Lekker, lokaal, sociaal verantwoord en vers eten: bij deze initiatieven kan het     

Open middag bij Stadsboer Jelle in Nijmegen, een van de vele initiatieven in Nederland waar je lekker, lokaal, vers en sociaal verantwoord eten kunt kopen. Wekelijks kom ik hier om mijn dagverse groentepakket op te halen en nieuwsgierig kijk ik dan welke groenten er deze week in het pakket zitten. Uitleg over de soms onbekende groenten is terug te vinden op de website. Vandaag, op de open dag, wil ik meer leren over de tuin waar mijn groenten vandaan komen. Jelle vertelt over de staat van de tuin, de tuinder en de toekomst van het sociale betaalsysteem.

Spelende kinderen en gezellig geklets vullen de moestuin. Het centrum van de gezelligheid bevindt zich naast de kas waar een aantal stoelen en kratten zijn opgesteld. Enkele mensen staan om een tafel waarop boeken liggen: Het Verborgen Leven van Bomen van Peter Wohlleben, Braiding Sweetgrass van Robin W. Kimmerer en Het Bodemvoedselweb: alle kleine beestjes helpen van Jeff Lowenfels. Dit zijn inspiratiebronnen van Jelle, zo vertelt hij later. Binnen in het schuurtje legt Jelle aan wat bezoekers uit dat er koffie en thee is en dat we limonade kunnen maken. Als ik met een beker limonade en een zelfgebakken koekje naar buiten loop, zie ik volwassenen en kinderen met pen en papier zoekend door het veld lopen. Ze zijn begonnen aan de gewassen-speurtocht.

Foto: stadsboer Jelle Eshuis

Stadsboer Jelle is een groentetuin in Nijmegen. Elke week krijgen tachtig mensen een groentepakket aan huis geleverd of kunnen deze ophalen bij de tuin. De groenten zijn seizoensgebonden en worden biologisch geteeld. Stadsboeren en tuinderijen zijn een belangrijke tegenreactie op supermarkten, waarbij voedsel geproduceerd wordt op gigantische monoculturen. En dat is niet goed voor bodem en biodiversiteit. Bovendien moet vaak honderden tot duizenden kilometers afgelegd worden om de groenten van de grond naar de supermarkt te brengen. Natuurvriendelijke, regeneratieve boeren zoals Jelle daarentegen zorgen voor een prachtig landschap, gezonde bodems, biodiversiteit, schoon water en gifvrij voedsel. En natuurlijk lekker, vers en lokaal eten.

“In de landbouw is veel winst te halen voor klimaat en biodiversiteit”

Voor Jelle begon zijn liefde voor planten en natuur al toen hij kind was. “Nu voel ik nog steeds de verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor de natuur – waar we een onderdeel van zijn en alles aan te danken hebben. In mijn voormalige baan als rijksambtenaar miste ik die verbinding. Daarom verruilde ik jaren geleden mijn kantoorbaan voor het verbouwen van biologische groenten. Nu probeer ik de groenteteelt te combineren met zoveel mogelijk natuur. Ik geloof dat er in de landbouw veel winst te halen valt voor het klimaat en de biodiversiteit.”

De Coöperij in Soest
Veel mensen hebben een soortgelijk initiatief in diens omgeving zonder zich daar bewust van te zijn. Zo ging ik een week later langs bij De Coöperij in Soest – een tuinderij opgericht door Marieke en Julia (in september 2023 is Julia gestopt; het vaste team bestaat nu uit Marieke, Sarah, Johanna en Marion, red.).

Als ik eind van de middag arriveer bij De Coöperij vult een groep vrijwilligers kratten met felgekleurde pompoenen, paarse groenten en felgroene bladgewassen. De lege mokken en theekannen op de picknicktafel zijn sporen van een dag hard werken. Marieke vertelt: “Het uitgangspunt van De Coöperij is gezonde voeding te verbouwen. Dat is gezonder voor mensen, de algehele omgeving en de bodem. En daarmee willen we bijdragen aan een betere wereld. Het levert een prachtige leefomgeving op voor mensen, dieren, eigenlijk alle organismen. Verder gebruiken we geen bestrijdingsmiddelen en is alles echt handwerk, we gebruiken zo min mogelijk machines – daarmee hebben we ook weer minder uitstoot.”

De Coöperij pakt het weer net anders aan dan Stadsboer Jelle. Op de wekelijkse ophaaldag (tevens de oogstdag) liggen de groenten in kratten en wordt met een bordje aangegeven welke groente je mag pakken. Verspreid over twee afgebakende ophaalmomenten komen 125 ‘oogstaandeelhouders’ met hun tassen langs om de groenten te ‘winkelen’. “Er staat bij de kratten: twee zomerpompoenen of courgette. Betekent dat dan ook twee courgettes?”, vraagt een oudere vrouw met twee zomerpompoenen in haar hand. Marieke antwoordt: “Ja, je mag twee zomerpompoenen of twee courgettes, maar je mag het ook combineren, dus van allebei één. Een beetje waar je blij van wordt”.

“We wilden niet meer dat boodschappen doen een anoniem verhaal is”

“Naast goed zorgen voor de bodem, natuur en het bieden van gezondere groenten, zijn we het initiatief ook begonnen vanuit een maatschappelijke blik”, vertelt Marieke. “We wilden mensen meer in verbinding met elkaar brengen. Dus niet meer dat boodschappen doen een anoniem verhaal is: je loopt de supermarkt in, kijkt niemand aan en bent weer weg. De Coöperij is een plek waar mensen een babbeltje maken en ons ook kunnen ontmoeten. Zo kunnen ze vragen stellen over het voedsel dat ze eten.”

