Naar een inclusieve, flexibele en daadkrachtige samenleving

Niemand kan de wereld in zijn eentje redden. Wie het probeert, heeft grote kans om een burnout op te lopen. Maar hoe dan wel? Michiel Dietvorst pleit voor allianties. “Het is tijd om de krachten te bundelen en samen te werken aan een inclusieve, flexibele, en daadkrachtige samenleving.”

Al in mijn tijd op de lagere school werden kinderen die alleen aan zichzelf dachten, met een stompzinnig, maar effectief, rijmpje (Ikke, ikke en de rest kan stikken) gewezen op de noodzaak om samen op te trekken. Alleen ga je dan wel snel, maar sta je er alleen voor.

Naarmate we opgroeien, lijken we steeds meer hang te krijgen naar het omgekeerde: als het voor mij maar goed is, dan maakt het me weinig uit wat de impact op anderen is. Met het voortschrijden van de jaren komt er gelukkig wel een moment van bezinning waar de meesten gaan inzien hoe belangrijk het grotere geheel is. En dat geven veel meer voldoening geeft dan nemen.

Helaas wordt de maatschappij vooral vormgegeven door mensen die precies in die individualiserende middengroep zitten en niet door de onbevangenheid van kinderen en of de wijsheid van ouderen.

Eigenbelang
Kijk aan de kant van de grote massa bijvoorbeeld naar de boerenprotesten. Boeren polariseren en belichten een uiterst ingewikkeld probleem zeer subjectief. Alleen dat vertellen wat in je straatje past. Ik heb veel begrip voor de moeilijke omstandigheden waarin boeren zich staande houden. En ik heb onbegrip voor de eenzijdige oplossingsrichting die, met het nodige (verbale) geweld en tromgeroffel, neergezet wordt: alle regels van tafel! Alsof we de afgelopen decennia niet gezien hebben dat voedselvoorziening alleen in combinatie met behoud van natuur en zorg voor het klimaat, stand kan houden. En het argument dat er andere, grotere, vervuilers zijn, heeft ook z’n kinderliedjes waarmee we op het schoolplein op onze plek gewezen werden.

Aan de andere kant van het spectrum van doorgeslagen individualisering zien we de influencers. Die heel goed weten dat de producten die ze promoten vaak niet doen wat ze beloven en soms zelfs gevaarlijk zijn. Snacks of schoonheidsproducten promoten alsof je die zelf, op basis van je eigen positieve ervaringen, in de winkel gekocht had. Jongeren zijn er gevoelig voor, zijn kwetsbaar en overzien niet altijd het commerciële model. Het persoonlijke gewin van de influencer, of dat nu financieel is of aan de aandachtskant zit, is belangrijker dan sociale plicht.

De recente ruk naar rechts in de politiek maakt het plaatje compleet. Een teken aan de wand dat veel Nederlanders zich niet gezien voelen. De overtuiging hebben dat we meer voor onszelf moeten opkomen. Dat ‘de ander’ de schuldige is van onze ellende. Een niet te negeren signaal. Maar de vraag is of we met verdere individualiseren de problemen niet nog groter maken.

De wet van behoud van ellende
Een wetenschappelijke wet van de thermodynamica, over entropie, wordt bijna liefkozend als ‘De wet van behoud van ellende’ bestempeld (kort gezegd, als op een plek de energie toeneemt, neemt op een andere plek de energie af, zodat de opstelsom gelijk blijft).

Voor de maatschappij ligt de parallel met die wet bij de balans tussen voordelen en nadelen. Een absolute win-win is niet mogelijk. Altijd is er ergens, hoe ver weg ook, iemand die verliest. Bijvoorbeeld, als wij minder vliegen (goed voor het milieu), heeft personeel op onze vakantiebestemming minder inkomen (slecht voor de levensstandaard).

Allianties
De uitdagingen van deze tijd vragen om allianties waarin begrip, gelijkgerichte doelstellingen en het gezamenlijke grotere belang vooropstaan. Als tegengif voor de steeds sneller afnemende (sociale) cohesie van individualisering, met nog meer Ikke, ikke, ikke….

Het boerenprotest tegen stikstofbeleid en de eenzijdige promotie door influencers zijn tekenend voor de roep om aandacht voor specifieke belangen. Echter, deze acties missen vaak het breder (maatschappelijk) perspectief. Dat volstaat niet meer in onze complexe samenleving. Wat er nodig is, is een bredere, mensgerichte benadering, waarbij tegelijkertijd zoveel mogelijk belanghebbenden actief betrokken zijn. En we elkaars belangen kennen, respecteren en meenemen. Dat vraagt wel een geweldige verandering: in staat zijn om ons belang in het grotere geheel op te laten gaan, over onze eigen schaduw heen te springen en het collectief leidend te laten zijn.

Voorbeelden genoeg waar allianties zeer succesvol zijn geweest, zeker als daarin allerlei verschillende belangen en visies samengebracht waren. Kijk naar het Franse burgerparticipatie initiatief Convention Citoyenne sur la fin de vie, waar een door toeval samengestelde groep burgers in een paar maanden tot een duidelijk advies aan de regering is gekomen. Juist al die verschillende belangen, voorkeuren en afwegingen worden gekend, gerespecteerd en meegenomen.

Voor Nederland ligt er een kans om te transformeren naar een samenleving waarin allianties tussen diverse groepen centraal staan. Deze allianties moeten gebaseerd zijn op wederzijds begrip, gedeelde doelstellingen, en het besef dat het collectieve belang boven individuele belangen gaat. Het is tijd om de krachten te bundelen en samen te werken aan een inclusieve, flexibele, en daadkrachtige samenleving.

Deze verschuiving vereist moedig leiderschap, open dialoog, en de bereidheid om traditionele grenzen te overschrijden. Door het potentieel van collectieve intelligentie te benutten en een cultuur van samenwerking te cultiveren, kan Nederland een toekomst tegemoet gaan waarin iedereen zich gehoord en vertegenwoordigd voelt. Het is aan ons om de stap te zetten naar een samenleving waar allianties het nieuwe normaal zijn, waar samenwerking leidt tot innovatie, en waar het gezamenlijke belang altijd voorop staat.

Tekst door: Michiel Dietvorst

Deze gastblog verscheen eerder op het New Financial Forum (februari 2024)