Speel!

Wat zal de toekomst nodig hebben? Creatieve denkers of werkslaven? Met de grote uitdagingen die op ons af komen zou je toch denken dat we er verstandig aan doen om de volgende generatie te onderwijzen in veerkracht en innovativiteit? Maar helaas zitten veel kinderen vast in een hopeloos verouderd schoolsysteem.

In mijn atelier help ik kinderen en jongeren op creatief gebied ontwikkelen. Het valt mij al jaren op dat er een groot verschil is tussen de kinderen die in het regulier onderwijs zitten en degenen die hun weg buiten dat systeem zoeken, zoals alternatieve vormen van onderwijs of zelfs schooluitvallers. De eerste groep vind ik er vaak passief bij zitten en wachten op instructies. Hun enige doel lijkt een goede beoordeling van hun werk. Die er niet komt, want daar gaat het mij helemaal niet om. Het gaat om het proces, niet het eindresultaat. In mijn atelier probeer ik een walhalla van vrijheid en inspiratie te creëren, maar het lijkt alsof ze die vrijheid niet meer aan kunnen. Dat is jammer, want vanuit een vrije manier van denken ontstaan juist de mooiste creaties!

“Vanuit een vrije manier van denken ontstaan de mooiste creaties”

Gaat de generatie van nu verloren door passief volggedrag, gebrek aan speelsheid en onvermogen tot omdenken? Ik vrees het. Ik zie nog maar weinig levendigheid in hun ogen. De conditionering gaat ze niet in de koude kleren zitten. De steeds hogere druk op school veegt het laatste beetje creativiteit weg uit hun jonge brein. Vastgezet in het keurslijf van programma’s, leerdoelen en online omgevingen. Allemaal van hogeraf bepaald en niet in overeenstemming met de bewegingen van het kind. Niet-menselijk. Het kind wordt in een werkmodus geperst. De enkeling die anders in elkaar zit, wordt weggezet met een labeltje. Zij passen zich niet aan, en terecht. De omdenkertjes, de pioniers, de uitvinders, de buitenkinderen, de activisten in de dop. De redders van deze wereld. Zij worden voor gek verklaard en vallen buiten de boot. Is dit wat we willen?

“Gaat de generatie van nu verloren door passief volggedrag, gebrek aan speelsheid en onvermogen tot omdenken?”

We staan aan de vooravond van grote problemen, want zo rooskleurig ziet hun toekomst er helaas niet uit. Een confronterende gedachte voor wie kinderen op de wereld heeft gezet, maar de wereld van nu is niet de wereld van morgen. We hebben geen idee wat ons te wachten staat, maar complex wordt het zeker. Het klimaat verandert, de biodiversiteit neemt af en wij mensen zijn een plaag geworden. Met alle gevolgen van dien. Technologie gaat ons niet redden, een andere mindset wel. Dus waarom je kind op laten groeien als ‘working class hero’, zoals John Lennon het zo mooi zong? Waarom willen we dat ze gehoorzaam zijn? Is het helpen ontwikkelen van zelfredzaamheid, veerkracht en aanpassingsvermogen niet een veel beter idee?

Intrinsieke motivatie
Terug naar onze oorsprong. In oude culturen ontwikkelden kinderen zich op een heel natuurlijk manier. Ze speelden de hele dag buiten en ontwikkelden vanzelf allerlei vaardigheden. Door mee te kijken of gewoon door te doen. Rennen, bouwen, zingen, koken, klimmen, zwemmen. Daar was geen zwemles of gecertificeerd klimtoestel voor nodig. Juist niet, want door zo hoog mogelijk in een boom te klimmen leren kinderen hun grenzen verkennen. Door speels je vaardigheden te oefenen, ontwikkel je die. Juist dan gebeuren er geen ongelukken. De controversiële Sudbury Valley School in de Amerikaanse plaats Framingham laat goed zien hoe kinderen kunnen leren vanuit onbegrensdheid. Bij dit type onderwijs zijn leerlingen volledig verantwoordelijk voor hun eigen leven, leren en toekomst. Ze ontwikkelen zich, omdat ze daartoe de intrinsieke motivatie voelen.

