Zin in de samenleving: Afrikaanderwijk Coöperatie

In de serie Zin in de Samenleving belicht MaatschapWij nieuwe plekken van betekenis, verzet en perspectief. Doeners en denkers laten zien dat we een samenleving kunnen maken die zin heeft.  In deze tweede aflevering staat de Afrikaanderwijk Coöperatie in Rotterdam centraal. 

We zijn op de open dag van het Gemaal op Zuid, een levendige plek aan het Afrikaanderplein in Rotterdam-Zuid. De markt is in volle gang. Op het voetbalveldje verderop knalt een bal tegen de ijzeren omheining, kinderen joelen naar elkaar. Zittend op een opvallend hoekig gebouwtje dat opgetrokken lijkt uit plastic vaten, kijken twee jonge moeders toe, met hun kinderwagens naast zich. Het is het Grondstoffenstation van de Afrikaanderwijk Coöperatie.

De Afrikaandermarkt trekt wekelijks 30.000 mensen. Dat is enorm belangrijk voor de wijk, maar zorgt ook voor veel afval. Ondernemers moeten ervoor zorgen dat hun bedrijfsafval netjes wordt verwerkt en de gemeente is verantwoordelijk voor consumentenafval. Maar hoe zit het dan met de plastic bakjes die op straat belanden, vijf minuten nadat de visboer er zijn kibbeling in heeft verkocht?

Om het afvalprobleem op te lossen bouwde de coöperatie een afval-inzamelingsstation. Alhoewel, afval? Zelf spreken ze liever over grondstoffen. “Papier, karton, hout, plastic, groenten en fruit worden in het inzamelingsstation allemaal gescheiden voor hergebruik. Wij zijn de eerste circulaire markt van Nederland”, vertelt Paula. Voor de jonge moeders fungeert het grondstoffenstation als tribune bij de sportvelden en op het dak worden schooltuintjes aangelegd. Bij de balie aan de zijkant kunnen buurtbewoners aan het einde van de dag onverkochte groenten en fruit gratis afhalen. Kortom: meer banen, een schonere buurt én een ontmoetingsplek dankzij dit toffe recyclegebouw.

In deze aflevering laten we Annet van Otterloo, coördinator en medeoprichter van de Afrikaanderwijk Coöperatie, aan het woord.

Verbinding ontstaat uit nieuwsgierigheid
“Beleidsmakers keken tien jaar geleden naar Rotterdam-Zuid en zagen de wijk als buurtstatistiek, met 85 procent inwoners met een migratieachtergrond, 80 procent sociale huurwoningen en het hoogste werkloosheidspercentage van de stad. Als buurtbewoners zagen wij iets anders, namelijk een wijk met een enorme culturele rijkdom, creativiteit en vakmanschap. De mensen hier kunnen veel, maar worden niet vaak in staat gesteld daar geld mee te verdienen. Waar beleidsmakers proberen de cijfers op te krikken en externe instanties de wijk insturen, werken wij aan ontwikkeling van binnenuit door alles wat al in de wijk aanwezig is aan te wenden. Ons motto is ‘development without displacement’: verbetering van de wijk met behoud en betrokkenheid van de oorspronkelijke bewoners.

“Met kunst kun je nieuwe ideeën verbeelden”

Tien jaar geleden zijn we met kunstenaars begonnen om de wijk mooier te maken. Met kunst kun je nieuwe ideeën verbeelden, dingen ontwerpen die er voorheen niet waren. Het allereerste project was de Markt van Morgen. Samen met marktkoopmannen verfraaiden we de markt op het Afrikaanderplein. Er gebeurde van alles: van een modeshow tot de verkoop van verse sapjes van onverkocht fruit. Het waren kleine interventies om de markt het hart van de wijk te maken. Op die markt werden de eerste lessen geleerd. We liepen tegen veel onlogische regels aan. We beseften dat er voor structurele verandering projecten voor de lange termijn nodig waren.

Catering verzorgen
In 2009 ging de Wijkkeuken van start. In deze wijk wonen vrouwen die hun hand niet omdraaien voor het koken van een bruiloftsdiner voor honderd mensen. Als je daar niet zenuwachtig van wordt, kun je ook de catering verzorgen voor andermans feest. Deze vrouwen runnen nu de Wijkkeuken. We begonnen met subsidie van een stichting, maar zijn nu al jaren rendabel. Hetzelfde geldt voor het Wijkatelier. Veel vrouwen in de wijk zijn uitstekende coupeuses. Ontwerper Jean Paul Gaultier zocht ooit mensen die een ingewikkeld ontwerp konden uitvoeren en deze vrouwen pakten dat op. Toen de ontwerper, onder de indruk van hun vakmanschap en beheersing van bijzondere technieken, langskwam om de naaisters te ontmoeten en te bedanken, hadden ze geen tijd. Ze hadden thuis visite!

