Menstrueren hoeft geen vloek te zijn: een ode aan de wijsheid van het lichaam

Maandelijkse stonden zien we vaak als vies, schaamtevol en strontvervelend. Maar wat nou als menstrueren dat helemaal niet is? Deze historici, kunstenaars en schrijvers pleiten voor het vieren van de menstruatiecyclus.

Op het wc-papiertje zie ik de eerste druppels bloed ooit. Ik ben vijftien, mijn vriendinnen menstrueren al jaren, en eindelijk onderga ook ik het proces waar je als puber toe gedoemd bent. Ik krijg maandverband in mijn handen geduwd, mijn moeder kijkt me met medelijden aan en mijn stiefzusje legt uit hoe tampons werken. Het lukt me allemaal niet, maar ik moet naar school. Als ik het aan mijn vriendinnen vertel, baalt iedereen voor me. We vieren het niet met taart, er zijn geen toeters en bellen en de komende veertig jaar hangt mijn menstruatie als het zwaard van Damocles boven mijn hoofd.

Zo begint mijn menstruatie-carrière. Het is er een vol schaamte, pijn en ongemakkelijke sociale situaties. Er was die keer dat ik doorlekte in de auto, omdat ik de kneepjes van het ‘vak’ nog niet doorhad op mijn zestiende, en mijn stiefvader boos werd. Die andere keer dat ik geen seks wilde omdat ik menstrueerde en de jongen waarmee ik omging dat vies vond en mij liever niet in zijn bed liet slapen. Dat andere vriendje waar ik altijd ruzie mee kreeg rond mijn menstruatie. De pil die mij moest beschermen tegen onregelmatige cyclussen en baby’s, maar vooral zorgde voor depressieve gevoelens en extra kilo’s. En de pijn vanaf mijn vierentwintigste die maakte dat ik elke maand twee dagen niet kon werken.

Menstrueren is altijd een gedoe geweest, nooit een viering. Terwijl het dat wel kán zijn als ik de verhalen van deze kunstenaars, schrijvers en historici mag geloven. 

Een kleine geschiedenis van het menstruerende lichaam 

De blik op menstrueren kent een hele geschiedenis. Historica en hoogleraar Kaat Wils doet onderzoek naar de geschiedenis van gender en lichamelijkheid op de universiteit van Leuven en ontdekte dat de huidige visie op menstrueren begon bij het christendom. “Het Oude Testament vermeldt een verbod op seks tijdens de menstruatie,” vertelt Kaat in de podcast Ongesteld: “De christenen zijn dat verbod gaan verbinden met de zondeval. Eva had niet geluisterd naar wat God van haar vroeg en wordt daarvoor gestraft met maandelijkse bloedingen.” 

In de 18de en 19de eeuw gaan we een stapje verder: menstrueren wordt gekoppeld aan zwakte, ziektes en mentale aandoeningen. Dat is geen toeval. In dezelfde tijd komt het debat op gang of vrouwen mee mogen doen in de publieke ruimte. Kaat: “Men grijpt elk argument aan om de onderdrukking van vrouwen te legitimeren. Studeren of werken is te zwaar voor vrouwen, ze zouden menstruatieproblemen krijgen, ongezonde kinderen krijgen, gek worden. De menstruatiecyclus zou ervoor zorgen dat vrouwen irrationeel, onbetrouwbaar en labiel zijn.” 

Door het feminisme, de opkomst van kapitalisme (iedereen aan het werk) en de behoefte aan een sterker vrouwbeeld – vanwege dalende geboortecijfers en gesneuvelde mannen tijdens de Eerste Wereldoorlog – emancipeert de vrouw. Ze verandert in de ogen van de samenleving in een krachtig wezen. 

Mits ze net doet alsof ze niet menstrueert. Kaat ziet dat terug in de seksuele voorlichtingen die vanaf 1960 op school worden gegeven: “Meisjes werd verteld dat zij allerminst het slachtoffer van hun menstruatie zijn, dat ze niet zwak zijn. Voor een deel is dat empowerend. Maar de prijs is hoog: de norm is mannelijk, vrouwen mogen meedoen als ze niet tonen dat er iets bijzonders is aan hun lichaam. Menstruatieproducten passen in dat plaatje. Tampons, die in de jaren vijftig op de markt komen, zijn in dat opzicht een godsgeschenk. Zo kun je nog beter verbergen wat er aan de hand is dan met maandverband.”

Zij die het anders deden

Dit is niet altijd zo geweest. Ten tijde van de Grieken werd menstruatie nog gezien als iets gezonds, weet Kaat. Bloeden zag men als een natuurlijk en noodzakelijk proces van reiniging. Niks geen zonde, onreinheid, zwakte of ontoerekeningsvatbare hysterische vrouwen. Gewoon een natuurlijk proces. Bij mannen werd trouwens ook gesproken over menstruatie, in de vorm van aambeien. 

Niet alleen de Grieken hadden een andere blik op menstrueren. In Indianenstammen ontvingen jonge vrouwen een rite-de-passage van een sjamaan op het moment dat ze hun eerste menstruatie kregen. Een buidel met sweetgrass, schors van een kersenboom en wat haar van een levende bizon werd boven haar hoofd gehouden en de sjamaan zei: “Dit wat zich boven jouw hoofd bevindt, is net als de Grote Geest, want als jij rechtop staat, reik je van de Aarde tot de hemel. Derhalve is alles boven jouw hoofd als de Grote Geest. Jij bent de boom des levens. Je zult nu zuiver en heilig zijn. Iedere plek waar jij je voeten neerzet, zal heilig zijn, omdat je vanaf nu veel kracht met je meedraagt.” En na afloop werd een groot feest gevierd. 

