Polarisatie is populair en dat is voor niemand goed. Luisteren is dat wel

Polarisatie domineert het publieke terrein steeds meer. En dat is niet zonder gevolgen. Het leidt tot conflict, schaadt ons leervermogen en het lost niets op. Zo slaan we bruggen tussen onze eilanden.

Als klein kind kreeg ik van mijn moeder al te horen dat ik maar beter niet in de diplomatieke dienst kon gaan. Daarvoor flapte ik er veel te snel van alles en nog wat uit. Door de jaren heen is het mij duidelijk geworden dat een zekere voorzichtigheid bij het doen van allerlei uitlatingen is geboden. Dat laten de sociale media – waar de ene polariserende opmerking na de andere wordt gemaakt – ons iedere dag weer zien.

De meningen vliegen ons overal om de oren. Met z’n allen vinden we nogal wat over van alles en iedereen. Tegelijkertijd leidt het zelden tot een gewenst resultaat of een constructieve dialoog. Dat is niet zo verbazingwekkend, want een goede dialoog heeft nu eenmaal een bepaalde diepte nodig. Het vraagt om inleving, beschouwing, twijfel, overpeinzing en intensief luisteren. Allemaal kwaliteiten die tijd nodig hebben en niet tot stand kunnen komen in een vluchtige reactie. Met het grootste gemak trekken we onze conclusies en in een vloek en een zucht hebben we al een oordeel klaar staan. We leven in een maalstroom van continu commentaar, met polarisatie als gevolg.

Niet weten is leerzaam

Waar is de gezonde twijfel gebleven over de juistheid en gegrondheid van onze gedachten en bevindingen? Hebben we onszelf diep genoeg doorgrond, zodat we precies weten en begrijpen wat ons drijft en hoe we tot deze bevindingen zijn gekomen? En wat weten we van de positie van de ander? Hoeveel vragen hebben we onszelf daarover gesteld? Waar is de ruimte gebleven voor nieuwsgierigheid, ander geluid en meerstemmigheid?

De wereld is complex – zowel van binnen als van buiten – en laat zich niet in vluchtigheid kennen. We weten altijd meer niet, dan wel. Alleen als we een houding van ‘niet weten’ eigen maken, wordt onze blik niet vertroebeld door eerder getrokken conclusies en houden we als het ware een open vizier. Want, “if I don’t know, I can begin to learn”, zei Krishnamurti. Niet weten is een belangrijke voorwaarde is om te kunnen leren en zien we makkelijk over het hoofd wanneer we ons vastklampen aan onze standpunten.

De werkelijkheid is complex

Niet weten gaat gepaard met een vorm van nederigheid, bescheidenheid en sensitiviteit. De complexe werkelijkheid daagt ons iedere dag uit om anders en breder te leren kijken. Als we daarin slagen dan krijgt de dogmatiek geen voet aan de grond en verliest polarisatie haar voedingsbodem.

In een tijd waarin angst en onrust hoogtij vieren kan het geen kwaad een bescheiden pas op de plaats te maken. In zijn boek “21 Lessons for the 21st Century” verwoordt Yuval Harari dit zeer treffend: “Though the challenges are unprecedented, and though the disagreements are intense, humankind can rise to the occasion if we keep our fears under control and a be bit more humble about our reviews.”

Het hebben van gelijk doet het goed in de wetenschap, maar in het sociale domein heeft de geschiedenis laten zien dat we het juist van samenwerking moeten hebben. Samenwerking is alleen mogelijk als we ruimte hebben voor elkaar en elkaars meningen. Waar polarisatie ons uit elkaar drijft, zal een dialoog ons juist met elkaar verbinden. 

Door te leren luisteren en meer open te staan voor de ander zal de sociale angst vanzelf gaan afnemen. We staan dan immers niet meer tegenover elkaar – maar naast elkaar. Luisteren is de eerste stap richting het kunnen inleven in de positie van de ander. Het maakt ons van nature open en bescheiden. Je kan het dan weliswaar niet eens zijn met de ander, maar die ander doet er wel toe! Het voeren van een dialoog vraagt om andere kwaliteiten, zoals rust, geduld, integriteit, flexibiliteit, luistervermogen en compassie.

Een dialoog voeren helpt

De diversiteit aan meningen biedt ons een schat aan inzichten. Zolang onze meningen niet dogmatisch van karakter zijn valt er voor iedereen veel te leren. Het is dan ook zeker niet een kwestie van het hebben van geen mening. “Silence isn’t neutrality; it is supporting the status quo”, zegt Yuval Harari ook. Dus we hoeven niet stil te zijn. Laten we vooral reflecteren, kritisch beschouwen en onze bevindingen met elkaar delen vanuit een gevoel van authenticiteit, openheid, interesse, nieuwsgierigheid, respect en samenhorigheid. Dan ontstaat er vanzelf ruimte voor oplossingen.

Polarisatie lost niets op! Een dialoog doet dat wel. In een tijd die overloopt van crises kunnen we het ons simpelweg niet veroorloven in polarisatie te vervallen. Het schaadt ons leervermogen en het maakt samenwerking onmogelijk. Twee dingen die 100 procent onmisbaar zijn voor het kunnen oplossen van de problemen.

Tekst door: Janine Schimmelpenninck

Janine Schimmelpenninck is auteur en grondlegger van de Natural Skills psychologie. In haar nieuwste boek Natural Skills – een natuurlijke kijk op de psychologie (uitgeroepen tot beste psychologieboek 2022) laat zij zien hoe mentaal welzijn het natuurlijke gevolg is van meebewegen met je psychologische natuur. Naast haar schrijfwerk geeft Janine meerdere trainingen over het thema waaronder dagworkshops Natural Skills en een gecertificeerde Opleiding Natural Skills.

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd. Ons laatste e-magazine krijg je er gratis bij.