De Wijkkeuken en het Wijkatelier waren het begin van het organiseren van de wijkeconomie. We wisten dat er in deze wijk veel publiek geld werd uitgegeven aan zorg, welzijn en schoonmaak, maar dat geld stroomde naar de grote organisaties aan wie die diensten werden aanbesteed. Als we dat werk naar ons toe konden halen, zouden we het geld in de wijk kunnen houden. Dus niet aanbesteden, niet uitbesteden, maar inbesteden. De Wijkkeuken en het Wijkatelier bewijzen dat we dat zelfs beter kunnen dan grote organisaties.

Vormen van waarde
Door gebruik te maken van het ‘Right to Challenge’, een aanpak waarbij een groep georganiseerde bewoners taken van een gemeente kan overnemen, namen we met de coöperatie de afvalinzameling van de markt over. Eerder waren we al begonnen met het schoonhouden van portieken van de woningbouwvereniging. Door zaken als afvalinzameling en schoonmaak lokaal te organiseren creëren we verschillende vormen van waarde. De portieken worden schoner, omdat het werk gedaan wordt door mensen die in de wijk wonen. En de schoonmaker is niet anoniem meer, maar een neef van je buurman of een zus van je zwager en die groet je. Als een bekende je portiek schoonhoudt, word je zelf ook netter. Het versterkt de gemeenschap. Met de bouw van ons eigen grondstoffenstation verdienen we nu ook geld aan het opruimen van de markt.

Het inbesteden van werk raakt steeds meer ingeburgerd. Daar zijn we blij mee, maar we zien ook dat het vaak blijft steken bij facilitair werk zoals schoonmaak en catering. Tegelijkertijd wordt er veel onderzoek gedaan in de wijk. Bewoners leveren hiermee data aan in belangrijk onderzoek, maar profiteren hier zelf weinig van. Om het delen van kennis ook waardevol te maken voor de wijk, hebben we een consultancybureau opgezet. Zo bouwen we aan het ontwikkelen van een lokale kenniseconomie en verkleinen we de kloof tussen onderzoek en beleidsontwikkeling en de burger. We verbinden een aantal voorwaarden aan de participatie: deelnemers moeten eerlijk vergoed worden voor hun deelname, er moet erkenning zijn van lokale expertise, er moet ruimte zijn voor aanpassing van de onderzoeksvraag en voor het inbrengen van onderzoeksvragen.

Radicale gelijkwaardigheid
Binnen de coöperatie gaan we uit van radicale gelijkwaardigheid. Iedereen verdient hetzelfde bedrag per uur, van de schoonmaker tot de bestuurder. Als de winst omhooggaat, gaan alle lonen omhoog. Iedereen beslist mee over de ontwikkeling van de organisatie. Goed werkgeverschap en sociale zekerheid zijn voor ons erg belangrijk. We werken zoveel mogelijk met vaste contracten.

Uiteindelijk gaat het om verbindingen met de plek en tussen de mensen, met als doel ‘knitting strong networks’. Die netwerken ontstaan uit nieuwsgierigheid: wie zijn de mensen, wat doen ze, wat willen ze en wat kunnen ze? Het uitwisselen van kennis en leren van elkaar is een dans zonder einde. Er zijn gewoon miljoenen conversaties nodig!

“Er zijn miljoenen conversaties nodig”

Als ik tien jaar geleden had geweten waar ik aan begon, was ik onderweg wel ergens uitgestapt. Je loopt tegen zoveel dingen aan. Dat is óók de reden dat ik er nog wél ben: er is steeds iets nieuws. Het is heel fijn om op deze manier in een collectief samen te werken. Ik zou niet anders willen. Mensen zeggen: ‘Het is de systeemwereld tegenover de leefwereld.’ Voor mij gaat het om het verbinden van die logica’s. Om te laten zien dat het kan, dat onze manier van organiseren werkt.”

Tekst door Ward Huetink (programmacoördinator/onderzoeker bij Socires) en betekenisondernemer en (loopbaan)coach Lia Hol. 

Headerbeeld: Cem Altınöz

Op 16 april 2025 vindt de nieuwe open dag Afrikaander Coöperatie plaats. Meer info klik hier.

Dit artikel verscheen eerder in Zin in de Samenleving, een publicatie van Vrijzinnigen Nederland en Socires. Samen ontwikkelden zij het programma Structuren van Zingeving, een zoektocht naar nieuwe plekken van ontmoeting en zingeving. 

Vrijzinnigen Nederland is een levensbeschouwelijke vereniging die vrijdenkers en zinzoekers verbindt. Socires is een onafhankelijke denktank gevestigd in Den Haag.