We hebben een optimistische visie nodig

Technische mensen verstoppen zich graag achter hun deskundigheid, is de ervaring van Cees Buisman. Zelf geeft hij een kijkje in zijn ziel met het essay De mens is geen plaag. “Dat was doodeng om te doen. Het is makkelijker om mijn zakelijke kant hoog te houden. Maar dit boek voelde als een opdracht. Om een optimistisch perspectief in de wereld te brengen en leiders die streven naar het goede een zetje te geven.”

Als bevlogen milieuman wil Cees Buisman zijn talenten graag inzetten om bij te dragen aan zinvolle technologieën die in samenhang zijn met de oneindig grote complexiteit van de natuur. Precies daarom gaat de kern van zijn essay over het streven naar een hoger bewustzijn. Want: wáár kiezen we voor in een wereld waarin bijna alles mogelijk is? In De mens is geen plaag schetst Buisman in een notendop de beweging van vergaande technocratisering – vaak voortgestuwd door macht en geld – waarmee we op termijn onze levens uithollen en de aarde verwoesten, en stelt daar de beweging naar binnen tegenover. Omdat groei in bewustzijn de mens minder egocentrisch maakt en stimuleert tot duurzame innovaties en eerlijk delen.

Het idee dat we van alles méér nodig hebben om de groeiende wereldbevolking te voeden en prettig te laten leven is volgens Buisman een misvatting. “In westerse landen zijn we steeds rijker en welvarender geworden en toch lijken we nog altijd tekort te komen. De oplossing ligt in een andere richting. Er is best plaats voor de tien miljard mensen waar de teller richting 2100 naar oploopt, maar dat vraagt een andere mindset. Eentje waar geestelijke groei voor nodig is”. Op de eerste pagina van zijn essay haalt hij Gandhi aan: ‘There is enough for everybody’s need, but not for everybody’s greed’. Vervolgens geeft de wetenschapper met zijn betoog een aanzet tot hóe we dan samen tot een beter evenwicht kunnen komen in de wereld. “We hebben een optimistische visie nodig”, zegt Buisman over de bedoeling van zijn boek. “Een lichtpunt dat ons helpt anders te handelen.”

 “We hebben een lichtpunt nodig dat ons helpt anders te handelen”

Persoonlijk groei
Het gedachtengoed dat hij deelt in zijn essay, gebruikt Buisman zelf als leidraad in zijn rol als Wetsus-directeur en hoogleraar om bewuste keuzes te maken: vooral investeren in coherente technologieën, die geen afbreuk doen aan het milieu. “Toch blijf ik ook in mijn lezingen benadrukken dat alléén technologie niet genoeg is om de wereld te verbeteren. We hebben als mensheid persoonlijke groei nodig, zeker op invloedrijke posities. Daarom voelde het schrijven van dit boek als een opdracht. Het gaat in dit leven niet alleen om het leren van kennis en vaardigheden, maar ook om het ontwikkelen van je bewustzijnsniveau. Want juist dát bepaalt de context van je handelen. Zonder dat inzicht had ik nooit de leider kunnen zijn die ik nu ben.”

“Voor leiders is het noodzakelijk om jezelf steeds opnieuw ter discussie te stellen”

Buisman durft zichzelf steeds opnieuw ter discussie te stellen. “Voor leiders is dat noodzakelijk”, stelt hij. “Het zijnsniveau heeft invloed op elke keuze die je maakt. De wereld gaat kapot aan leiders die zich alleen richten op geld verdienen en cover-my-ass management.” In het essay schrijft Buisman dat mensen die zich vastklampen aan bezit, aanzien en macht allemaal onzekere ego’s zijn. Terwijl bewustzijnsontwikkeling volgens zijn grote inspirator Ken Wilber juist een sterk ego vraagt. “Die term kan verwarrend zijn, door de valkuil van narcisme”, legt hij uit. “Het gaat erom dat we een volwassen ego nodig hebben, dat zelfbewust is. Van daaruit kunnen we verantwoordelijkheid nemen en verder groeien om een beter mens te worden. Een mens dat steeds minder egocentrisch handelt, zich meer inleeft in anderen en bijdraagt aan een liefdevolle, inclusieve wereld.”

