Pak de regie over je eigen gezondheid: tips voor zorgzame voeding

“Het gros van onze chronische ziekten, dat zich op steeds jongere leeftijd openbaart, is een normale reactie op onze abnormale omgeving wat betreft voeding en leefstijl. De mismatch tussen de mens en zijn (onnatuurlijke) omgeving is nog nooit zo groot geweest”, hoorde ik twintig jaar geleden tijdens mijn opleiding Psycho Neuro Immunologie. Anno 2024 stijgt het aantal chronische ziekten zo snel dat het ook de economie in gevaar brengt. In 2030 zal volgens de WRR één op de vijf Nederlanders in de zorg moeten werken. Hoogste tijd om zelf in actie te komen en met elke hap een gezonde stap te zetten. In deze longread inzicht in en 8 tips voor een zorgzame voeding. 

1. Chronische ziekten & ziekten in Nederland
Alleen al in Nederland zijn er 10,4 miljoen mensen met een chronische ziekte, waarvan 5,9 miljoen twee of meer chronische aandoeningen heeft. We leven een steeds korter deel van ons leven in goede gezondheid. In juni 2024 werd er zelfs gesproken over een naderende ‘gezondheidsramp’ door gezondheidsfondsen. Het gaat vooral om deze ziektebeelden:

1. Hart- en vaatziekten;
2. Kanker;
3. Diabetes/ obesitas;
4. Chronische luchtwegaandoeningen;
5. Mentale aandoeningen (zoals een depressie);
6. Neurodegeneratieve ziekten (zoals beroerte, dementie, Alzheimer, Parkinson).

2. Het leefstijlroer waarmee je preventief kunt bijsturen
Gemiddeld zeventig procent van onze chronische ziekten zijn preventief te beïnvloeden met voeding en leefstijl. De vereniging ‘Arts en Leefstijl’ spreekt daarom vaak over een leefstijlroer waarmee je zelf koers kunt bepalen. Deze pijlers zijn onderdeel van het roer: voeding, beweging, voedende sociale contacten/verbinding, slaap, ontspanning en zingeving.

3. De factor voeding en chronische ziekten
In de media wordt vergrijzing vaak als de grootste factor voor chronische ziekten genoemd. Uiteraard zorgt veroudering voor een grotere kans hierop omdat biologische/biochemische processen in onze lichaamscellen veranderen. In het onderzoek ‘The Hallmarks of Aging’ worden twaalf kenmerken van deze veroudering waargenomen die sterk met elkaar verbonden zijn en elkaar over en weer beïnvloeden. Klachten die duiden op verouderende cellen, worden echter op steeds jongere leeftijd waargenomen. ‘Sick before their time’ noemen we dit fenomeen. Bij punt 5 benoem ik een aantal van deze kenmerken waar we direct mee aan de slag kunnen.

Inmiddels heeft ook één op de vier jongeren een chronische ziekte (astma, angst- en stemmingsstoornissen komen het vaakst voor). In 2022 vormden kanker en hart- en vaatziekten (met name beroertes) onze belangrijkste doodsoorzaken.

4. Waarom gaan we dan niet actief aan de slag?
De vraag is: als we al (jaren) weten waarom doen we er dan niets aan? Vanuit economie, politiek, wetgeving en onze cultuur kun je legio redenen bedenken. Maar waar het vooral om gaat: waarom pakken we als individu niet de regie over onze eigen gezondheid en ons eigen etensbord? In een onderzoek van het CBS (2022) bleken dit de voornaamste redenen:

• De sociale omgeving, de sociale druk;
• Gebrek aan discipline;
• Geldproblemen: zo’n 20 procent van de mensen wil wel gezonder eten, maar kan het niet betalen.

“Waarom pakken we als individu niet de regie over onze eigen gezondheid?”

