Groene zorg is het nieuwe normaal
De Groene Zorg Alliantie is een prachtig voorbeeld van wat er kan gebeuren als je gelooft in een gezonde wereld en gewoon begint met de veranderingen die nodig zijn. In vier jaar tijd groeide deze bevlogen netwerkbeweging uit tot een groene golf die niet meer is te stoppen. Voorzitter Evelyn Brakema – huisarts en onderzoeker – plaveit samen met tienduizenden zorgprofessionals de weg naar het nieuwe normaal. “Al besef ik dat we na onze vliegende start nog een lange adem nodig hebben voor deze marathon.”
Evelyn (36) groeide op in Noordwijk en leerde haar eerste duurzame les toen zij als kind al genoot van zwemmen in zee en rennen op het strand. “Op zo’n fijne en mooie plek gooi je geen snoeppapiertjes en andere rommel neer. In de kern is dat waar we ook met de Groene Zorg Alliantie voor staan: je vervuilt niet de omgeving waar je in leeft. Een gezonde planeet is de basis voor onze gezondheid en dat besef mag nog veel dieper doordringen in onze samenleving. Want we maken onszelf ziek met alles wat we produceren aan afval. Vooral het onzichtbare. Fijnstof, microplastics en pesticiden zijn overal in ons milieu en komen in ons lichaam. Daar kunnen wij ook met onze gezondheidszorg niet tegenop. Sterker nog, we dragen als sector aanzienlijk bij aan de vervuiling: 7 procent van de Nederlandse CO2-uitstoot komt door de zorg, ons aandeel in materiaalverbruik is 13 procent en jaarlijks komt 190 ton aan medicijnresten in het oppervlaktewater terecht. Maar het goede nieuws is: we hebben de keuze om het anders aan te pakken.”
“Wil je het anders? Zet dan zelf verandering in gang”
“Mijn ouders hebben me altijd aangemoedigd om te handelen als ik iets onrechtvaardig vond”, vertelt de voorzitter. “Wil je het anders? Zet dan zélf verandering in gang. Naar dat inzicht probeer ik te leven, samen met het groeiende aantal gelijkgestemden bij de Groene Zorg Alliantie.”
Evelyn is dankbaar voor wat ze thuis meekreeg en voelt zich verantwoordelijk om iets zinvols te doen met de kansen die zij in haar bevoorrechte leven krijgt. “Tegenwoordig vlieg ik nog zelden, maar door mijn buitenlandse reizen voor vrijwilligerswerk en promotieonderzoek heb ik met eigen ogen gezien hoeveel mensen er al worden geraakt door de klimaatcrisis. Het is ontwrichtend en de grootste bedreiging van de volksgezondheid. Dat ik geneeskunde ging studeren, kwam vooral door mijn tolkwerk bij een ziekenhuisje in Peru, toen ik in een tussenjaar reisde en vrijwilligerswerk deed. Daar zag ik hoe concreet je als arts van betekenis kunt zijn voor mensen.”
Verschil maken in leefomgeving
Inmiddels weet Evelyn dat medische zorg slechts 10-20 procent van onze gezondheid bepaalt. “Zes jaar studeerde ik geneeskunde. Daarna promoveerde ik op global health met een onderzoek naar luchtvervuiling en longgezondheid wereldwijd en nu werk ik als huisarts in opleiding en ben ik postdoctoraal onderzoeker Duurzame Zorg bij het LUMC. Ja, in de spreekkamer ben ik zeker van betekenis voor patiënten, maar ik realiseer me meer dan ooit hoe belangrijk de kracht van groene zorg is. Daarom ben ik zo blij met de groeiende omvang en impact van ons netwerk en besteed ik daar – samen met vele andere vrijwilligers – in mijn vrije tijd met liefde zoveel uren aan. Het grootste verschil voor gezondheid maken we in onze leefomgeving en leefstijl. Daarom hebben artsen en andere zorgprofessionals een maatschappelijke voorbeeldfunctie en is het belangrijk dat wij onze stem laten horen over dit thema.”
“Zorgprofessionals hebben een maatschappelijke voorbeeldfunctie”
De Groene Zorg Alliantie blijkt voor de zorgsector een grote inspiratiebron om die rol op te pakken. Bovendien heeft de onderlinge uitwisseling een zelfversterkend effect. “Via onze website zijn al meer dan 175 uiteenlopende duurzame initiatieven te vinden”, vertelt Evelyn. “Die worden gedeeld door het groeiende aantal aangesloten Green Teams en groene zorg commissies – intussen al 250 vanuit het hele land – terwijl we ook kennis en inspiratie uitwisselen via masterclasses, presentaties, netwerkbijeenkomsten, ons boek ‘Groene Planeet, Groene Zorg’, een podcast-serie en het Groene Zorg Festival, dat op 19 september voor de vierde keer plaatsvond. Van de deelnemers – zo’n 750 mensen uit de volle breedte van de zorg – hoorden we dat het festival bijdraagt aan een gevoel van thuiskomen en verbondenheid onder zorgprofessionals. Door live te ervaren dat al zoveel mensen zich inzetten voor groene zorg en een verschil maken, ontstaat een groeiende kracht. Er is een beweging in gang gezet die niet meer is te stoppen.”
