Waarom parfums de pesticiden van de cosmetische wereld zijn… (longread)

Veel mensen associëren parfums met luxe of met mooi en aantrekkelijk zijn en natuurlijk met lekker ruiken. Ik was zelf ook ooit een parfum fanaat. Als tiener bracht ik menig bezoek aan de parfumerie, waarvan ik niet alleen van die kleine glazen parfum testertjes verzamelde maar waar ik ook de nodige make-up, parfumflesjes en nagellak kocht. En wat kan er toch in vredesnaam mis zijn met een lekker geurtje, toch? 

Toen ik echter een keertje mijn nagels ging lakken met mijn mooie dure rode nagellak, begon het kort daarna allemaal te flikkeren voor mijn ogen. En toen dat was weggezakt, kreeg ik dikke koppijn. Ik had tot dan toe nog nooit hoofdpijn gehad maar vanaf toen kwam dit verschijnsel een tijd lang af en toe weer terug. Dit was voor mij de eerste aanwijzing dat al die chemische en geparfumeerde producten misschien toch niet zo fantastisch waren. Jaren later merkte ik dat ik absoluut niet tegen sommige geuren kon (of ze nou uit een parfumflesje, een luchtverfrisser, wasmiddel of een bodylotion kwamen). Ze gaven me hoofdpijn, zere ogen, misselijkheid en ze benamen me de adem. Toen stuitte ik op het boek The Case Against Fragrance van Kate Grenville. Ik las het in een ruk uit en dacht: waarom weet niemand dit?!?!

De meeste informatie in dit artikel komt uit haar boek. Zij heeft voor haar boek veel wetenschappelijke literatuur uitgeplozen en met heel veel artsen en experts gepraat om een gedegen en goed onderzocht boek over parfum te schrijven. In haar boek vind je al die verwijzingen. Wel verwijs ik naar andere bronnen voor recentere cijfers en gegevens over pesticiden.

Ik bleek niet echt een uitzondering te zijn. Ongeveer één op de drie mensen (waarschijnlijk meer omdat sommige mensen hun symptomen niet linken aan de parfums) krijgt fysieke klachten van parfums. Dat kan van alles zijn: hoofdpijn, migraine, misselijkheid, niet kunnen ademen, astma aanvallen, zere en prikkende ogen en meer.

Wat is parfum?
Al heel lang doen mensen hun best om lekker te ruiken. Eerst kon dat alleen op basis van essentiële oliën en later leerden we geuren synthetisch na te maken.

Parfum klinkt als één ingrediënt, maar in werkelijkheid zijn het vele tientallen tot soms wel honderden ingrediënten. Als er dus parfum ergens op de ingrediëntenlijst van een etiket staat, dan kijk je niet naar één ingrediënt maar naar heel veel verschillende chemische stoffen die er niet op staan omdat het recept van parfum een handelsgeheim is.

“Parfums zitten tegenwoordig zo’n beetje overal in”

Parfums zitten tegenwoordig zo ongeveer overal in: schoonmaakmiddelen, wasmiddelen, make-up, body lotion, wierook, deodorant, etc. Als het over parfum gaat, gaat het in dit artikel dan ook over alle parfums. Niet alleen de parfums die in een mooi flesje zitten en die je op je polsen en achter je oren spuit.

Synthetisch versus natuurlijk
Essentiële oliën komen vaak van planten/bloemen en soms van dierlijke bronnen en ze bestaan uit honderden verschillende chemische stofjes. Essentiële olie van rozen bestaat bijvoorbeeld uit 150 verschillende stofjes, maar onderzoekers kwamen er op een gegeven moment achter dat er één stofje was dat wij mensen herkennen als rozengeur: beta-damascenone. Dit stofje kunnen wij inmiddels uit fossiele bronnen namaken en dat stofje is identiek in de natuurlijke en synthetische vorm. Dat deze stofjes identiek zijn, is voor de parfumindustrie of voorstanders van parfum de reden om te suggereren dat parfums geen kwaad kunnen. Dat is alleen geen logische conclusie. Toch zijn ook niet alle essentiële oliën per definitie goed voor je. Die van polei (lijkt op munt) en sassafras zijn bijvoorbeeld kankerverwekkend en van sommigen wordt vermoed dat ze hormoonverstorend zijn.

