Vanessa Umboh: moeder van 40.000 kinderen die opgroeien in armoede

In Rotterdam leven 40.000 kinderen in armoede. Om ervoor te zorgen dat zij gehoord worden, richtte Vanessa Umboh Stem zonder Gezicht op: een stichting van betrokken Rotterdammers die met en voor elkaar zorgen. Vanaf onderop zet ze zich in voor bewustwording, armoedeverzachting en systeemverandering. “Als we bereid zijn om elkaar iets te gunnen en de handen ineen te slaan, dan kunnen we samen al een heleboel oplossen.”

Moeders die zichzelf noodgedwongen prostitueren om ’s avonds maar wat te eten op tafel te kunnen zetten. Kinderen wiens voeten pijn doen omdat ze al maanden met te kleine schoenen rondlopen. Hele gezinnen die dag in dag uit leven met een gevoel van schaamte, die kosten wat het kost proberen te verbergen dat ze aan het eind van hun portemonnee steevast een stukje maand overhouden. Dit is de realiteit voor duizenden kinderen en gezinnen in Rotterdam. Zij groeien op in armoede.

In 2019 ging het om 40.000 kinderen, een op de vier. Ondanks dat het volgens de laatste cijfers ‘slechts’ een op de zes is, blijft Rotterdam de stad waar meer kinderen in armoede opgroeien dan waar ook in Nederland. Voor al deze kinderen zijn dingen als een sportclub, een cadeautje als je jarig bent en ontbijt voordat je naar school gaat geen vanzelfsprekendheid. Vanessa: “Ik vind het zo’n enge gedachte dat we zoveel kinderen iedere dag zo ontzettend laten struggelen, alleen maar voor een beetje geld.”

“In het huidige economische systeem zijn we enorm kwetsbaar. Leven in armoede, het kan iedereen overkomen”

Schaamte

Kinderen die opgroeien in armoede worden vaak gepest. Ze lopen rond in te grote of te kleine tweedehands kleding en naar een kinderfeestje of op schoolreis gaan zit er voor hen niet in. Doordat ze van huis uit meekrijgen dat ze niemand iets over hun situatie mogen vertellen, beginnen ze zich te schamen. Met allerlei leugens en een laag zelfbeeld als gevolg. Vanessa: “Als kinderen ervan overtuigd raken dat bepaalde dingen niet voor hun zijn weggelegd en dat het hun eigen schuld is dat ze in armoede leven, dan gaan ze ook never nooit het beste uit zichzelf halen. Voor mij is dat pas echte armoede, als die duizenden kinderen, een kwart van de toekomst van onze stad, zo in het leven staat.”

Kwetsbaar

Om het taboe op armoede te doorbreken moeten we volgens Vanessa met andere ogen naar het probleem kijken. Zo hebben veel kinderen die in armoede opgroeien werkende ouders. Niks ‘luiheid’, ‘profiteren van de staat’ en ‘niet willen werken’ dus. Bovendien kan armoede écht iedereen overkomen. Een scheiding, burn-out, depressie, ontslag, er zijn oorzaken genoeg waardoor iemand op de pechstrook van het leven kan belanden. Het overkwam Vanessa zelf ook: “Ik verloor mijn baan als gevolg van een klokkenluiders-situatie, kwam in een niet-erkende burn-out terecht, kwam niet op tijd in beweging en door mijn koophuis had ik nergens recht op. Ineens had ik schulden. Jarenlang heb ik geleefd van nog geen drie tientjes per week.”

“Vertrouwen en waardigheid kunnen een tegengeluid vormen voor wantrouwen en controle”

Omdat het probleem de afgelopen jaren alleen maar groter is geworden, besluit Vanessa in 2017 om zelf aan de slag te gaan. Samen met een steeds groter wordende groep betrokken Rotterdammers zet ze inspiratieprojecten op. Via Stichting Stem zonder Gezicht wil ze iedereen uitnodigen na te denken over wat zíj willen delen of kunnen inzetten. “Er is zat in mijn stad, zeg ik altijd. Als we bereid zijn om elkaar iets te gunnen en de handen ineen te slaan, dan kunnen we samen al een heleboel oplossen.”

Pop-up speelgoedwinkel

Zo creëerde de groep een pop-up speelgoedwinkel voor achthonderd kinderen voor wie een bezoek aan een speelgoedwinkel normaal gesproken niet is weggelegd. Het project was een gigantisch succes. En precies dat maakte het tegelijkertijd zo schrijnend. “Er was een meisje die een pop van een of ander merk had uitgezocht”, vertelt Vanessa. “Toen ik haar vroeg of ze die wilde hebben, begon ze heel hard te huilen. ‘Nee, dat kan niet, mijn moeder kan dat nooit betalen’, snikte ze. Dat vind ik zo verdrietig, dat iets simpels als een pop normaal gesproken niet voor een kind is weggelegd.”

“Dat iets moeilijk is om te veranderen, is geen reden om het niet te doen”

Naast deze acties organiseert Vanessa projecten voor talentontwikkeling. Daarmee wil ze kinderen laten zien wat ze waard zijn, dat óók zij er mogen zijn. In de nabije toekomst hoopt ze ‘haar’ kinderen een vaste plek te kunnen bieden in de vorm van een gemeenschapshuis. “Zo ben ik zelf opgegroeid. Ik weet uit eigen ervaring hoe groot de waarde is van een plek waar een betrokken gemeenschap zich inzet voor de ontwikkeling en ontplooiing van de kinderen in de wijk. It takes a village to raise a child.”

Systeemverandering

Vanessa realiseert zich dat veel van de acties vooral armoede verzachten, maar het onderliggende probleem niet oplossen. Daarom strijdt ze gelijktijdig voor systeemverandering, als lid van de Rotterdamse Armoedebestrijdings Beweging. “Bied mensen een nieuwe kans, bijvoorbeeld door het opkopen of kwijtschelden van schulden. En geef ze bestaanszekerheid. Dat kan in de vorm van een basisinkomen. Het initiatief Collectief Kapitaal heeft in een eerste experiment al aangetoond dat vertrouwen en waardigheid een tegengeluid kunnen vormen voor wantrouwen en controle.”

Ondanks het feit dat armoede een veelkoppig monster is, heeft Vanessa de afgelopen jaren ervaren hoeveel je op wijkniveau – simpelweg door je betrokken op te stellen – kunt oplossen. In haar onlangs verschenen boek ‘Moeder van 40.000 kinderen’ vertelt ze over hoe moeilijk het is om echt iets te veranderen in de samenleving, maar dat dit geen reden is om helemaal niets te doen. Vanessa’s verhaal,  geschreven door journalist en schrijver Jasper van den Bovenkamp, biedt lessen voor mensen die willen leven voor hun idealen en laat zien hoeveel iets voor een ander doen kan betekenen. “Dat je als buur aan het eind van de maand een keer iets meer kookt, omdat je weet dat iemand het lastig heeft. Of dat kinderen altijd even een boterhammetje bij je kunnen komen halen, of bij je binnen mogen zitten als hun ouders nog niet thuis zijn. Dit soort kleine dingen kunnen al een wereld van verschil maken.”

Meer weten over Vanessa Umboh? Bekijk haar videoportret: