Kunnen we ons eten nog wel ‘eten’ noemen?

Kun je als stedeling eigenlijk nog wel écht gezond eten? In de zoektocht naar het antwoord op die vraag kwam een andere vraag naar boven: kunnen we wat we tegenwoordig massaal in onze monden stoppen überhaupt nog wel eten noemen? Je moet tegenwoordig veertien druiven eten om aan dezelfde hoeveelheid micronutriënten te komen die je vroeger uit één druif haalde.

We leven in een tijd waarin eten nooit eerder zó beschikbaar was, maar zelden zó weinig met voeding te maken had. Supermarkten vol producten die iets lijken wat het niet meer is: brood zonder graan, kaas zonder melk, aardbeiensmaak zonder aardbei. En wat wijst onderzoek uit? Zelfs die zogenaamd gezonde bloemkool of sappige bosbes die je in de winkel koopt, heeft niet meer het complete en nutriëntrijke profiel dat ze vroeger hadden.

Degeneratie
Wat er mis is met ons voedselsysteem? We willen kwantiteit behalen, en dat gaat ten koste van kwaliteit. ‘That is the long of it, and the short of it’, zoals ze in het Engels zeggen.

Mensen zijn gevoelig voor prijs, een oerinstinct om ‘meer’ voorraad te willen hebben. Voedselproducenten concurreren op mondiale schaal met elkaar om lagere prijzen en dus hogere winsten. In de landbouw gaat het er niet anders aan toe. Of deze voortgang een natuurlijk voortvloeisel is vanuit het marktevenwicht zelf, weet ik niet. Maar dat subsidiebeleid hieraan heeft bijgedragen, is duidelijk.

“Systeemoptimalisatie met een kortetermijnwinstoogmerk leidt tot degeneratie”

Deze vorm van concurrentie leidt tot wat ik durf te omschrijven als perverse praktijken. Sommigen gedreven door goede bedoelingen. Velen van ons kennen immers de uitdrukking ‘feeding the world’. Maar of we de wereld nou écht aan het voeden zijn, dat is nog maar de vraag.

In veel zogenoemde derdewereldlanden, die razendsnel ontwikkelen en zich wagen aan ons moderne westerse dieet, zijn obesitas, hart- en vaatziekten en immuniteitsstoornissen inmiddels doodsoorzaak nummer één. Dat komt omdat we de bodem waarin we voedsel laten groeien hebben uitgeput. Die bodem is niet langer in staat om ons de nutriënten te verschaffen die ons weerbaar maken, en die ervoor zorgen dat ons systeem complexe biochemische processen kan voltooien.

Vele hectaren grond zijn afhankelijk geworden van een chemisch infuus om ‘lege’ calorieën te kweken. En daar nog eens bovenop zijn we eten gaan behandelen als een handelswaar. We zijn al meer dan honderd jaar bezig om, met behulp van chemie, grondstoffen om te zetten in nieuwe, goedkopere chemische substanties die lijken op het origineel, maar die vooral makkelijker zijn om te vervoeren, verpakken, bevriezen of smeren.

Wat is nou eigenlijk echt gezond?
Gezondheid is niet iets dat uit een potje komt of zich laat vangen in cijfers, anders dan de meeste voedingsbedrijven je willen laten geloven. Het is niet de toegevoegde vitamine C of D in je ontbijtgranen die ervoor zorgen dat je systeem optimaal functioneert, noch de geïsoleerde melkzuurbacteriën in je frambozenyoghurtdrank.

“Gezondheid is niet iets dat uit een potje komt”

Echte gezondheid is, denk ik, een web van goede, wederkerige relaties tussen alles wat leeft. Wanneer de bodem gezond is en natuurlijke processen worden gerespecteerd, groeit er voedsel met een rijkdom aan micro-organismen die nutriënten plantbeschikbaar maken. Die planten (en dieren) van die bodem ondersteunen vervolgens onze eigen darmflora weer.

