Wanneer je kompas zwijgt: Standhouden als Changemaker in donkere tijden

Er was een tijd dat hoop mijn kompas was. Zo’n achttien jaar geleden zette ik mijn eerste stappen op het changemaker-pad, door het oprichten van YouBeDo, een sociale onderneming geboren uit idealisme en vastberadenheid. Wanneer ik mijn eigen reis langs een tijdslijn leg, voelde ik lange tijd een gestage opwaartse beweging. Een gevoel van vooruitgang, van betekenisvolle bijdrage aan een betere wereld. Tot een jaar geleden.

Toen we van start gingen met YouBeDo liet het woord ‘duurzaamheid’ net zijn eerste fluisteringen horen in het maatschappelijke dialoog. Begrippen als sociaal ondernemerschap, circulaire economie en steward ownership waren nog vreemdelingen in ons collectieve vocabulaire; termen die nu, in onze huidige tijd, steeds onderwerp van gesprek zijn. Hierbij realiseer ik me terdege dat ik me beweeg in een bijzondere bubbel van mensen en organisaties voor wie dit dagelijkse kost is.

De kentering kwam misschien niet geheel toevallig samen met het moment waarop we de deuren van YouBeDo voorgoed moesten sluiten. De zwaartekracht van die deceptie was voelbaar, tastbaar zelfs. Maar ergens diep vanbinnen weet ik dat deze kentering meer is dan deze gebeurtenis.

Ik kan me niet onttrekken aan wat zich voor onze ogen ontvouwt op het wereldtoneel:

• Oorlogen die dagelijks zichtbaar zijn en voor ontelbare mensen ongekende leed veroorzaken.
• Een wereldwijde politieke verschuiving, die verhardt en verdeelt.
• De machtspolitiek die menselijkheid versmalt tot strategische berekening
• Het pad naar duurzaamheid dat met moeite geplaveid werd, wordt nu ogenschijnlijk weer afgebroken en ontmanteld.
• Wereldleiders die muren bouwen waar bruggen nodig zijn

Misschien is het juist het uiteenspatten van mijn YouBeDo-bubbel dat mijn blik heeft verruimd. Zonder de tunnelvisie van één allesoverheersend project kan ik nu verder kijken, voorbij de grenzen van mijn eigen inspanningen.

Bubbel
Er is ruimte ontstaan  voor een breder perspectief, een dieper inzicht. En wat ik zie, voelt als een harde realiteit. Dan komt die vraag, steeds indringender, als een schaduw die over mijn gedachten valt:

• Wat heeft het allemaal voor zin?
• Wat draag ik werkelijk bij in deze immense, complexe wereld?

Deze gedachtestroom is misschien herkenbaar, hoe deze je meetrekt in een neerwaartse spiraal naar een plaats van duisternis waar twijfel regeert. Een plek waar machteloosheid je stuurwiel overneemt, waar je kompas geen noorden en geen woorden meer vindt. Is het wat ik doe, inderdaad die druppel op die gloeiende plaat?

Maar zelfs in die diepste duisternis gebeurt er iets wonderlijks: er verschijnt een lichtpunt, eerst nauwelijks waarneembaar, dan steeds helderder. Een herinnering of misschien een ervaring, een moment uit het verleden dat een handvat kan bieden voor de eerste stap omhoog uit het dal.

Onuitwisbaar
Voor mij kwam dat licht uit een onverwachte hoek: Lesbos. Een plek waar ik pijn en trauma in de meest geconcentreerde vorm heb aanschouwd. Ik verbleef daar een week op uitnodiging van Movement on the Ground, een organisatie die met toewijding werkt in de vluchtelingenkampen op Lesbos. Wat ik daar zag en voelde, heeft een onuitwisbare indruk op mij gemaakt.

“Voor mij kwam het licht uit onverwachte hoek”

Duizenden mensen, ‘opgesloten’ in kamp Moria, hun levens gereduceerd tot wachten. Een berg van tienduizenden reddingsvesten, stille getuigen van evenzoveel gevaarlijke overtochten, evenzoveel verhalen van wanhoop en hoop. Kinderen en ouders met in hun ogen het zichtbare trauma.  Mensen die vochten in de brandende middagzon, voor een plaats in de rij, voor een maaltijd.

Eén vraag brandde in mijn gedachten terwijl ik daar rondliep: Hoe kunnen wij, als mensheid, dit elkaar aandoen?

Ik voelde alle hoop wegvloeien. Mijn teleurstelling in de mensheid had zijn maximum bereikt. Donkerder dan dit werd het niet. En toch… toch gebeurde er iets onverwachts.

Veerkracht
Ik stopte met uitzoomen naar het kolossale, onoplosbare vraagstuk waar ik tegenaan liep. In plaats daarvan begon ik de kleine dingen te zien:

• Jongeren die, gewapend met prikstokken, hun geïmproviseerde thuis tussen de olijfbomen met waardigheid schoonhielden
• Twee mannen die met een schaar en scheermesje hun vakmanschap inzetten om anderen een sprankje eigenwaarde terug te geven
• De allerkleinsten die, dankzij vrijwilligers van Movement on the Ground, voor even kind mochten zijn tijdens spel- en danslessen
• Een vrouw die haar tentdoek transformeerde met een zelfgemaakte bloemenkrans.

Hier komt Leonard Cohens tijdloze wijsheid tot leven: There is a crack in everything, that’s where the light comes in

Deze mensen op Lesbos toonden me een fundamentele waarheid: juist wanneer duisternis het diepst is, openbaart zich de ontembare veerkracht die in ons sluimert. Een veerkracht die zich niet uit in grootse daden, maar in het goede doen dat binnen handbereik ligt.

• Hoe blijf je als changemaker overeind in deze donkere tijden? De les die ik leerde van deze mensen op Lesbos is helder:
• Verklein je focus tot wat binnen je cirkel van invloed ligt – één steen, één rimpeling
• Zoek bondgenoten op je pad – andere changemakers die begrijpen wat je doormaakt
• Deel je verhalen, je worstelingen, je kleine overwinningen met elkaar
• Vertrouw op het pad dat je bewandelt, ook wanneer de bestemming in nevelen gehuld is
• Beweeg voorwaarts – niet in grote sprongen, maar in kleine, vastberaden stappen

“Juist wanneer duisternis het diepst is, openbaart zich de ontembare veerkracht die in ons sluimert”

Want misschien is het juist in die kleine, consequente bewegingen dat ware verandering wordt geboren. Niet in het spectaculaire, maar in het volhardende. En wellicht is dit de gezamenlijke voedingsbodem om te blijven staan in moeilijke tijden.

De overtuiging en het vertrouwen hebben dat al deze kleine bijdragen zich bundelen tot een grote verandering ergens verderop in onze tijdslijn.

Tekst: Michael van Loenen, oprichter van The Changemaker Journey. Hij geeft workshops over de Uno-box (een kunstzinnig kompas om betekenis en impact voor je organisatie / initiatief te (her)ontdekken), is spreker, auteur en was mede-oprichter van sociale onderneming YouBeDo.