“Niet alle essentiële oliën zijn per definitie goed voor je”

Essentiële oliën zijn natuurlijk in de zin dat ze uit planten of dieren worden gemaakt, maar onnatuurlijk vanwege de sterke concentratie. Als je essentiële rozen olie ruikt, is het alsof je honderden rozen je neus in duwt. Die grote concentratie kom je in de natuur niet tegen.

Toch is het idee dat natuurlijk wellicht beter is, ook weer niet helemaal uit de lucht gegrepen. Terug naar rozenolie. In rozenolie is die beta-damascenone altijd in het gezelschap van haar bijbehorende 149 andere stofjes. We weten niet precies hoe die stofjes op elkaar reageren en ook niet of en hoe sommige van die stoffen wellicht schadelijke effecten neutraliseren. Bovendien is die beta-damascenone nooit meer dan één procent van het geheel terwijl parfummakers het stofje kunnen combineren met duizenden andere ingrediënten en ze kunnen ook kiezen voor concentraties van tien, veertig of negentig procent. Dit combineren van ingrediënten en het variëren van de concentraties doen zij zonder te weten wat de effecten ervan zijn. Wij mensen zijn honderden, zo niet duizenden jaren zij aan zij geëvolueerd met rozen en allerlei andere planten en dieren en we kunnen in ieder geval probleemloos aan rozen of andere bloemen ruiken (tenzij je misschien hooikoorts hebt, maar dat is weer een ander verhaal).

Hoe meer je wordt blootgesteld aan parfums hoe minder je ruikt
Je neus staat in directe verbinding met je hersenen. Wanneer je iets ruikt, worden via zenuwreceptoren signalen naar je hersenen gestuurd, zodat die de geur kunnen interpreteren: “ooh, lekker, de geur van oma’s groentesoep” of “ai, dit ei is niet meer goed”. Deze verbinding is evolutionair gezien cruciaal voor ons om te overleven. Toen we nog veel directer in en van het land leefden, rook je gevaar (een tijger) hopelijk eerder dan dat je het zag en kon je in actie komen zodat je bleef leven. Wanneer een geur een tijdje aanwezig is, en er gebeurt niks levensbedreigend, sturen je hersenen een signaal dat het ‘waarschijnlijk veilig’ is. Zo houd je ruimte om alert te blijven voor nieuwe potentieel gevaarlijke geur signalen. Hierdoor kunnen mensen op kilometers afstand te ruiken zijn (wasmiddel of parfum), maar ruiken ze zelf niks meer. Dit principe wordt olfactorische vermoeidheid genoemd. Dit zorgt er dus ook voor dat aan hoe meer parfums/geuren je wordt blootgesteld, hoe minder (goed) je ruikt.

“Hoe meer je aan parfums/geuren wordt blootgesteld, hoe minder (goed) je ruikt”

Parfums en pesticiden
Omdat ik mij in beide onderwerpen over de jaren behoorlijk heb verdiept, vielen mij op een gegeven moment allerlei gelijkenissen op tussen parfums en pesticiden. Ik kon er gewoonweg niet meer omheen. Deze gelijkenissen zitten hem vooral in de schadelijke stoffen die in beide voorkomen en de mankementen in de veiligheidstesten en regulering er van.

“Parfums vallen onder het handelsgeheim”

Nog één ding vooraf: zoals gezegd vallen parfums onder het handelsgeheim. Als je dus als consument precies wilt weten wat er allemaal precies in de specifieke producten zit die jij gebruikt, dan zou je dat alleen kunnen achterhalen als je veel geld kunt betalen om het te laten uitzoeken. Voor pesticiden geldt dat de actieve ingrediënten van een middel op de verpakking moeten staan, maar voor de hulpstoffen geldt dat niet, dus ook hier tast je als burger toch nog voor een groot deel in het duister, bovendien weet je vaak überhaupt niet welk middel of welke middelen in jouw buurt allemaal worden gespoten.