Frankenfood
Voeding die ‘dood’ is, frankenfood noem ik het, breekt ook jouw darmflora af.
De parallellen tussen de gezondheid van onze bodem en die van onze darmflora zijn onmiskenbaar. Het lijkt mij een simpele conclusie: minder leven leidt tot de dood. Minder leven in de grond, minder leven in onze darmen, leidt uiteindelijk tot degeneratie.

Wat is frankenfood dan precies, vraag je je af? In het boek ‘Ultra-Processed People’ beschrijft arts Chris van Tulleken hoe ver we zijn afgedwaald van wat eten ooit was. Meer dan 60 procent van wat de gemiddelde Europeaan eet, bestaat uit ultra-bewerkte producten, samengesteld uit geraffineerde zetmelen, goedkope vetten, additieven en aroma’s die ontworpen zijn om ons meer te laten eten, niet om ons te voeden.

Die producten verstoren onze fysiologie. Ze beïnvloeden onze hormonen, onze verzadiging, zelfs onze darmflora. Wetenschappelijke studies tonen aan dat mensen die vooral ultra-bewerkte voeding eten, gemiddeld meer calorieën consumeren, sneller honger krijgen en vaker kampen met overgewicht, ontstekingen en stemmingswisselingen.

“We hebben het over ‘voedselachtige stoffen’ die langzaam ons lichaam uitputten”

We hebben het niet meer over voedsel, maar over ‘voedselachtige stoffen’ die langzaam ons lichaam uitputten.

De échte prijs van goedkoop eten
We zijn eraan gewend geraakt dat eten goedkoop is. En dat het snel kan. Maar wat we niet zien, is dat iemand anders de rest van de rekening betaalt: de aarde, de boer, of uiteindelijk… wijzelf. De ware kosten van ons huidige voedselsysteem zijn gigantisch. Denk aan uitstoot, watervervuiling, verlies aan biodiversiteit, maar ook aan de stijgende zorgkosten door voedingsgerelateerde ziekten. De FAO schat dat die verborgen kosten wereldwijd meer dan het dubbele bedragen van wat we nu aan voedsel uitgeven. “Goedkoop eten bestaat niet, het is simpelweg uitgesteld duur.”

“Goedkoop eten bestaat niet, het is simpelweg uitgesteld duur”

Het moderne stadsdieet
Dit zal pijnlijk zijn voor velen, maar zelfs een gezonde keuze in de stad blijkt toch niet zo gezond… Kijk maar eens naar een gemiddeld stadsdieet op een drukke werkdag.
Een ‘gezond’ ontbijtje to go, een cruesli-beker op het station met zonnebloemolie, glucosesiroop, honing, invertsuiker en maltodextrine.
Een snelle lunch, een volkoren broodje met verse komkommer en zalmsalade van de Albert Heijn, vol met smaakversterkers, kaliumsorbaat, natriumbenzoaat, E202, E211 en xanthaangom.
Een snack, een vezelrijke ligakoek met invertsuiker, glucosestroop, antioxidant E306 en palmolie.
’s Avonds eten bestellen, want de dag was lang. Wie weet welke smaakversterkers en halffabrikaten gebruikt zijn?

“Zelfs een gezonde keuze in de stad blijkt niet zo gezond”

Gemak, verslaving aan bekende smaken en snelheid drijven onze keuzes, vaak in hogere mate dan we zouden willen. Het is begrijpelijk, maar het is ook precies wat ons gevangen houdt.

De voedingswaarde van dit moderne dieet is laag, de genotfactor hoog, maar kortstondig.
Je krijgt een suikerpiek, een energieboost, daarna de dip, en de volgende craving. Je bioom heeft aardige schade opgeleverd en dit komt je bui, noch gezondheid, ten goede.