In de spiegel kijken
“Ik ontdekte deze visie van Ken Wilber tijdens een studie toegepaste integrale psychologie. Wilber stelt dat de mensheid al eeuwenlang groeit in bewustzijn en dat vond ik zó hoopgevend voor de toekomst. Zijn model is een blauwdruk voor een betere wereld en is ook het uitgangspunt van mijn essay. Al weet ik uit ervaring dat het ontwikkelen van bewustzijn bepaald geen makkelijk of prettig proces is. Ja, de momenten dat je een nieuw licht op gaat zijn heerlijk; dan heb je weer een stapje gezet. Maar na verloop van tijd tref je toch weer uitdagingen op je pad. Als je dan de moed hebt om eerlijk in de spiegel te kijken – die ook anderen je voorhouden – ontdek je wat er in jezelf nog op te ruimen is. Soms schaam ik me voor mijn onaangename trekjes, maar ik realiseer me ook dat het (h)erkennen van mijn eigen zwakheden me kan helpen een beter mens te worden.”

“Ieder mens heeft de opdracht zijn eigen authentieke plek in de wereld te vinden”

In zijn essay stelt Buisman dat ieder mens de opdracht heeft om een eigen, authentieke plek in de wereld te vinden. Heeft hij die plek zelf al gevonden? “Een goede vraag. Ja, ik zit wel op mijn pad en ik heb mijn werk zo georganiseerd dat ik optimaal gebruikmaak van mijn talenten. Al ben ik soms ook onzeker en blijf ik zoeken. Er is nog zoveel dat we niet weten. Hoog opgeleide mensen onderschatten vaak de waarde van niet-leerbare kennis. Bij Wetsus maken we daar juist op een onderscheidende manier gebruik van, door leerbare kennis te combineren met intuïtie, knutselen en uitproberen. Die ervaringsgerichtheid is ook nodig bij het ontwikkelen van hoger bewustzijn, een vorm van geestelijke innovatie waarin ik zeker nog stappen heb te maken.”

Kiezen voor het goede
De on(be)grijpbaarheid van bewustzijn is voor Buisman geen reden om te twijfelen aan het bestaan. “Het is niet te bevatten omdat het groter is dan wijzelf. Wetenschappers die niet geloven in een hoger bewustzijn of wereldziel verklaren spirituele ervaringen vanuit elektrochemische reacties in de hersenen. Dat vind ik dogmatisch, dat afzetten tegen iets transcendents waar nog geen hard bewijs voor is. Wetenschappers mogen best bescheidener zijn; hoe vaak is de mensheid al niet verrast door inzichten die we eerder ook niet hadden? Bovendien: waar belanden we zónder bezieling? Een onttoverde wereld waarin het alleen gaat om winnen of verliezen is gevaarlijk. We hebben dat bewustzijn heel hard nodig om te blijven kiezen voor het goede.”

Toch stelt Buisman dat er ook een soort vernietigende kracht nodig is om de wereld te laten draaien. “Het kwaad dient blijkbaar een doel, maar het goede moet wél het stuur in handen houden. En precies daar hebben we moed voor nodig. Om de maakbaarheidsillusie door te prikken, om te kiezen voor ‘genoeg’, om eerlijk te delen en om elkaar te helpen groeien in bewustzijn. Iedereen kan verschil maken. We denken vaak dat een kleine bijdrage de wereld niet gaat veranderen, maar als er genoeg kleine bijdragen zijn, dan verandert de wereld! Daarom blijf ik streven naar het goede en hoop ik anderen te inspireren dat ook te doen.”

Het essay van Cees Buisman is actueler dan ooit. Na publicatie in 2018 raakte hij een breed publiek en in 2022 verscheen een aangescherpte versie. Naast zijn rol als directeur van waterinstituut Wetsus en hoogleraar biologische kringlooptechnologie aan Wageningen Universiteit geeft Buisman regelmatig lezingen over de thema’s in zijn essay. Dit artikel is de ingekorte versie van een interview dat eerder verscheen op Dagelijksemoed.nl.

Tekst door: Amber Boomsma, freelance schrijver en maker van Dagelijksemoed.nl.

Fotografie: Jelte Bosma

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.