In haar boek ‘Jagen, verzamelen, opvoeden’ laat de Amerikaanse journalist Michaeleen Doucleff zien hoe in oude culturen kinderen geleerd wordt zelfstandig en behulpzaam te zijn. En hoe destructief onze ‘moderne methodes’ eigenlijk zijn. Een ware eye-opener! Want waar onze jeugd gestresst en passief opgroeit achter schermpjes (met bijbehorende mentale problemen), stimuleren ouders van veel inheemse natuurvolken hun kinderen zelf actief verantwoordelijkheid te nemen voor hun rol in de gemeenschap. Kinderen groeien dan op tot zelfredzame volwassenen met veel eigen initiatief. Eigenaarschap voelen is hierbij het magische toverwoord. Het kind zelf de regie laten houden over leermomenten en gedrag. Dat kan alleen als die intentie vanuit de volwassene oprecht is en voelbaar is voor het kind. Vraag je kind: wil jij koken vanavond?

Doodlopende weg
Eigenlijk is onze ‘moderne’ manier van opvoeden en onderwijzen een doodlopende weg geworden. Kinderen monddood maken, en daarna verwachten dat ze onze problemen oplossen? Geen wonder dat Greta Thunberg met haar schoolstaking zoveel in beweging zette. Ik besef dat ik niet de eerste en ook niet de laatste zal zijn die vastgeroeste systemen wil doorbreken. Vele kunstenaars en artiesten gingen mij voor met dezelfde boodschap. Laat onze kinderen vrij zijn! Laat ze opgroeien in speelsheid, zodat zij hun toekomst ondernemend en vol zelfvertrouwen tegemoet gaan. Pink Floyd’s rebellerende lied ‘Another brick in the wall’ maakte rond 1980 heel wat los onder studenten. Het lied stond voor opstand tegen de gevestigde orde en het opkomen voor vrijheid van meningsuiting, voor het kritische en creatieve denken. We don’t need no education!

Speelse ontwikkeling
In 2016 deed ik mee aan een interessant initiatief van emeritus hoogleraar Jan de Lange: de Jonge Ouder Academie. Jan is ervan overtuigd dat jonge kinderen geweldige onderzoekers zijn en dat hun natuurlijke verwondering en leergierigheid gekoesterd moeten worden, niet geconditioneerd. Voor de speelse ontwikkeling van onze jonge talenten is het allerbelangrijkste dat ouders hier oog voor krijgen. Zodat zij deze verwondering gaan stimuleren en beschermen. Speciaal voor ouders met kinderen in de leeftijd van drie tot zes jaar organiseerde de Jonge Ouder Academie een serie speelmiddagen en gaf een inspirerend boek uit: ‘Speel Goed! Op ontdekking met je spelende kind’. Jan was er duidelijk over: ‘de sprankeling van jonge kinderen moeten we koesteren.’

“De sprankeling van jonge kinderen moeten we koesteren”

A playfull state of mind! Speelse ontwikkeling is misschien het beste dat een kind kan overkomen. Lekker de creativiteit laten stromen redt misschien wel de toekomst. Kunstenaar Pablo Picasso zei hierover: “Every child is an artist. The problem is how to remain an artist once we grow up.” Het Toyisme is een kleurrijke kunststroming ontstaan in de Drentse plaats Emmen, waarbij volwassen kunstenaars met opvallende maskers op kunst maken. De stijl is speels en herkenbaar aan een bont kleurengebruik met figuren, bewegende lijnen en stippen, kleurige en dromerige beelden. De kunst zelf staat voorop en niet het ego van de kunstenaar, vandaar de maskers. Als je het werk van deze groep bekijkt wordt je meegenomen in een wereld vol fantasie en droombeelden, met hier en daar een parodie op de actualiteit. De boodschap is duidelijk: ook grote mensen mogen spelen!

Kunstenaarskinderen
Terug naar mijn eigen gezin. Onze kinderen wijken, naar het schijnt, sterk af van het gemiddelde. Tja, kunstenaarskinderen. Inmiddels zijn het gelukkige tieners vol zelfvertrouwen, maar de weg daarnaartoe was geen gemakkelijke. Onze oudste leerde zichzelf lezen toen hij drie jaar oud was en hield zich toen al bezig met complexe vraagstukken. Onze dochter kan niet stilzitten en bruist van de creatieve ideeën. Via een doolhof van mogelijkheden en onmogelijkheden kwamen wij uiteindelijk uit bij een heel vrije vorm van onderwijs: de democratische school. Daar krijgen ze alle vrijheid om zich op hun eigen wijze te ontwikkelen en tegelijkertijd leren ze verantwoordelijkheid te dragen voor de leergemeenschap. Het voelt als een bevrijding.

Header foto: Marleen Dijkdrent (haar dochter)