Jonge meisjes keken uit naar hun menstruatie. Want dan mochten ze samenkomen met de andere menstruerende vrouwen die in moonlodges ervaringen en wijsheden met elkaar deelden. Hier konden vrouwen tot rust komen en nieuwe ideeën geboren laten worden die bijdroegen aan de hele gemeenschap. Menstrueren was allerminst een vloek, zoals wij moderne westerlingen tegen de hele situatie aankijken.  

De ‘Kristen Stewart’ in onszelf waarderen

We zien vrouwen het liefst rond de ovulatie, volgens Maisie Hill – schrijfster van het boek Period Power (vertaling: De Cyclus Strategie). Dan speelt oestrogeen – het ‘Beyoncé-hormoon’ noemt Maisie het – een grote rol in het lichaam en kunnen menstruerende mensen meer behoefte hebben om erop uit te trekken, feest te vieren en zin in seks te hebben. Rond onze menstruatie is progesteron aan de beurt om te pieken en kunnen we meer à la Kristen Stewart (die actrice in Twilight) de behoefte voelen om naar binnen te keren. Deze laatste meer rauwe fase van de menstruatiecyclus is minder populair, volgens Maisie. Maar, zegt ze, misschien is dit wel precies de fase waarin we de dingen in ons leven het meest helder doorzien. Misschien houden we het grootste deel van onze cyclus ons werk wel vol (door het hormoon oestrogeen), maar merken we tijdens onze menstruatie dat het eigenlijk een bullshit job is of we tegen een burn-out aanlopen (door de afname van het Beyoncé-hormoon door onze aderen). 

Spiritueel leraar Eckhart Tolle heeft het er zelfs over dat vrouwen dichterbij ‘verlichting’ staan dan mannen. Dit omdat ze zich meer bewust zijn van hun lichaam – door die menstruatiecyclus dus – en daardoor beter het ‘nu’ kunnen ervaren. Tijdens de menstruatie kan emotionele pijn uit het verleden omhoog komen, waardoor zij zich hier sneller bewust van zijn dan niet-menstrueerders en hebben ze de mogelijkheid om deze oude pijn los te laten en te helen. Tolle: “Menstruatie wordt dan niet alleen een vreugdevolle en vervullende uitdrukking van je vrouwelijkheid, maar ook een heilige periode van omzetting, waarin je leven schenkt aan een nieuw bewustzijn.”

Menstrueren wordt dus gezien als de meest inzichtelijke periode van de maand. De menstruatie als goede raadgever in plaats van last. Een compleet tegenovergesteld perspectief van de hysterische ontoerekeningsvatbare vrouw waar we zo ver mogelijk uit de buurt moeten blijven. 

De natuurlijke ritmes van het leven

Kunstenaar en designer Nora Jongen (26) heeft deze raadgever in haar leven geïntegreerd. Voor een opdracht tijdens haar kunstopleiding wilde ze het taboe op menstrueren als onderwerp nemen. Haar docent zag hier geen taboe in, dus kleedde Nora zichzelf in het wit, verzamelde haar studiegenoten en vroeg hen met gesloten ogen een ademhalingsoefening te doen. Rond haar kruis smeerde ze rode vloeistof en vroeg vervolgens haar klasgenoten hun ogen te openen. “Je kon het ongemak voelen. Niemand durfde te zeggen ‘Nora, je bent doorgelekt’,” vertelt ze. Vanaf dat moment gaat haar kunst over bloeden en verschillende fases in de menstruatiecyclus. In haar creatieve proces luistert ze naar de behoeften van haar lichaam.

“In Berlijn is het al veel normaler om een afspraak af te zeggen omdat je aan het menstrueren bent of om te vragen op welke dag van de cyclus iemand  zit.” Nora woont sinds een paar jaar in de Duitse stad, mede omdat hier cyclisch leven al meer geïntegreerd is. Ze werkt niet als ze aan het bloeden is. Haar werkgever van een architectuur studio ziet dat ze daardoor de rest van de maand productiever is. Nora: “De huidige maatschappij is door mannen ontworpen, waarin de hele maand van negen tot vijf gewerkt wordt. Maar wanneer we meer cyclisch leven, werken we misschien een week niet en de rest van de maand meer dan acht uur per dag. Kennis over de verschillende fases van mijn cyclus is mijn handleiding. Daardoor begrijp ik mezelf beter en kan ik samenwerken met mijn hormonen en lichaam. Cyclisch leven zou voor iedereen goed zijn, dan is er meer ruimte voor naar binnen keren en rust.”

Het verhaal dat we vertellen

Menstrueren hoeft niet iets vies, vervelends en schaamtevol te zijn. Het kan veel meer zijn dan dat. Als menstrueerders mogen we door onze (en de maatschappelijke) weerstand heen breken en ermee verbinden. 

Misschien is mijn menstruatiepijn wel een opsomming van alle ongemakkelijke situaties rondom dit evenement. Misschien, als we het hadden gevierd met taart, toeters en bellen, stond ik nu elke maand te springen voor de eerste druppels bloed. Misschien kunnen we een ander verhaal vertellen en genieten van de functies van ons lichaam. Het is wijzer dan we denken, dus laten we het vieren!

Wil je antwoorden op de vraag hoe we een rechtvaardige en inclusieve samenleving voor iedereen creëren?  Lees het in onze nieuwsbrief en krijg ons laatste e-magazine cadeau. Inspiratie gegarandeerd!