5. De belangrijkste voedings-/leefstijlgewoonten
De ziektebeelden die onze grootste ziektelast vormen, zijn zeer verschillend, maar hebben ook veel gemeenschappelijke symptomen/kenmerken en vooral oorzaken. Ze hebben allen een relatie met de veroudering op celniveau, die soms zelfs al op kinderleeftijd optreedt (‘ouderdomsdiabetes’, hoge bloeddruk, dementie of botontkalking).

We worden op steeds jongere leeftijd ziek en de oorzaak daarvan ligt voor meer dan 70 procent in voeding en leefstijl. Bij hart- en vaatziekten ligt dit zelfs op 80 procent. Dit betekent dat er iets aan de hand is met onze voeding en leefstijl. De volgende factoren worden als hoofdoorzaken gezien van de toename aan chronische ziekten:

• darm disbalans (potentieel ziekmakende micro-organismen hebben de overhand);
• onze cellen zijn niet optimaal fit (mitochondriale dysfunctie);
• omgeving toxines: luchtvervuiling, uitlaatgassen, electrosmog, gifstoffen) in combinatie met een verlaagde capaciteit om deze te ontgiften en uit te scheiden;
• Laaggradige ontstekingen (vele oorzaken);
• Chronische stress (en ook angsten, niet verwerkte emoties).

6. Vijf tips om te starten met zorgzame voeding
Geen enkele ouder stuurt zijn peuter met vorst naar buiten zonder dikke jas, muts en handschoenen. We sturen kinderen ook niet het verkeer in zonder ze de verkeersregels te leren. Geen enkel bedrijf laat zijn werknemers gevaarlijke klussen doen zonder de juiste beschermingsmiddelen of een veiligheidstraining. Hier zijn we uiterst zorgzaam in. Maar waarom dan niet met voeding als we de risico’s kennen?

“Geen enkele ouder stuurt zijn peuter met vorst naar buiten zonder dikke jas, muts en handschoenen”

Hieronder volgen vijf basistips om zorgzaam met voeding aan de slag te gaan. De grootste stap maken we logischerwijs als we onze sociale omgeving anders gaan inrichten: dat we zorgzaam worden en voedzame, gezonde alternatieven bieden voor voedsel (meer voorbeelden in de oorspronkelijke versie van dit artikel).

De basistips zijn eenvoudig en makkelijk toe te passen. Ik hoop dat je de smaak te pakken krijgt en nog een gezond hapje/stapje extra wilt zetten. De mooiste stap is voor het gros van de mensen een verandering van ‘voedingspatroon’. En dat is wat anders dan het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen die we als ‘gezond’ of als superfood bestempelen.

• Werk aan optimaal fitte en vitale cellen

Elke chronische ziekte heeft een relatie met het functioneren van onze lichaamscellen. Het functioneren van onze cellen is afhankelijk van de kwaliteit van het voedsel dat wij in onze mond stoppen (ook van zuurstof, zonlicht, onze omgeving en onze gedachten en onze sociale levenskwaliteit). Of voedsel daadwerkelijk onze cellen optimaal gezond en vitaal kan houden, heeft een grote relatie met de kwaliteit van dat voedsel en onze spijsvertering. Wil je er meer over weten, lees dan de inleiding uit een van mijn boeken over de ingenieuze aanmaak van energie in onze lichaamscellen.

Tip: Eet minimaal één keer per dag een hapklaar ingrediënt waar alleen de natuur aan te pas kwam. Dat 80 procent van ons voedsel te boek staat als ongezond heeft vooral te maken met de vele industriële bewerkingen. Begin daarom met minimaal één keer per dag (vaker is uiteraard nog veel mooier) met iets te eten waar noch de industrie noch je pan of oven aan te pas kwam: komkommer of wortel bij je lunch, vers fruit, ongebrande noten bij je ontbijt of rauwe groenten, een pluk kiemen of microgroenten. Maak je eigen ‘volhoudbare’ keuze.

• Voorzie je gezond makende (darm)microben optimaal van brandstof

De wetenschap anno nu richt zich opnieuw tot theorieën die elke arts duizenden jaren al leerde: ‘Ziekte zetelt in de darm’.

