Tricky Tijden: besluiten nemen in onzekere tijden

Wat gebeurt er als een antropoloog en een zangeres het podium delen? Dan ontstaat een concertcollege dat raakt in hoofd en hart. Dat is wat Jitske Kramer en Nynke Laverman op 16 september 2025 in Gent gaan doen, een uniek concertcollege over verandering, macht, verhalen en besluiten nemen in onzekere tijden.

Het zijn ‘tricky tijden’, maakt antropoloog Jitske Kramer duidelijk in haar gelijknamige bestseller boek, waarin ze op zoek gaat naar de patronen en dynamiek van grote veranderingen in de wereld.

“We zijn verdwaald, maar niet verloren”

“We zijn verdwaald, maar niet verloren,” zegt Jitske. “Elke transformatie kent een turbulente tussentijd waarin we het vertrouwde moeten loslaten, en het nieuwe nog niet geheel duidelijk is.”

Die tussentijd wordt in de antropologie liminaliteit genoemd en werd begin 1900 door de antropoloog Arnold van Gennep beschreven. Hij stelde vast dat het universele patroon in hoe mensen veranderen in drie fases verloopt. Overal. Elk mens. Elke groep. Elke samenleving.

“Dan hebben we toch een soort van patroon in de chaos”, lacht Jitske. “De drie fasen zijn: je separeert en verbreekt met dat wat was. Dan weet je het even niet. Dat is liminaliteit, het ondertussen, waarin je gaat verbeelden hoe het zou kunnen zijn. Als je dan klaar bent met verbeelden, ga je keuzes maken. Je gaat het integreren door verschillende ideeën te verbinden tot iets nieuws en dan te gaan verbouwen om dit ook werkelijk te realiseren.”

Creatief proces
Die tussentijd van het vertrouwde loslaten, terwijl we het nieuwe nog niet kennen, is volgens zangeres en verhalenverteller Nynke Laverman heel vergelijkbaar met een creatief proces.

Nynke: “Ik herken de stadia waar je tijdens een transformatie doorgaat. Een creatief proces begint altijd met een idee of met inspiratie. Daarna ga je zoeken en daarbij kom je ook twijfels en niet-weten tegen. Je vraagt je af of wat je maakt wel iets is.

Soms kom je in totale stilte terecht en lijkt het helemaal niet verder te gaan. Dat niet-weten is altijd oncomfortabel. Je weet dat je iets wil maken en in het begin denk je daar een voorstelling van te hebben, maar het wordt toch altijd iets anders. Je weet dus in feite niet waar je naartoe op weg bent.”

“Het leven is en aaneenschakeling van momenten van separatie, liminaliteit en integratie”

“En zo is het leven een aaneenschakeling van momenten van separatie, liminaliteit en integratie. Op individueel niveau, op groepsniveau en in de samenleving”, vult Jitske nog aan.

Overgangsrituelen
In die aaneenschakeling van veranderingen ziet Jitske dat we vandaag zowel op maatschappelijk als op individueel vlak vastlopen.

Dat komt volgens de antropoloog doordat we in onze cultuurvorming een waarde – economische groei – centraal hebben gesteld waarvan we eigenlijk tegen elkaar moeten zeggen dat de kosten ervan te hoog zijn: het feest is over, tl-lampen aan.

Jitske: “Omdat we op zoveel terreinen onbegrensd zijn, hebben we kenmerken van liminaliteit tot de kern van onze cultuur gemaakt. Dan kom je in een situatie terecht waarbij liminaliteit niet zoals het bedoeld is een tijdelijke situatie is, maar permanent wordt.

Wat wij als mens eigenlijk nodig hebben om van de ene naar de andere fase te gaan, zijn overgangsrituelen. Een markering waarbij je in het diepste van je wezen voelt dat het nu anders moet.

Met die rituelen markeren we in ons brein, in ons zijn en met elkaar, dat er echt iets gaat veranderen of is veranderd. Als je samen als groep zo’n moment ervaart, dan krijg je ‘communitas’: een groot gevoel van gezamenlijkheid. Dan kan je weer door met elkaar.”

Vision Quest
Nynke werkt aan een nieuw album met de titel ‘Oak’. In aanloop naar de opnames werd ze aangetrokken door het woord ‘quest’. Zo kwam ze op een Vision Quest uit: een oeroud overgangsritueel wat je met een bepaalde vraag ingaat.

“Ik was aan het zoeken naar wat nu te vertellen, waardoor de vraag naar boven kwam: wat is nu het verhaal dat verteld moet worden?”

In voorbereiding op de Vision Quest kreeg de zangeres de opdracht thuis al een aantal voorbereidende rituelen te doen.

“Een Vision Quest doe je niet voor jezelf, maar voor de gemeenschap”

Nynke: “Een Vision Quest doe je niet, zoals bij een retraite, voor jezelf. Je doet het voor je gemeenschap, voor je mensen. De vraag waarop je een antwoord zoekt, stel je dus niet alleen voor jezelf. Door de gemeenschap te betrekken, wordt gelijk het heel individualistische dat onze cultuur kenmerkt, doorbroken.”

De quest heeft Nynke ook echt een antwoord gebracht. “Niet meteen trouwens,” lacht ze, “dat moest nog bezinken. Het is ook geen wereldschokkend inzicht. Ik kwam erachter ‘dat het er al is’. Dat het veel dichterbij ligt. Dat het voor ons allemaal misschien veel dichterbij ligt dan we soms denken.”

Concertcollege
Jitske: “Verandering begint niet bij een blauwdruk. Ze begint bij één iemand die zegt: ‘Ik denk dat het anders kan.’ Gevolgd door mensen die durven te volgen. Die samen gaan zoeken. Met liminaal leiderschap van mensen die blijven staan in het ongemak. Die strijden voor idealen. Nieuwe taal zoeken en rituelen ontwerpen die de beweging dragen.

“Verandering begint niet bij een blauwdruk”

Het gaat dan niet zozeer om het afschudden van knellende kaders en het bevechten van de vrijheid, maar om het besef dat we vaak zoveel meer ruimte en creatiemacht hebben dan we denken. En dat het best spannend is om die ook echt te gebruiken, want wat als het mislukt? Wat gaan anderen ervan vinden? Durf ik het wel? Wie doet er mee?”‘

Tijdens het concertcollege duiken de antropoloog en de zangeres in het onbekende.

Jitske: “We oefenen niks. We gaan gewoon het podium op. Haar muziek. Mijn woorden. En alles wat daartussen ontstaat. Een avond voor hoofd en hart. Met muziek om beter te voelen en taal om beter te begrijpen. Samen kunnen we er een ritueel van maken waarmee we in ons brein, in ons zijn en met elkaar markeren dat er echt iets gaat veranderen of is veranderd. Als we samen dat moment ervaren, krijgen we ‘communitas’: een groot gevoel van gezamenlijkheid en kunnen we door met elkaar. Kom je ook?”

Re-story presenteert op dinsdag 16 september 2025 het Tricky Tijden concertcollege in NTGent, Sint-Baafsplein 17, 9000 Gent. Klik hier voor meer informatie en tickets.

Tekst: Mischa Verheijden (Re-story).