Kansrijk Feijenoord (1): een nieuw verhaal, goed voor ons allemaal

Zelforganiserend bouwt Vanessa Umboh samen met de kracht van de wijk Feijenoord, instanties en professionals aan structurele oplossingen voor armoede. Aan een duurzame aanpak waarin vertrouwen, samenwerking en bestaanszekerheid – maar vooral de mens en haar behoeften – centraal staan. Bottom-up! Voor MaatschapWij schrijft zij over de noodzaak van systemische verandering vanuit menselijkheid en de wens om generatiearmoede te doorbreken.

Ik vind het een eer om mezelf voor te stellen als columnist voor MaatschapWij – hét platform dat mij al jaren inspireert en hoop geeft. Hoop, omdat ik leer van mensen die niet alleen kritisch nadenken, maar ook dóen. Mensen die begrijpen dat de tijd van toekijken voorbij is. De uitdagingen van vandaag – armoede, dakloosheid, ongelijkheid en het gebrek aan collectieve  verantwoordelijkheid – vragen niet om nieuwe beleidsnota’s, maar om mensen die opstaan.

Ik maak me al lang zorgen. Vooral over de kinderen en gezinnen die in armoede leven. Over de mensen over wie wordt gepraat, maar zelden mét hen. Vaak hoor ik: “We kunnen ze niet vinden.” Maar hoe kan dat waar zijn in een stad als Rotterdam, waar één op de vier inwoners gebukt gaat onder armoede? Wat we niet vinden, willen we soms ook niet echt zien. We houden liever vast aan het beeld dat mensen ‘niet willen’, ‘niet met geld kunnen omgaan’ of ‘te lui’ zijn. Oordelen over een ander betekent dat je zelf geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen.

“Oordelen over een ander betekent dat je zelf geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen”

Moederziel alleen
Ik was ooit die maatschappelijk werker die dacht binnen de hulpverlening het verschil te kunnen maken. Tot ik echt om mij heen keek en zag: dit is geen hulp verlenen, dit is dienen aan organisatiebelangen. Waar ik voor betaald werd – zorg – kwam pas daarna.

Ik zag mensonterende praktijken met risico’s voor de samenleving. Ik werkte met TBS’ers die gek werden van het gebrek aan werkelijke zorg. Toen ik aan de bel trok, veranderde mijn leven. Ik sprak macht tegen, en macht kwam in verweer met als resultaat dat ik uitviel, overspannen raakte en langzaam in isolement belandde. Schulden stapelen zich op, zonder enig perspectief. Eenzaam met het gevoel dat niemand je echt ziet. Moederziel alleen.

Medemenselijkheid
Die periode heeft me gevormd tot wie ik vandaag ben: een activiste, strijdend voor meer begrip, liefde en medemenselijkheid. In die moeilijke tijd leerde ik dat de echte armoede niet alleen in geld zit, maar in het ontbreken van medemenselijkheid. De armoede van een samenleving die niet meer naar elkaar omziet. Mijn voorouders uit Indonesië leefden anders: zij bouwden aan gemeenschappen en droegen zorg voor anderen binnen hun kampongs. Medemenselijkheid zat in hun bloed, en dus ook in het mijne.

“Echte armoede zit niet alleen in geld, maar ook in het ontbreken van medemenselijkheid”

In die moeilijke periode hoorde ik plots een stem. Niet van binnen, zoals mijn hart gewoonlijk spreekt, maar buiten mij, luid en duidelijk: “Sta op. Ga voor mijn kinderen staan.”

Het was 31 oktober 2016. Ik lag uitgeput in bed, gebukt onder schulden en armoede. Maar op dat moment voelde ik mijn levensenergie terugkeren. Alsof het leven zelf tot mij sprak. En ik wist: dit is mijn weg. Mijn missie. De reden van mijn bestaan hier op aarde. Op 1 november 2016 ging ik aan de slag.

