Wat we nodig hebben, is frisse moed

Met twee verse, wrede oorlogen aan de rand van Europa, de politiek die zwicht bij protest tegen milieumaatregelen en berichten over PFAS in hobbykip eieren,  is het begrijpelijk als je de moed zou verliezen. Waarom zou je nog bijdragen aan een socialere, groenere, gezondere wereld? Er is meer frisse moed nodig, juist nu. Zodat we samen iets beters kunnen bouwen.   

In deze woelige tijden kun je werken aan twee soorten houvast: binnenwereld en buitenwereld. De eerste gaat over de invloed die je uitoefent op jezelf en je eigen inner circle. Het leven zal de komende decennia steeds meer van ons vragen, maar het is aan ons hoe wij antwoorden. Goede zelfzorg, zingeving in moeilijke tijden en goede gespreksvoering helpt voor het in verbinding komen of blijven in moeilijke tijden, zodat we ons hier samen doorheen gaan slaan.

De tweede gaat over de invloed die je uitoefent op de wereld. We weten tenslotte niet exact hoe de toekomst gaat verlopen. Hierin kan de wetenschap geen zekerheid geven omdat het afhangt van veel factoren die nog kunnen veranderen. En ook als het tegenvalt en de slechtste scenario’s uitkomen, kunnen we beginnen met bouwen aan een nieuwe beschaving.

Zelfzorg als reddingsboei
De ontwikkeling naar een duurzame, rechtvaardige samenleving is geen sprint. Het is qua duur beter te vergelijken met een marathon die voor sommigen al duurt sinds de jaren 70 van de vorige eeuw, toen ook het rapport ‘grenzen aan de groei’ van de Club van Rome verscheen. Vanaf nu zal het nog decennia duren voordat we onze samenleving ‘net zero’ hebben qua broeikasgassen. Willen we dit echt voor elkaar krijgen, dan is de metafoor van een estafette race dan ook behulpzamer dan die van een marathon. Hou je conditie goed en stap af en toe uit de race. Ook je eigen regeneratie is van belang. Verdiepende zelfzorg is aan de slag gaan met vragen die ik ontleen uit het werk van Jem Bendell. Vragen over:

• Veerkracht (Resilience): waar zijn we het meest dankbaar voor en hoe kunnen we dat behouden of koesteren en vergroten?
• Loslaten (Relinquishment): wat moeten we loslaten om het niet erger te maken?
• Herstellen (Restoration): wat kunnen we herstellen dat ons zou helpen?
• Verzoenen (Reconciliation): waarmee moeten we ons verzoenen, waarmee sluiten we vrede als onderdeel van ons mens zijn?

Bendell stelt de vragen vanuit het collectieve ‘wij’ en niet vanuit het individu. Het gaat om samenredzaamheid, meer dan om zelfredzaamheid. En ook oefenen met dankbaarheid en compassie onder moeilijkere omstandigheden is geweldige zelfzorg. Wie wil jij zijn in deze tijden, ongeacht hoe het verder gaat? Waar kan je dankbaar voor zijn, ook in donkere tijden?

Cultuurmedicijn als kompas
Persoonlijke actie kan het psychologische medicijn zijn voor een ziek systeem, waaruit gezonde nieuwe systemen kunnen ontstaan. Welke psychologische krachten verzieken op dit moment onze systemen en cultuur? Ze zitten diep in de haarvaten van ons beeld bij burgerschap, ons gevoel van wat normaal is (cultuur) en hoe er in de media wordt gesproken over de ecocrisis. Ik denk dat zelfbedachte haast, het magische gemak, milieudoofheid, de Calimerokramp en de compassiecrisis bijna alles vangt. Door deze psychologische krachten te kennen en om te buigen, kun je ook bedenken hoe jouw persoonlijke actie(s) – nog krachtiger als je ze samen doet- het medicijn kunnen zijn. Twee voorbeelden.

1. Onze materiële welvaart in Nederland is enorm en toch rennen we ons vaak rot. En daardoor hebben we geen tijd voor de trein, maar kiezen we de auto. Of we hebben geen tijd om naar de boekhandel te fietsen en kiezen we voor een online bestelling. Of we hebben geen tijd voor moestuinieren en kiezen we voor supermarktgroenten (waarvan een hoop bij de selectie van de boer worden weggegooid). Waarom al deze zelfbedachte en zo onduurzame haast? Wie zichzelf en anderen minder opjaagt, biedt een cultuurmedicijn.
2. De calimero kramp. Deze spreekt minder voor zich dan de anderen. We denken vaak te klein: wie ben ik om de klimaatcrisis op te lossen? Wat denkt ‘postzegeltje’ Nederland wel niet om de klimaatcrisis op te lossen? Dit kleine denken inspireert anderen niet en motiveert jezelf niet. Het is bovendien niet waar. Als we alle landen bij elkaar optellen die ‘minder dan 2 procent van de wereldwijde uitstoot’ veroorzaken, kom je samen op meer dan de helft van de wereldwijde uitstoot. Als je alle belastingen van individuele Nederlanders bij elkaar optelt, kom je op een miljarden begroting. Doe aan een grote kwaliteit van je acties, ook al zijn ze klein en laat de calimero kramp over kwantiteit los.

Persoonlijke actie is niet alleen een medicijn, maar is ook de startmotor voor verandering en is ook gewoon slim toekomstbestendig gedrag.

The next big thing is a lot of small things
Deze quote hoorde ik van Rupert Read, een van de initiatiefnemers van ‘the climate majority project’ en het gaf meteen een soort opluchting. Wie weet, valt het oude systeem uit elkaar, maar dan liggen de blokken opnieuw op de grond om opgebouwd te worden. Het zal juist goed kunnen zijn dat er niet één bedrijf, een politieke held of partij of een technologie ons gaat redden. Het is waarschijnlijk socialer en duurzamer als er een veelheid komt van ondernemende initiatieven, manieren van samen besluiten nemen en producten die per regio gemaakt of hersteld worden. Eer het kleine, begin ermee, leef het voor.

Tekst door: Manu Busschots, oprichter van de Deep Change Academy en stichting KlimaatGesprekken. Met zijn achtergrond in sociologie en specialisatie in klimaatpsychologie, combineert hij academische kennis met praktische ervaring als coach en trainer van leiders en duurzaamheidprofessionals. Recent verscheen zijn boek Van duurzaamheid naar deep change. Handvatten voor moed, zelfzorg en meer impact maken.