Er komt steeds meer bewijs voor een hypothese die bijna alle chronische ziekten zou kunnen verklaren: door ons huidige geraffineerde, eenzijdige, lege, bewerkte voedingspatroon voorzien we een bepaalde groep (potentieel ziekmakende) bacteriën van voeding maar laten we feitelijk onze gezondheid bevorderende micro-organismen ‘verhongeren’. De potentieel ziekmakende bacteriën zorgen voor mini-ontstekingen in onze darmen die uiteindelijk in ons hele lichaam en brein ontstekingen kunnen genereren.

Het gros van onze chronische ziektebeelden zijn feitelijk chronische laaggradige ontstekingen. Zie ook mijn artikel Vezels, vezels, vezels voor je brein.

Tip: Eet meer groenten, minimaal 250 gram per dag. Ook voor mensen met een smalle beurs is er een prachtige groente waar je darmbacteriën een grote dienst bewijst: elke dag wat uien & knoflook, 1 flinke ui weegt al snel 200 gram. Of wat te denken van een koude aardappel? Prachtig voedsel voor je gezonde darmbacteriën (zie mijn artikel over resistent zetmeel). En ook het zeer simpele recept van de aardappel uienplaatkoek waarin je uien, knoflook en aardappelen tegelijk verwerkt. Een prachtige lunch voor je darmbacteriën. Maar ook hier geldt: bouw het langzaam op.

• Kies voor voeding die ontstekingen remt en niet aanjaagt

Ons huidige voedingspatroon werkt ontstekingen in de hand (zie ook hierboven bij darmgezondheid) Toch zijn er uiterst simpele tips waarmee je een start kunt maken en geen ‘olie op het ontstekingsvuur’ gooit. Zie ook mijn artikel Voeding bij ontstekingen.

Tip: Vervang je zonnebloemolie door olijfolie. En je halvarine/margarine/bak en braad door een beetje roomboter, ghee of een combinatie van olijfolie/roomboter om in te bakken. Als je deze stap gezet hebt, wil je misschien ook nog wel een extra stap zetten richting een gezonde Omega 3/6 balans in je voeding. Een koffielepel lijnzaadolie door je muesli kan zelfs al een eerste stap zijn.

• Voorkom insulineresistentie/metabool syndroom

Overal waar we gaan of staan, worden we overspoeld met zoete lekkernijen die slecht zijn voor onze gezondheid. Denk alleen al aan het aanbod (in tankstations, supermarkten, kantines, automaten zelfs in ziekenhuizen) vol ongezonde tussendoortjes. Juist omdat we in Nederland negen keer per dag iets eten en drinken zijn tussendoortjes van cruciale invloed op onze gezondheid. Zeker op ons gewicht en onze insulinehuishouding. Omdat dit misschien wel het lastigste is om te veranderen, geef ik drie tips (lees meer in dit artikel Koolhydraten, ze kunnen je maken of breken).

Tip 1: Verminder de inname van frisdrank en vruchtensap. Drink nog sporadisch frisdrank en vruchtensap. Schakel geleidelijk over naar smaakwatertjes en/of kruidenthee. Onze hoge consumptie van frisdrank en vruchtensap wordt weleens ‘de snelweg’ naar ontstekingen, overgewicht en alle ziekten die te maken hebben met onze suikerstofwisseling genoemd. Een mooie start kan zijn om een kan ‘smaakwater’ op je aanrecht, bureau of in de bedrijfskantine neer te zetten. De helft minder frisdrank zou ook al een grote stap voorwaarts zijn, lees meer in dit artikel over smaakwaters.

Tip 2: Zorg in je werkomgeving voor een gezonde ‘snoeppot’ of ‘gezondheidshoekje’ in de bedrijfskantine.

Tip 3: Als er iets gevierd wordt, serveer dan ook een gezonde variant. Dan kan iedereen zelf kiezen. Steeds meer mensen kiezen, als die keuze er is, voor een gezonde, lekkere variant, zoals bijvoorbeeld deze ontbijttaart.