Sindsdien wijd ik mijn leven aan de kinderen van Rotterdam. Dienstbaar aan het leven zelf – aan die ‘veertigduizend kinderen die in armoede leven’. Onzichtbaar voor velen, maar niet voor mij. Want kinderen zijn, zoals mijn moeder altijd zei, de verantwoordelijkheid van ons allemaal. Zij zijn de dragers van onze toekomst.

Dienen
Drie jaar lang probeerde ik binnen het systeem aandacht te vragen voor hun werkelijkheid, maar ik stuitte op muren. Mijn holistische kijk – waarin de mens en hun noden centraal staan – paste niet binnen de kaders van beleid. Maar is het systeem er niet om ons te dienen? Nu lijkt het omgekeerd: wij moeten ons aanpassen aan een systeem dat zijn verantwoordelijkheid ontloopt.

Ik leerde: de verandering zou niet uit het systeem komen. Te veel regels, te weinig mens. Dus begon ik opnieuw, in het klein – daar waar liefde en verantwoordelijkheid nog voelbaar zijn: in de Rotterdamse wijk Feijenoord. Daar groeide ‘Kansrijk Feijenoord’, niet als project, maar als moreel kompas. Een plek waar bewoners, organisaties en initiatieven elkaar vinden in de overtuiging: we kunnen niet blijven toekijken.

“Elkaar vinden in de overtuiging: we kunnen niet blijven toekijken”

Rijk
Wat deze zogenoemde ‘achterstandswijk’ rijk maakt, is niet geld, maar betrokkenheid. Hier leven mensen die, ondanks hun eigen zorgen, al jaren zorgen voor hun straat, hun buren, hun kinderen. Niet omdat het moet, niet voor een subsidie, maar omdat ze niet kunnen wegkijken van het lijden van een ander. Dát is beschaving.

Compassie in actie. Voor mij de voedingsbodem voor een nieuw fundament, gestut op liefde en verantwoordelijkheid.

Want kunnen we in dit land nog spreken van beschaving zolang we zoveel mensen en kinderen laten lijden? Zolang gezinnen dag in, dag uit moeten overleven en hun bestaanszekerheid bij verschillende loketten bij elkaar moeten bedelen? Als we samenleving zeggen, hoort daarin besloten te liggen dat we sámen leven. Elk kind hoort gevoed, geliefd en gezien te worden.

“Elk kind hoort gevoed, geliefd en gezien te worden”

Armoede drukt niet alleen dromen de kop in, ze breekt de ziel van een kind nog voordat het de kans krijgt zichzelf te vormen. Dat is de échte armoede van onze tijd. Een moreel failliet dat vraagt om een nieuw verhaal. Kansrijk Feijenoord wil dat verhaal schrijven, waarin mensen weer verantwoordelijkheid nemen, niet alleen voor zichzelf, maar voor elkaar. Waarin we geloven dat ieder mens potentie heeft, en dat kansen niet bepaald mogen worden door je postcode, afkomst of portemonnee.

Als we kinderen werkelijk de kans geven om te groeien en bloeien in liefde, veiligheid en vertrouwen, dan krijgen we kinderen die weten wie ze zijn, hun talenten kennen en leren bijdragen vanuit hun hart. Liefde maakt mensen tot wie ze bedoeld zijn. En liefde, échte liefde, wil altijd het beste: voor jou, voor mij, voor iedereen.

Ik geloof dat dit de moraal van onze tijd moet zijn: dat beschaving begint waar liefde en verantwoordelijkheid elkaar ontmoeten. En dat we, door samen te bouwen aan gemeenschappen vol medemenselijkheid, kunnen zeggen: wij zijn niet alleen mensen, wij zijn MaatschapWIJ. Want in ‘Wij’ ligt besloten hoe wij als mensheid bedoeld zijn.

Tekst Vanessa Umboh
Vanessa strijdt voor liefde, compassie en medemenselijkheid en poogt stoutmoedig bruggen te bouwen tussen systeem en samenleving, gedreven door liefde en rechtvaardigheid.

It’s easier to build strong children than to repair broken men” – Frederic Douglass