Schadelijke stoffen in parfums en pesticiden
Zowel parfums als pesticiden worden voor het overgrote deel gemaakt uit fossiele brandstoffen. Daar komt bovenop dat sommige pesticiden zelf ook broeikasgassen zijn, bijvoorbeeld sulfuryl floryl, wat een 5000x krachtiger broeikasgas is dan koolstofdioxide (Danny Halpin 2023 en Barbara A Demeneneix 2020}. Dus het maken van pesticiden is slecht voor het klimaat en soms is het gebruik ervan nog weer vele malen slechter. Voor wat betreft parfums geldt ook dat die veel vluchtige organische stoffen bevatten die de lucht sterk vervuilen en in sommige gevallen reageren met de lucht waardoor de compositie verandert.

Hulpstoffen
In parfums en in pesticiden zitten hulpstoffen. In pesticiden worden die beveiligers (beveiligen het gewas tegen schadelijke effecten van de actieve stof) en synergisten (werken samen met de actieve stoffen om het effect te verbeteren) genoemd (PAN 2025). In parfums gaat het om stofjes die ultraviolette straling blokkeren, de kleur van de parfum stabiliseren, of de parfum de gewenste kleur geven, om alle ingrediënten gemixt te houden en de parfum goed te houden. Voor dat laatste wordt in vrijwel alle parfums DEP gebruikt, wat een hormoonverstorende stof is en ook de stofjes die UV blokkeren zijn hormoonverstorend.

Voor wat betreft de hulpstoffen in pesticiden zijn er dertien bekend (zeven beveiligers en zes synergisten). Ik zocht ze op in de Europese chemicaliën database: voor drie ervan zijn geen schadelijke effecten bekend, vier kon ik niet vinden en de overige zes zijn wel degelijk schadelijk: zeer giftig voor in water levende organismen, kan allergische reactie van de huid geven, kan ogen en luchtwegen irriteren, kan schade aan de organen toebrengen en schadelijk voor het ongeboren kind. Eén stofje; fluxofenim. is dodelijk bij inhaleren. Dat schokte mij nogal, want hoe kun je nu inhalatie hiervan  honderd procent voorkomen?

“Eén stofje; fluxofenim. is dodelijk bij inhaleren”

Hormoonverstorende stoffen
We zagen al dat DEP in parfums hormoonverstorend is, maar onderzoek naar allerlei verschillende parfums laat zien dat er vaak meerdere hormoonverstorende stoffen in één parfum zitten. Ook veel pesticiden zijn hormoonverstorend zowel voor mensen als voor dieren. In zowel mensen als dieren betekent dit dat de sekse ontwikkeling niet goed kan gaan en dat het effecten heeft op het nageslacht. Hormoonverstorende stoffen worden daarnaast in verband gebracht met bijvoorbeeld allerlei soorten kanker, geboortedefecten, leukemie en Parkinson (Sara Mostafalou, Mohammad Abdolohi 2013 en Wisem Mnif et al 2011).

Kankerverwekkende stoffen
Onderzoeken naar de samenstelling van parfums en haar ingrediënten laat zien dat er regelmatig kankerverwekkende stoffen inzitten of anders stofjes (terpenen) die reageren met ozon in de lucht tot het kankerverwekkende formaldehyde. In Chanel nr. 5 zat jarenlang een stof die kankerverwekkend was. En in de baby shampoo van Johnson’s zaten waarschijnlijk meer dan zestig jaar twee kankerverwekkende stoffen!

Voor wat betreft pesticiden is het meest bekende stofje dat zeer waarschijnlijk kankerverwekkend is en onlangs nog weer voor tien jaar toegelaten, glyfosaat. Als je echter verschillende pesticiden opzoekt in de toelatingen database van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), dan kom je met regelmaat de veiligheidscode (vaak H of HN + 3 cijfers) tegen die staat voor mogelijk of zeer waarschijnlijk kankerverwekkend. En in het algemeen is het bekend dat pesticiden vele negatieve effecten op onze gezondheid en die van ons milieu kunnen hebben (European Environment Agency 2025).

