyseer de interacties en standpunten vanuit een objectief standpunt.
Vervolgens stel je je voor dat je het perspectief van een adelaar inneemt. Zweef boven alle verschillende partijen en krijg een overzicht van de situatie. Bekijk vanuit dit verheven standpunt wat het beste is voor het gehele systeem, met aandacht voor de bredere context en mogelijke oplossingen die de belangen van alle betrokkenen dienen.
Blijf open
Erken je eigen beperkingen in jouw eigen zienswijze en wees bereid om te leren van anderen. Wijzer worden is een voortdurend proces en de reis naar wijsheid eindigt nooit. Neem jezelf niet te serieus, blijf spelen en lachen en wees niet bang om fouten te maken.
Aranka van der Pol is ondernemer, auteur en coach en organiseert Transformation Quests in Nederland en Portugal. Aranka ontwikkelde the Wisdom Compass en de Wise Leadership Test, waarmee je kunt ontdekken hoe wijs jij zelf bent.