Lekker en gevarieerd
Terwijl Marieke pakketafnemers te woord staat, spreek ik met oogstaandeelhouder Madelon. Madelon zegt dat dit haar tweede seizoen is, en: “Ik vind het onwijs stoer dat deze twee meiden dit zo hebben opgezet. De hoogwaardige kwaliteit van producten is overweldigend. Je proeft dat dit de oogstdag is. Er zit meer levensenergie in deze groente, vele malen meer dan groente die dagen in de koeling heeft gelegen. In de supermarkt is er is altijd kwaliteitsverlies.”

Ruben, een nieuwe inwoner van Soest en vader van een jong gezin, sloot zich aan bij De Coöperij omdat hij graag lokaal en onbespoten eet, en om lokale initiatieven van jonge mensen te steunen. Hij merkt op dat het wennen is dat je een stuk minder keuze hebt, wat voor sommige wellicht een drempel is. Ruben: “Je moet daardoor wat creatiever zijn, maar het is voor mij wel de meest logische manier. De altijd aanwezige keuzes zijn een groot probleem in de wereld.”

Ruben prijst de versheid en smaak van de groenten. “Je eet toch heel anders als je weet waar het vandaan komt. Mijn kinderen lopen hier ook weleens rond, die zien dan waar de groenten die ze eten vandaan komen. Dat voelt goed.”

Betaalbaar en betrokken
“Een eerlijke prijs is nou eenmaal hoger dan de supermarktprijs. De supermarktprijs gaat ten koste van arbeidskosten, de planeet, en de consument zelf – die bespoten voedsel eet. Mensen moeten de waarde van een eerlijke prijs gaan beseffen”, vertelt Marieke. Hoewel er een groeiende behoefte lijkt te zijn naar dit soort initiatieven, houden deze kosten mensen soms tegen. Toch hebben zowel Marieke als Jelle een manier gevonden om het groentepakket voor iedereen betaalbaar te maken.

“Gezamenlijk gedragen kosten leiden tot eerlijke en betaalbare groenten”

Jelle hanteert het CSA-model (door de gemeenschap ondersteunde landbouw) waarbij leden een variërend groentepakket ontvangen en de boer ondersteunen met een eerlijk loon. Aan het begin van het seizoen legt Jelle de koststructuur uit en kun je als lid de prijs van je pakket kiezen. Het idee is dat gezamenlijk gedragen kosten leiden tot betaalbare, eerlijke groenten terwijl de natuur gestimuleerd wordt. Het werkt goed, deelt Jelle met blijdschap mee op de open dag. Hij kan zichzelf nu ruim meer dan het minimumloon betalen. Toch werkt hij nog veel uren per week in de tuin. Zijn schoonmoeder Christeljohn helpt hem gelukkig als onmisbare vrijwilliger, maar om het werk te verlichten, kondigt Jelle aan dat hij vanaf volgend seizoen ook een stageplek gaat aanbieden.

De Coöperij berekent de totale kosten en de weg te geven oogstaandelen. Aan het begin van het seizoen wordt er anoniem geboden op de oogstaandelen en berekent Marieke hoeveel ze hebben opgehaald. Halen ze de begroting niet, dan doen ze nog een ronde. Net zolang tot ze van start kunnen. Geld dat te veel opgehaald wordt, wordt opzij gezet voor verdere investeringen. “Met dit systeem trekken we niet alleen idealisten of mensen met een grote portemonnee, maar ook de mensen in de bijstand of mensen die zo ervaring opdoen met lokaal eten”, vertelt Marieke.

Foto: groenten van de Coöperij

Naast dit solidaire betaalsysteem werkt De Coöperij met vrijwilligers die zo de kans krijgen om actief bij te dragen en ervaring op te doen met tuinwerkzaamheden. Marijn is vaste vrijwilliger op de maandag en vertelt enthousiast over haar ervaring. “Ik begon met vrijwilligerswerk toen ik herstellende was van een burn-out. Het tuinwerk hielp me met opbouwen en was heel aardend, letterlijk. Ik oogst nu de groenten die ’s avonds op mijn bord liggen, dat voelt heel goed en geeft meer verbinding met wat ik eet. En het is een heel fijne positieve plek met een missie waar ik helemaal achter sta.”

Tegenreactie
Het is inspirerend om te zien hoe lokale, natuurvriendelijke en regeneratieve initiatieven zoals Stadsboer Jelle en De Coöperij op verschillende manieren ontwikkelen als tegenreactie op de grootschalige voedselproductie voor supermarkten. Daarbij is ook het educatieve en het sociale aspect belangrijk. Zowel Stadsboer Jelle en Marieke van De Coöperij zijn nauw betrokken bij hun klanten. Als ik Marieke gedag zeg, staat ze tussen emmers gevuld met vers geplukte felgekleurde bloemen uit de bloementuin van De Coöperij. Ze schikt een boeket voor een klant die in de hoek staat. “Heb je nog wensen?” vraagt Marieke terwijl ze een bloem pakt. “Mooie bloemen, maar al deze bloemen zijn mooi” antwoordt de klant. Marieke: “Oh, je moeder houdt van strobloemen, dan doe ik er daar nog wat van in.”

Tekst en fotografie door: Ilse Meijer
Ilse onderzoekt vanuit een filosofische en cultureel antropologische lens hoe maatschappelijke systemen, zoals kapitalisme, gegrond zijn in bepaalde wereldbeelden. De oplossing voor wereldproblemen ten gevolge van dergelijke uitbuitende systemen ligt voor haar in het (her)verbinden van mens en natuur. Als schrijver, foto- en videograaf is zij daarom altijd op zoek naar verhalen die haar inspireren dichter in contact te zijn met elkaar, onze aarde en onszelf.

Wil je meer inspiratie over hoe je vaker lokaal kunt eten? Schrijf je in voor de nieuwsbrief!