Vluchtige organische stoffen
Er zijn heel veel verschillende vluchtige organische stoffen (VOC’s) en ze zijn niet allemaal schadelijk. Echter de VOC’s die veel in parfums gevonden worden, kunnen de huid, de ogen en het ademhalingsstelsel irriteren. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat mensen met astma door geparfumeerde producten een astma-aanval kunnen krijgen. Ook in pesticiden worden veel VOC’s aangetroffen alleen die lijken minder onderzocht. Wat wel maf is, is dat ze in verband worden gebracht met het tot stand brengen van meer ozon op ‘grond niveau’ (Mazyar Zeinali et al 2011). En juist een deel van die VOC’s uit parfums reageren met ozon tot het kankerverwekkende formaldehyde. Dus als je geparfumeerd achter een spuitmachine op het platteland aan fietst, is dat waarschijnlijk niet heel lekker voor je gezondheid.

Onafbreekbare stoffen
Inmiddels is redelijk bekend dat er ook PFAS in sommige pesticiden zitten en dat Nederland koploper is in het gebruik ervan (PAN NL 2024). PFAS zijn giftig en hopen zich op in mens en milieu omdat ze niet afbreken. Ze kunnen een negatief effect hebben op het immuunsysteem en zijn mogelijk kankerverwekkend.

“Inmiddels is redelijk bekend dat er ook PFAS in sommige pesticiden zitten”

Ook in parfums zitten stoffen die niet afbreken en ophopen in mensen, dieren en het milieu. Vaak zijn dit synthetische musk geuren die eveneens hormoonverstorend zijn voor dieren en mensen. Wetenschappers noemden die stoffen ook wel gender benders. Rond 1959 kwam er een kunstmatige musk op de markt met de handelsnaam Versalide. Dit stofje werd vooral gebruikt in wasmiddelen en werd de geur die we met schone lakens of schone was associeerden. Deze stof bleek echter ook een kankerverwekkende stof en het beschadigde de myelin schede in ratten, iets wat karakteristiek is voor de ziekte MS. In 1982 verbood de de International Fragrance Association (IFRA) deze stof voor alle geparfumeerde producten.

Veiligheidstoetsen & regulering
Als burger of consument zijn we geneigd te denken dat wat er in de winkels ligt of anderszins op de markt te koop is, veilig is. Helaas kunnen we daar helemaal niet van uit gaan.

Wie onderzoekt, toetst en reguleert?
Voor wat betreft parfums doet het onderzoeksinstituut van IFRA onderzoek naar de effecten van ingrediënten op de menselijke gezondheid. IFRA is opgericht door de industrie zelf. Het is dus de parfumindustrie zelf die iets moet zeggen over of en hoe veilig hun ingrediënten zijn. Ongeveer 80 procent van de parfumindustrie is aangesloten bij IFRA. Dus die andere 20 procent kan sowieso doen waar ze zin in heeft. Voor de aangesloten partijen heeft IFRA behalve het lidmaatschap ontzeggen eigenlijk geen methoden om te reguleren wanneer een producent bijvoorbeeld toch verboden stoffen of stoffen met beperkt gebruik ergens in stopt.

“Het is de parfumindustrie zelf die iets moet zeggen over of en hoe veilig hun ingrediënten zijn”

Voor wat betreft pesticiden geldt in grote lijnen dat de producenten zelf de veiligheidsonderzoeken voor mens en milieu moeten doen en aanleveren aan o.a. het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) die dan beoordeelt of een middel wordt toegelaten of niet.

Het is mooi dat bedrijven hun eigen onderzoek moeten doen om aan te tonen dat middelen veilig zijn, maar helaas geeft ze dat ook de macht om onwelgevallige uitkomsten achter te houden, wat dan ook meermaals is gebeurd (Steven Frölke 2023). Inmiddels weten we dat de toelatingsprocedures helemaal niet garanderen dat middelen veilig zijn voor mensen, dieren, planten, het water, de lucht en de bodem (PAN NL 2024).

