Zin in de samenleving: Repair Café de Bieb 

In de serie Zin in de Samenleving belicht MaatschapWij nieuwe plekken van betekenis, verzet en perspectief. Doeners en denkers laten zien dat we een samenleving kunnen maken die zin heeft.  In deze vierde aflevering staat Repair Café de Bieb, Bibliotheek Neude in Utrecht, centraal.

In het voormalige postkantoor aan de Neude in Utrecht, waar tegenwoordig de openbare bibliotheek is gehuisvest, zijn mensen druk aan het werk. Kinderen, studenten, moeders en vaders, ouderen en nieuwkomers buigen zich met ingespannen gezichten over de hoge tafels. Samen met vrijwillige reparateurs proberen zij hun kapotte apparaten weer aan de praat te krijgen. Allerlei spullen zijn uitgestald op de tafels: kleding, een koffiezetapparaat, bestuurbare autootjes, een klok, een iPad. De normaal zo stille bibliotheek gonst van geroezemoes, ratelende naaimachines en zoemende schroefmachines.

Dertiger Niels, functioneel ontwerper van beroep, staat te zweten boven een broodrooster. Hoe gaat dat ding open? De eigenaresse laat weten dat zij het apparaat al achttien jaar heeft en eraan gehecht is. Zo worden ze niet meer gemaakt. Geïnteresseerd kijkt ze mee. Een andere reparateur komt erbij. We laten allemaal onze hersenen kraken. Is het een aardlek, maakt hij kortsluiting? Het prutsen doet iets met ons. Ongemerkt verandert onze relatie met de broodrooster. We gaan er een beetje van houden, hem koesteren.

Niels maakt de broodrooster van binnen schoon en zet hem weer in elkaar. Dat gaat gelukkig vlot doordat hij foto’s van het apparaat heeft gemaakt. Stekker in het stopcontact en, zowaar, het rooster begint te gloeien. Niemand weet precies wat het probleem nou was, maar hij doet het weer!

“De reparatie is geslaagd. Het hele gezelschap barst in gejuich uit”

De gastheer luidt het belletje, de reparatie is geslaagd. Het hele gezelschap barst in gejuich uit. Hoera!

In deze aflevering laten we Martijn Luesink en Bas Defize, oprichters van het Repair Café de Bieb in Utrecht, aan het woord.

Onbestaanbaar dat er zoveel goede spullen worden weggegooid
Als we Bas vragen wat hem zo aanspreekt in het Repair Café, vertelt hij het verhaal van een meisje van een jaar of vijftien dat enkele jaren geleden langskwam met een Nespresso koffiezetapparaat dat het niet meer deed. “Ze wilde dat ik haar liet zien hoe ze het moest repareren, want thuis gingen de koffiezetapparaten steeds kapot en dan werd er weer een nieuwe gekocht. In de kelder stonden er nog drie. Dat vond ze zo zonde!”

Samen met het meisje heeft Bas het apparaat toen helemaal uit elkaar gehaald. “Het meisje was zo ontzettend scherp, wees aan waar nog schroefjes zaten en stelde veel vragen. Uiteindelijk ontdekten we wat er kapot was, repareerden het en zetten het apparaat weer in elkaar. Ik gaf haar nog een lijstje mee van plekken waar ze nieuwe onderdelen kon kopen als dat nodig was en wenste haar succes. Twee weken later belde ze op en vertelde ze dat ze nog twee koffiezetapparaten had gerepareerd. Die had ze meegegeven aan haar broer en zus, voor in hun studentenkamers. Dat is toch geweldig! Daar doen we het voor.”

Martijn Luesink (l) en Bas Defize (r)

Ontmoeting en samenwerking
Martijn liep zelf ooit met zijn kapotte stofzuiger binnen bij het Repair Café in Utrecht-Oost en zag daar een bordje: wie komt ons helpen met de organisatie? Die rol paste precies bij hem. Zelf apparaten repareren kon hij niet, maar op deze manier bijdragen aan armoedebestrijding, duurzaamheid en eenzaamheidsbestrijding sprak hem aan. Want het Repair Café is veel meer dan gewoon een reparatiewerkplaats. Iedereen kan met allerlei kapotte spullen langskomen.

“Je moet erbij blijven om te helpen en mee te denken”

Er is slechts één vereiste: je moet erbij blijven om te helpen en mee te denken. Dat is leerzaam en ook gewoon leuk. Zo verenigt het Repair Café economische, ecologische en sociale motieven. Een probleem – een kapot apparaat – vormt een gelegenheid voor ontmoeting en samenwerking. Het wordt een object van aandacht, zorg en ambacht. Je kijkt echt anders naar je koffieapparaat als je het zelf hebt gerepareerd.

