'Everybody is a genius', zei Einstein. Nu het onderwijs nog

“‘Iedereen is geniaal, maar als je een vis beoordeelt op zijn vermogen om in een boom te klimmen, zal het zijn hele leven geloven dat hij dom is.’ Dit citaat van Albert Einstein legt in één zin uit wat ik dagelijks in mijn werk tegenkom. Kinderen die bovengemiddeld intelligent zijn, maar denken dat ze dom zijn.” Zo begint het bevlogen pleidooi voor meer maatwerk in het onderwijs van Nathanja Boon, studiecoach met een eigen praktijk in Amersfoort. Ze schreef het als gastauteur voor MaatschapWij. Want: “De toekomst vraagt om mensen met andere eigenschappen.”

Het wil niet zo lukken op school. Ouders zien thuis een intelligent kind dat filosofische vragen stelt, intelligente grapjes maakt of inventieve oplossingen voor praktische problemen heeft. De ‘simpele’ dingen zoals het alfabet, de tafels en spellingregels komen daarentegen maar niet in het hoofd, hoeveel tijd er ook in wordt gestopt door school, de interne begeleider en ouders. Vervolgens gaat men kijken wat er aan de hand is met het kind. Hier gaat het mis: men suggereert dat het probleem bij het kind ligt.

Linker- en rechterhersenhelft

Het ‘leerprobleem’ van de leerling verdwijnt grotendeels als we begrijpen hoe het kind leert en als het onderwijs hier beter op zou aansluiten. Kinderen met leerproblemen hebben allemaal een rechts-georiënteerde leerstijl. Hiermee bedoelen we dat het kind een visuele leerstijl heeft (het kind denkt voornamelijk in beelden en leert door te kijken en te visualiseren) of een kinesthetische leerstijl (kinderen die leren door uit te proberen, te ervaren en te voelen). De rechts-georiënteerde leerlingen zijn niet zo goed in stil zitten, luisteren en lezen. Maar wel in kijken, visualiseren, verbanden leggen en zelf ontdekken.

In het kleuteronderwijs komen deze leerlingen nog wel redelijk uit de verf, aangezien de methodes hier veel met kleur, vorm en spel ter ondersteuning werken. Maar vanaf groep drie wordt het onderwijs steeds taliger en auditiever (gericht op het gehoor). Dit sluit perfect aan bij leerlingen die een voorkeur hebben voor de linkerhersenhelft, die gericht is op het verstand, redeneren, luisteren, taal, analyse, volgordes, onderbouwingen, wetenschap, feiten en kennis. Deze leerlingen zie ik dan ook niet in mijn praktijk.

Citaat van Einstein

De ene leerstijl is niet beter dan de andere. Iedere leerstijl heeft zijn voor- en nadelen en bij iedere leerstijl horen specifieke talenten en eigenschappen. Net als in het citaat van Einstein: het is niet beter om te zwemmen of te klimmen, maar het is wel onnatuurlijk en ineffectief om een vis te leren klimmen. Op internet kun je een prachtige cartoon vinden bij dit citaat met als ondertitel Our Education System. Een vogel, aap, pinguïn, olifant, goudvis, zeehond en hond staan in de rij voor een examen, wanneer de leraar zegt: ‘Voor een eerlijke selectie is het van belang dat iedereen hetzelfde examen aflegt: klim alsjeblieft in de boom.’

In één oogopslag zie je hoe absurd dat verzoek is. Toch is dit precies wat in het onderwijs van kinderen verwacht wordt. De hele boel wordt gemanaged met Cito-toetsen, intelligentieonderzoeken, diagnoses en soms zelfs medicatie. Vaak met de beste bedoelingen: het is immers allemaal wetenschappelijk onderbouwd en ontworpen door een deskundige die ervoor gestudeerd heeft. Maar negen van de tien keer is dat dus iemand met een links-georiënteerde leerstijl, die zich letterlijk en figuurlijk geen voorstelling kan maken van hoe een leerling met een rechts-georiënteerde leerstijl leert.

“If a child can’t learn the way we teach, maybe we should teach the way they learn.”
Ignacio Estrada

Zelfbeeld

Wanneer je kinderen met een rechts-georiënteerde leerstijl helpt om de lesstof zo op te slaan dat het aansluit bij hun visuele manier van leren, dan blijkt opeens dat de lesstof wél geautomatiseerd kan worden. Ook het alfabet en de tafels. Zodra de basis goed in het hoofd zit, kan het kind weer meedoen in de klas en voldoendes halen. Ze gaan met sprongen vooruit en ook hun zelfvertrouwen komt langzaam terug. Want niet mee kunnen komen op school laat flinke sporen na. Het zijn vooral de kleine dingen die het zelfbeeld van het kind aantasten: als enige in de klas het tafeldiploma nog niet hebben, in een speciaal leesgroepje zitten of rekenen op het niveau van groep zes als je al in groep zeven of acht zit.

Uitvinders en pioniers

Hoewel het prachtig is om te zien dat leerlingen door de juiste coaching in een half jaar tijd grote sprongen maken en op sociaal-emotioneel vlak groeien, blijft het schrijnend dat ze soms jarenlang hebben moeten worstelen en een weerstand tegen leren hebben opgebouwd. Het is zo onnodig en zonde als deze leerlingen gedemotiveerd raken, afhaken, uitvallen of op een te laag niveau hun onderwijscarrière voortzetten. Want wat hebben we deze leerlingen – de zieners, dromers, uitvinders, out-of-the-box denkers, pioniers en ondernemers – hard nodig in de toekomst.

Van informatie- naar conceptueel tijdperk

We leven momenteel in een boeiende tijd. Er verandert veel en het gaat snel. Maar over het algemeen verandert het onderwijs nog niet zo hard mee. Er wordt wel gesproken over 21st century skills. Is het nog belangrijk om feiten te weten als je alles kunt googelen? En welke eigenschappen en talenten hebben we nodig in de toekomst? Er vindt een verschuiving plaats van het informatietijdperk naar het conceptuele tijdperk. In het informatietijdperk lag de nadruk op talenten van mensen met een links-georiënteerde leerstijl: feiten, volgordes, lijndenken, analyse en wetenschap. In het conceptuele tijdperk gaan we veel meer de talenten van de rechts-georiënteerde denkers nodig hebben: creativiteit, empathie, probleemoplossend vermogen, verbanden leggen, ondernemerschap, innovatie, vooruit kunnen denken en samenwerking.

Zelfvertrouwen en motivatie

De coronacrisis heeft ons al een voorproefje gegeven van hoe waardevol deze eigenschappen zijn. Maar dan moeten we deze leerlingen wel binnenboord zien te houden in het onderwijs. Als we er met elkaar voor zorgen dat ze blijven ervaren dat leren leuk is en we ze in staat stellen om mee te komen in het huidige onderwijs, blijven ook hun zelfvertrouwen en motivatie onaangetast. Iedere leerling verdient het om te worden gezien voor wie ze zijn en het juiste schooladvies te ontvangen. Zo krijgen alle kinderen een eerlijke kans om hun talenten te ontplooien en in de toekomst met zelfvertrouwen deel te nemen aan de maatschappij.

Nathanja werkt als ZZP-er in haar praktijk voor studiebegeleiding en coaching, in Amersfoort.

Verder lezen?

• Boek: Krachtig anders leren – Wim Bouman
• Artikel: De opkomst van soft skills
• Website: 
www.werkendyslexie.nl

Iedere week meer tips en artikelen vol blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd!

Oorspronkelijk gepubliceerd op 20 oktober 2020. Laatste update: 4 oktober 2021