• Werk actief aan een schone omgeving, zowel intern- als extern

Chemische stoffen in bodem, lucht, voedsel en water nemen toe. Deze (hormoon verstorende) stoffen moet ons lichaam zien kwijt te raken via onze ontgiftingskanalen (urine, lever, lymfe, longen etc). Dat we deze systemen koesteren en in de watten leggen, is dus van groot belang (zie ook het artikel Hormoonverstoring).

Tip: Rust, reinheid en regelmaat zijn de belangrijkste factoren om je interne omgeving ‘schoon te houden’. Alle functies en processen in ons hele lijf en brein zijn onderhevig aan de ritmes van de natuur, van dag en nacht en van de seizoenen. Als je te weinig rust en regelmaat in je leven hebt:

– Ga dan eens een maand lang elke dag op hetzelfde moment naar bed en sta op hetzelfde moment op;
– Gun jezelf een maand lang elke dag om uiterlijk 20.00 uur rust (stop met activiteiten als werk, computeren, spannende games/films). Zo krijgt je parasympathische zenuwstelsel (die zaken als spijsvertering, slaap, herstel, reparatie en ontgifting) weer een eerlijke kans om jouw gezondheid in goede banen te leiden (lees meer in De vele gevolgen van chronische stress.)

7. Toe aan een volgende stap?
Ik besef terdege dat mensen met één of meer chronische ziekten niet altijd op eigen houtje gezondere wegen kunnen inslaan. Bovendien los je flinke tekorten aan voedingsstoffen niet snel genoeg alleen met gezonde voeding op. Soms zijn er ook supplementen/therapeutische middelen, aanpak van de darmdisbalans, leefstijlaanpassingen, etc. nodig om een vicieuze cirkel te doorbreken. Gelukkig zijn er door heel Nederland vakbekwame professionals die je kunnen helpen bij je gezondere happen/stappen. Met deze heb ik goede ervaringen:

• Natuur diëtisten Nederland
• Vereniging Homeopathie
• Orthomoleculaire artsen/therapeuten (MBOG)
• Natuurgeneeskundig therapeuten
• Artsen voor niet-toxische-tumortherapie
• Artsenvereniging voor Integrale Geneeskunde

Dat geldproblemen en onze sociale omgeving zo’n grote impact hebben waardoor we niet tot gezond, divers, onbespoten, betaalbaar en lekker eten overgaan, raakt mij diep. Ik wil iedereen die dat wil dan ook graag met raad en daad een stapje op weg helpen. Een van de vele dingen die we dit jaar hebben opgepakt om ‘zorgzamer’ naar elkaar te worden als het om voeding gaat is het seminar ‘De boer, de kok en de arts | over de bodems onder onze gezondheid’.

“Ik wil iedereen die dat wil graag met raad en daad een stapje op weg helpen”

Ook hebben wij dit jaar trainingen opgestart voor gezondheidsprofessionals en koks/cateraars zodat zij hun cliënten/patiënten/gasten met haalbare/concrete adviezen handelingsperspectief kunnen geven of het voortouw nemen in zorgzame voeding.

8. Eis gezonde voeding op

Leo Boon en Harmien Haan belandden tot hun schrik in het ziekenhuis omdat Leo maagkanker kreeg. Ze waren onder de indruk van alle goede zorg, behalve over het eten in het ziekenhuis. Ze verwoordden dit in een brief aan het ziekenhuis en merkten dat er geluisterd werd. Ze roepen dan ook iedereen, die geconfronteerd wordt met ziekte en opname in een ziekenhuis, om gezonde maaltijden te eisen. En dat eisen kan op een respectvolle en vriendelijke manier. “Als je het zelf niet doet, doet niemand het!” aldus Leo en Harmien. Dus ‘go for it’ en eis het op! (lees meer in het magazine Uitzicht).