Veiligheid en veiligheidstoetsen
Wie test op veiligheid? Het IFRA zegt op haar website dat er in 2022 3619 chemische stoffen bekend waren die in parfums gebruikt worden (IFRA 2025). 395 daarvan zijn de hulpstoffen die eerder al genoemd werden. Voor het leeuwendeel van de parfum ingrediënten weten we überhaupt niks over hoe veilig of onveilig ze zijn. Van het deel dat wel getest is, is dat meestal voor allergische reacties van de huid, minder vaak voor toxiciteit en nog minder vaak voor kankerverwekkendheid. En van al die ingrediënten is er maar voor een kleine 200 ingrediënten iets van regulatie, door IFRA zelf dus. Ze hebben een lijstje van ongeveer zeventig chemicaliën die verboden zijn en een lijstje van ongeveer honderd die alleen worden toegestaan onder bepaalde condities omdat ze allergenen, fototoxisch of kankerverwekkend zijn. Voor een groot deel voert de parfumindustrie dus een grootschalig experiment op ons uit met al hun niet op veiligheid geteste stoffen.

“De parfumindustrie voert een grootschalig experiment op ons uit met niet op veiligheid geteste stoffen”

Als fabrikanten van pesticiden een nieuw middel op de markt willen brengen moeten ze onderzoek doen naar effecten op mens en milieu. In Nederland beoordeelt het Ctgb dan het door de fabrikant uitgevoerde onderzoek waarvoor deze het Ctgb moet betalen. (In Europees verband spelen ook ECHA en EFSA nog een rol, dat laat ik hier een buiten beschouwing. De industrie betaalt dus het Ctgb (van de industrie afhankelijk) om de toetsing te doen.

De dosis bepaalt het gif?
Bij beide wordt er min of meer van uit gegaan dat elk middel een veilige concentratie heeft. Vaak wordt verwezen naar het citaat van Paracelsus dat de dosis het gif maakt. Er zit veel waarheid in dat citaat maar de automatische conclusie dat elk middel dus een veilige dosis kent, klopt logisch gezien niet. Bovendien waren er in zijn tijd nog geen synthetische stoffen die in de natuur zelf niet voorkomen. Een stof die in lage concentratie giftig is voor de één (denk aan chocola bij honden en katten), vormt voor ons geen enkel probleem. Wat we ook weten is dat bepaalde pesticiden al in uiterst lage concentraties zeer schadelijk zijn voor insecten. In de onderzoeken wordt altijd gewerkt met honingbijen, maar die hebben een aantal voordelen ten opzichte van wilde bijen. En dus zijn bepaalde doses voor de honingbij soort van acceptabel, terwijl wilde bijen al direct het loodje leggen en/of minder nageslacht produceren.

“Dat elk middel een veilige dosis kent, klopt niet”

Onderzoeken die gedaan worden (bij parfums zijn die er dus lang niet voor alle stoffen), kijken zowel bij parfums als pesticiden naar het effect van éen stofje in precies die en die concentratie of precies op zoveel vierkante mm aangebracht op de huid. Alles netjes gecontroleerd in het lab. In de echte wereld, worden we echter continu blootgesteld aan zowel parfums als pesticiden (en ook aan andere vervuiling) en krijgen we dus allerlei cocktails van chemicaliën te verduren waarvan de effecten niet onderzocht zijn. Inmiddels weten we dat sommige cocktails van pesticiden samen veel schadelijker zijn dan een enkele pesticide (The Organic Center 2017). Maar blootstelling aan één specifieke pesticide of één parfum ingrediënt komt in de echte wereld simpelweg niet voor. We krijgen honderden verschillende te verduren, elke dag weer.

Blootstellingsroutes
Je kunt via allerlei routes blootgesteld worden aan zowel parfums als pesticiden.

Voor parfums kan dat via de neus door ze in te ademen, via de mond als je bijvoorbeeld ongemerkt een deel van je lippenstift binnenkrijgt en doorslikt, en via je huid omdat je sommige producten daar rechtstreeks op smeert en sommige stoffen die je niet op je huid smeert, kunnen toch door je huid opgenomen worden en komen dan in je bloedbaan terecht.