Beter eten leidt tot betere keuzes
Hoe verder we van ons voedsel verwijderd raken, hoe minder we begrijpen wat het betekent om écht eten te eten. Het is een vicieuze cirkel. Deze voedingsbedrijven spenderen miljoenen aan het verslavend maken van hun producten. Ze creëren het ultieme bliss point, waardoor je telkens toch weer denkt: “lekker, ik neem nog een hap!”

Elke hap brengt je verder weg van een gezond lichaam, en dus van een gezonde geest.
Het is immers een wisselwerking: je darmen staan in directe verbinding met je hersenen. En een blije buik leidt eerder tot een stabiele geest.

Ik vraag me weleens af hoe de wereld eruit zou zien als we allemaal voedsel aten dat vol zat met leven en energie. Zouden we dan andere keuzes maken? Zouden we anders met elkaar praten? Anders stemmen? Anders onze bedrijven runnen?

“Hoe zou de wereld eruit zou zien als we allemaal voedsel aten dat vol zat met leven en energie”

We zitten in een trend waarin we op een steeds sneller tempo de natuur verwisselen voor technologie. Machines ploegen, algoritmes berekenen, chemie compenseert wat leven ooit vanzelf deed. En terwijl we naar onze schermen staren, sterft het bodemleven dat de basis vormt van onze gezondheid.

Die verwijdering maakt ons, naar mijn inzicht, alleen maar afhankelijker en ongezonder.

Gezondheid ervaar je
Er is maar één manier om te begrijpen wat écht eten met je doet: ervaar het. Eet een maand lang alleen voeding die niet uit een pakje komt of voorverwerkt is, waar de ingrediëntenlijst simpelweg het ingrediënt zelf is, liefst biologisch.

Voel hoe je energie verandert. Hoe je smaak zich verdiept. Hoe je verzadigd raakt zonder overvol te zitten, en nee kunt zeggen tegen die troep waar je nu zo naar kan verlangen. Je komt weer in contact met jezelf. Pas dan besef je hoe “normaal” het onnatuurlijke is geworden. Pas dan weet je dat goed voelen iets anders is dan niet slecht voelen.

Mijn advies? Begin klein. Sluit je aan bij een lokaal voedselinitiatief. Haal eens groenten bij een Herenboerderij, of bestel via een korte keten platform. Steek tijd in het maken van je eten en ontdek het plezier van met je handen bezig te zijn. Ervaar de geur van verse ingrediënten en laat misschien zelfs je handen in de aarde wroeten en kweek zelf eens wat op je balkon of in je achtertuin.

“Haal eens groenten bij een Herenboerderij, of bestel via een korte keten platform”

Geen extremen, maar richting
We kunnen en hoeven het systeem niet in één klap te veranderen. Maar we kunnen wél elke dag een stapje zetten in de goede richting. Minder verpakking, meer vers. Minder afstand, meer verbinding. Minder haast, meer aandacht.

Elke keuze telt. Elke maaltijd is een stem voor het voedselsysteem dat je wilt zien.

Gezond eten als stedeling, kan dat nou wel of niet? Mijn conclusie: het is niet makkelijk als je echt puur voedsel wilt eten in de stad, maar met meer tijd en bewustzijn kunnen we het wél makkelijker maken. De verbinding met ons eten is iets waar we voor moeten kiezen. Het komt helaas niet vanzelf in deze tijd. Ik geloof dat mensen deze verbinding nodig hebben en die ook weer zullen vinden, Ook al zal het niet van de ene op de andere dag zijn

Mooie plekken voor verbinding:

• Rechtstreex – lokaal eten van boeren uit jouw regio
• CSA Netwerk Nederland – verbind je direct met boeren en voedselmakers
• En natuurlijk: The Farming Chefs, waar wij heerlijke recepten en technieken delen om dit soort (h)eerlijke gerechten thuis te maken

Tekst: Sophie de Jong
Sophie is mede-oprichter van The Farming Chefs. 

Foto header: The Farming Chefs