Groen zorgonderwijs
Mocht iemand nog twijfelen aan de impact van die groene golf, dan heeft de Groene Zorg Alliantie inmiddels al diverse wapenfeiten om aan te tonen dat de stem van dit netwerk telt: toen Nederland bij de 26e klimaattop dreigde zich niet te committeren aan een internationale afspraak voor een duurzaam gezondheidssysteem – omdat er geen draagvlak voor zou zijn – kreeg de netwerkbeweging voor elkaar dat Nederland zich tóch aansloot. Bovendien zorgden ze er met hun lobby voor dat kennis & bewustwording als pijler is opgenomen in de landelijke Green Deal Duurzame Zorg 3.0, waardoor planetary health en duurzame gezondheidszorg zijn opgenomen in alle grote zorgopleidingen. “Essentieel, want dáár worden de professionals van de toekomst klaargestoomd”, zegt Evelyn. “Ook voor medische vervolgopleidingen spannen we ons met succes in om duurzaamheid als kwaliteitseis te laten gelden. Zodat niemand meer om de relatie tussen gezondheid, milieu en klimaat heen kan.”
“Pas als groene zorg vanzelfsprekend is, zijn we geslaagd in onze missie”
De inspanningen van het team achter de Groene Zorg Alliantie – dat naast het achtkoppige bestuur en de vele vrijwilligers inmiddels uit enkele betaalde medewerkers bestaat – leidden in 2024 ook tot de tiende plaats in de Duurzame Top 100 van Trouw. En in juni dit jaar werd Evelyn door het internationaal werkende Health Care Without Harm (HCWH) uitgeroepen tot Sustainability Champion of the Year 2025 – een prijs die de voorzitter namens alle aangesloten zorgprofessionals in ontvangst nam.
“Een geweldige waardering voor onze inspanningen. Al hopen we dat de Groene Zorg Alliantie zichzelf in 2050 overbodig heeft gemaakt. We hadden een vliegende start, maar zijn pas net aan de marathon begonnen. Door enthousiasme, de kracht van verbinding en het momentum heeft verduurzaming van de zorg een plek op vele agenda’s gekregen. Nu komt het concreet aan op andere keuzes maken en volhouden. Pas als groene zorg vanzelfsprekend is, zijn we geslaagd in onze missie.”
Wat doen we zelf?
Evelyn merkt in haar dagelijkse werk als huisarts en in haar rol bij de Groene Zorg Alliantie dat een groeiende groep inziet dat we een keuze hebben. “Zodra mensen handelingsperspectief zien, ontdekken ze dat het zingevend en leuk kan zijn om te verduurzamen. En in de zorg staan mensen allemaal voor gezondheid, terwijl ook zij merken: we zijn iets aan het verstoren in de wereld, waardoor we ziek worden van ons leefklimaat. Dan is de kernvraag telkens: wat doen we zelf? Nog steeds zie ik te veel verspilling en onbenutte kansen. Soms zijn collega’s bang dat verduurzaming ten koste gaat van de kwaliteit van zorg. Wij laten zien dat groene zorg in het verlengde ligt van wat we al doen. Het is zorg zonder oogkleppen. Door te zien wat de invloed van onze leefomgeving is en daar ook verantwoordelijkheid en zorg voor te dragen, hebben we als sector uiteindelijk méér impact op gezondheid.”
“Zorg zonder oogkleppen”
“Wie het hele plaatje ziet, maakt andere keuzes”, constateert de bevlogen voorzitter. “Soms betekent dat pijnlijke vragen stellen: in hoeverre is behandelen echt zinvol? Want baat het niet, dan schaadt het wél, stelt ook de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. En wanneer ingrepen, behandelingen of medicatie echt nodig zijn, is het belangrijk om zorgvuldige keuzes te maken in het wat, hoe en hoeveel. Het vraagt om bewustzijn bij onszelf, als zorgprofessionals, én bij patiënten. Omdat we ook los van de zorg met onze leefstijl allemaal invloed uitoefenen op omgeving en gezondheid. Een win-win voor gezondheid én planeet is bijvoorbeeld plantaardiger eten. De stem van artsen wordt serieus genomen door het vertrouwen dat we genieten. Daarom is het belangrijk om die stem zowel in de spreekkamer als in de maatschappij te laten horen voor duurzame gezondheidszorg, inclusief de gezonde leefomgeving en leefstijl die daar bij horen.”
Klimaatrechtvaardigheid
Evelyn beseft dat het maken van gezonde keuzes niet voor iedereen even haalbaar is. Dat zag ze in de landen waar ze onderzoek deed – o.a. Kirgizië en Uganda – en ze ziet het ook in ons eigen Nederland, waar een groeiende groep niet mee kan komen in de investeringen die nodig zijn voor een groener leven.
“Gezondheid is ook een sociaal vraagstuk, dat samenhangt met klimaatrechtvaardigheid”
“De armste wijken zijn de warmste wijken. Het wrange is dat mensen die het minste te besteden hebben de meeste gevolgen ondervinden van de milieuvervuiling en klimaatcrisis. Zeker op wereldschaal is de verdeling flink scheefgegroeid. Met onze enorme westerse footprint zadelen wij landen waar we onze grondstoffen halen als eerste op met ellende. Gezondheid is ook een sociaal vraagstuk, dat samenhangt met klimaatrechtvaardigheid. Met onze inspanningen voor een duurzamere zorgsector richten wij ons daarom ook op een planeet die gezonder, schoner én eerlijker is. Want in een gezonde, rechtvaardige wereld is groene zorg het nieuwe normaal.”
Tekst door: Amber Boomsma, freelance schrijver en maker van Dagelijksemoed.nl.
Headerfoto: Ed van Rijswijk