“Je kijkt echt anders naar je koffieapparaat als je het zelf hebt gerepareerd”

Vrijwilligers
Samen startten Martijn en Bas een nieuw Repair Café in Bibliotheek Neude, een unieke kans. Ze maken er gebruik van Huis van Actief Burgerschap, een mooie ruimte beneden bij de grote hal, gratis ter beschikking gesteld door de bibliotheek. Ze zijn ongelooflijk blij dat ze in dit prachtige, historische gebouw mogen zitten, midden in de stad. De meer dan twintig vrijwilligers doen om uiteenlopende redenen mee. Ze vinden het onbestaanbaar dat er zoveel goede spullen worden weggegooid en dat mensen zo onachtzaam met hun spullen omgaan. Veel repairders vinden het ook gewoon leuk om te zien of ze een apparaat weer aan de praat kunnen krijgen. Het is echt een sport om te kijken of het lukt. Sommigen blijven er uren aan werken. Reparatie is alleen al om die reden in de winkel onbetaalbaar. En dat is nou net het probleem: het is vaak goedkoper om iets nieuws te kopen.

Martijn, Bas en enkele andere vrijwilligers proberen actief invloed uit te oefenen op de afvalstroom in de stad. Ze zoeken samenwerkingen met gemeentewerven waar apparaten massaal in de afvalcontainers gegooid worden. Ze bedenken manieren waarop ze goede apparaten tijdig kunnen onderscheppen, herstellen en beschikbaar kunnen maken voor een tweede leven, bijvoorbeeld via de lokale kringloopwinkels. In workshops leren ze mensen stekkers vervangen en solderen. Daarnaast organiseren ze pop-up cafés verspreid door de stad.

Internationale beweging
Martijn was lange tijd bestuurder in de landelijke organisatie, Stichting Repair Café International, een initiatief van oprichtster Martine Postma, die ook het allereerste Repair Café organiseerde. De stichting helpt lokale groepen in de hele wereld bij het opstarten van hun eigen Repair Café. Inmiddels zijn dat er meer dan 3000 wereldwijd, die gezamenlijk maandelijks bijna 60.000 apparaten repareren. De stichting is ook aangesloten bij de internationale Right to Repair-beweging, die zich inzet voor het recht op herstelbare producten voor consumenten. Op 23 april 2024 stemde het Europese parlement in met een initiatiefwet die het recht op reparatie regelt. In die concepttekst werden Repair Cafés maar liefst drie keer met naam genoemd. Zo kreeg een van oorsprong klein, lokaal initiatief mondiale politieke impact.

Op onze vraag of dit werk Martijn zelf ook heeft veranderd, antwoordt hij eerst ontkennend. Maar na even nadenken is er toch iets: zijn relatie met repareren is veranderd. Hij dacht dat niet te kunnen, maar heeft nu het vertrouwen om een apparaat gewoon open te maken. Eenvoudige reparaties lukken steeds vaker, soms met hulp van een collega. Natuurlijk lukt het repairders niet om elk apparaat te redden, maar de poging is veel waard. En soms lukt het, zonder dat iemand weet hoe dat nou precies is gebeurd. “Waarschijnlijk door handoplegging”, zegt Martijn grijnzend.

“Elke reparatiemiddag wordt afgesloten met een biertje in de stad”

Lief en leed
De mannen en vrouwen van het Repair Café hebben een appgroep waarin praktische zaken en ook lief en leed met elkaar worden gedeeld. Het is een hechte groep, waarvan de kern al jaren samen optrekt. Elke reparatiemiddag wordt afgesloten met een biertje in de stad.

Tekst door Ward Huetink (programmacoördinator/onderzoeker bij Socires) en betekenisondernemer en (loopbaan)coach Lia Hol.

Fotografie: Lilian van Rooij Fotografie.

Dit artikel verscheen eerder in Zin in de Samenleving, een publicatie van Vrijzinnigen Nederland en Socires. Samen ontwikkelden zij het programma Structuren van Zingeving, een zoektocht naar nieuwe plekken van ontmoeting en zingeving. 

Vrijzinnigen Nederland is een levensbeschouwelijke vereniging die vrijdenkers en zinzoekers verbindt. Socires is een onafhankelijke denktank gevestigd in Den Haag.