IFRA deelt producten in categorieën (elf in totaal) in op basis van hun schatting van hoeveel je wordt blootgesteld aan de chemicaliën uit de parfums. Categorie 1 gaat over dingen die je misschien deels inslikt, zoals lippenstift, Categorie 4 zijn de mooie parfumflesjes waarin de parfum een groot percentage van het product is, categorie 11 omvat producten die gebruikt worden om ruimtes te parfumeren zoals toilet blokken, wierook, luchtverfrissers, geurkaarsen en geurstokjes.

IFRA gaat er van uit dat die laatste producten het minste risico vormen omdat je ze niet op je huid smeert. Je kunt echter de stoffen via je neus en je huid opnemen in je longen, hersenen en bloedcirculatie. Dus die aanname van IFRA klopt niet. Juist in deze categorie mogen alle circa honderd stoffen (behalve één) van de lijst met ‘stoffen met beperkingen’ in welke concentratie dan ook toegevoegd worden. Dus door het gebruiken van die producten kun je opeens zo maar grote doses hormoonverstorende of kankerverwekkende stoffen binnen krijgen. De rest van de blootstellingscategorieën zijn ook vooral een lab werkelijkheid. In de echte wereld gebruiken mensen gezichtscrème bijvoorbeeld op veel grotere oppervlakken, of spoelen ze een conditioner niet uit voor mooiere krullen. Dat vergroot de blootstelling dus aanzienlijk en of het dan nog veilig is, weet eigenlijk niemand.

“Jaarrond zitten pesticiden in de lucht die wij dus inademen en wellicht opnemen via de huid”

Pesticiden kun je via min of meer dezelfde wegen binnen krijgen. We weten inmiddels dat er jaarrond pesticiden in de lucht zitten dus inademen (en wellicht opnemen via de huid) doen we veel en vaak (Meten is Weten 2024). Ze komen ook binnen via ons voedsel (als we niet biologisch eten) en water. Dat babies en kinderen bijvoorbeeld via huisstof (omdat ze op de grond spelen en alles in hun mond stoppen) ook nog via extra routes worden blootgesteld aan pesticiden, wordt niet meegenomen in de modellen van het Ctgb om op veiligheid te toetsen.

Parfums pesticiden, wat nu?
Ons lichaam kan een heleboel schadelijk stoffen onschadelijk maken, maar wat als een paal boven water staat is dat zowel parfums als pesticiden schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en/of milieu en omgeving. En omdat we elke dag van onszelf en van anderen allerlei cocktails van parfumchemicaliën en pesticiden binnenkrijgen, geven we ons lichaam wel erg veel te doen.

Je zou denken dat elk mens het liefst zo veel mogelijk van die hormoonverstorende, (mogelijk) kankerverwekkende stoffen en andere schadelijk stoffen wil vermijden, toch? Aangezien we niet weten of we met al die verschillende bronnen vele malen de toch al dubieuze veiligheidsgrenzen overschrijden. Plus, wat we niet binnen krijgen aan giftige stoffen, hoeft ons lichaam ook niet onschadelijk te maken. Dan houdt het tijd over voor andere belangrijke dingen!

“Wat we niet binnen krijgen aan giftige stoffen, hoeft ons lichaam ook niet onschadelijk te maken”

Wat je dus heel makkelijk kunt doen is biologische, agro-ecologische en biologisch dynamische producten kopen (hiermee stimuleer je direct een mooiere en schonere omgeving voor iedereen). Parfum en geparfumeerde producten kun je vervangen door parfum vrije producten of als je toch echt heel graag een geurtje wilt, producten met alleen natuurlijke parfums die je wellicht vooraf heel goed onderzoekt en met mate gebruikt.

Tekst: Margot Faber

Margot is natuurcoach en yogadocent. Ze studeerde pedagogische wetenschappen (volwasseneneducatie) in Groningen en Environmental Sustainibility in Edinburgh. Eerder werkte ze onder andere voor IVN en de provincie Groningen. Ze vindt ecologie, intelligentie van de natuur, landbouw zonder gif en kunstmest en de relatie met onze gezondheid mateloos interessant. Ze woont in Groningen, heeft een biologische moestuin en probeert van haar tuin een steeds mooier paradijsje voor heel veel leven te maken. Ook in haar yogalessen besteedt ze aandacht aan zorg voor de aarde.