Hoe willen we dat de wereld eruit komt te zien, en wat kunnen we daar zelf aan bijdragen

“Als er één ding is waarin onze samenleving goed is, dan is het een vijand bestrijden. Maar hoe zit het met onszelf?”, aldus Charles Eisenstein, expert op het gebied van duurzaamheid en systeemverandering. “Alles heeft een reden en we menen snel die reden te kennen, maar in werkelijkheid zouden we ons beter wat meer kunnen overgeven aan het ‘niet-weten’.”

“Aan de wortel van veel problemen zie ik verschillende programma’s en patronen die we in onszelf afdraaien. In onze beschaving, vooral die van de Westerse wereld, wordt het perspectief gehanteerd van een maakbare wereld. Het idee dat als je weet hoe iets werkt, je het ook kunt controleren en beheersen. Maar met de echt grote problemen weten we ons geen raad. Denk aan de honger in de wereld, de klimaatproblematiek, de vernietiging van de biodiversiteit, de vluchtelingenproblematiek, de toename van het aantal verslaafden, auto-immuunziektes, zelfmoorden, enzovoorts. We weten als samenleving niet wat we ermee aan moeten. Het lukt niet om de boel ‘onder controle te krijgen’.”

“Het idee van controleren en beheersen zit diep genesteld in onze maatschappelijke structuren. Vanuit deze visie bestaat er ook geen eenheid. Alles staat los van elkaar. Onderverdeeld in goed en kwaad, wie niet voor ons is, is tegen ons. Volgens dit idee bestaat de wereld uit los van elkaar staande bouwstenen. Een idee dat lijnrecht staat tegenover de natuur.”

Collectieve intelligentie
“Er bestaat ook een ander programma. Het is een verhaal dat ons niet is verteld in het moderne onderwijs, wetenschap, economie of psychologie. Er is voorbij ons ‘kleine-ik’ ook een collectieve intelligentie, die leert dat het niet van wijsheid getuigt om onszelf te zien als afgescheiden individuen die elkaar beconcurreren met het eigen belang voorop, maar dat alles en iedereen onderling met elkaar in verbinding staat. Diep van binnen weten we dat deze visie de waarheid is.”

“De collectieve intelligentie is een bron van inspiratie voor alles en iedereen. Het is ook waar mijn schrijven, spreken en creatieve werk uit voortkomt. We zijn gewend om over ‘ons werk’ te spreken, maar ik zie dat anders. We verbinden ons bewust of onbewust met een informatieveld. Die informatie is er al. Ze klopt bijvoorbeeld bij mij aan, en als ik er niets mee doe, dan gaat het naar iemand anders. Ik beschouw mezelf dan ook niet als de eigenaar van ‘mijn’ werk. Daarom voelt het ook niet goed om mijn werk achter betaalmuren aan te bieden, ook al kan ik ondersteuning uiteraard wel waarderen. Mijn rol is niet belangrijker dan die van wie dan ook. Elk mens vormt op zijn of haar authentieke manier een puzzelstukje in de oplossing van alle problemen.”

“Elk mens vormt een puzzelstukje in de oplossing van alle problemen”

Volgens Eisenstein kijken we al snel naar het belang en de impact van ons eigen werk. “Het komt niet snel bij ons op dat we allemaal even belangrijk zijn. Zichtbaar of niet. Neem de investeringsmanager die het goede wil doen voor de wereld. Hij richt een social enterprise op en investeert miljoenen in een betere wereld. We zijn geneigd te denken dat hij meer impact heeft dan de lerares die slechts een handjevol kinderen een stukje verder helpt. Maar kijken we goed? Als we over 500 jaar kunnen terugkijken, dan zien we wellicht dat de impact investeerder grote golven aan de oppervlakte heeft gerealiseerd, terwijl de kleuterlerares een liefdesbrief aan de toekomst heeft geschreven. Haar toewijding aan de ontwikkeling van het potentieel van de kinderen heeft het leven van die kinderen veranderd. Die kinderen hebben met hun liefde, wijsheid en kracht weer heel veel andere mensen geraakt en die geven dat weer door in hun omgeving. Dit kan invloed hebben op vele generaties. Laten we niet langer elkaar vergelijken. Ieder van ons heeft een stukje van de sleutel in handen om zichzelf en de wereld te verbeteren.”

Nieuw verhaal
Hoe verbeter je de wereld? Waar moet je beginnen? Binnen of buiten het systeem? “Er is hier sprake van een paradox. De een stelt dat we de bestaande systemen moeten respecteren en van binnenuit vernieuwing kunnen bewerkstelligen, terwijl de ander het tijdverspilling vindt om bestaande systemen aandacht te geven. Degene die het systeem van binnenuit wil aanpakken, ziet het juist weer als tijdsverspilling om jezelf te verliezen in idealistische, onhaalbare dromen.”

Volgens Eisenstein spelen beide visies door ons heen. “Evenals de schijnbare tegenstelling van ‘werken aan de wereld’ en ‘werken aan jezelf’. Ook daar ligt de waarheid waarschijnlijk ergens in het midden.”

“Voor systeemverandering worden we uitgenodigd om in een veranderingsproces te participeren dat groter is dan onszelf. Het is tijd om het onderliggende verhaal van ons neo-liberale systeem te vernieuwen. Het is niet zo dat wij mensen alleen maar ego-gericht zijn, altijd bereid zijn elkaar een pootje te lichten, gedreven door hebzucht, afgunst en jaloezie. We beschikken gelukkig ook nog over de mogelijkheid om ons met een hogere intelligentie te verbinden. Vanuit die inspiratiebron kunnen we tot een nieuw verhaal komen over hoe we willen dat de wereld eruit komt te zien en wat we daar zelf aan kunnen bijdragen.”

Polarisatie
“Meer dan ooit zijn we vergeten wie we zijn. We voelen ons afgescheiden van onszelf, onze naasten en de natuur. Dat verlies aan identiteit leidt tot polarisatie. Het is een voedingsbodem voor onder meer radicale politieke stromingen,  complottheorieën en sektarische bewegingen. Corona laat zien wat voor kracht er ontstaat als de mens zich verenigt rond een gezamenlijk doel. Dan zijn grote veranderingen wel razendsnel mogelijk. Technisch gezien zijn alle wereldproblemen op te lossen. Het grootste obstakel is de onenigheid tussen mensen. Het creatieve vermogen van de mens is onbegrensd. Een mens alleen kan echter weinig realiseren. De echte slagkracht begint als mensen met elkaar gaan samenwerken, voorbij de vraag of we het wel of niet met elkaar eens zijn.”
“De basis hiervoor ligt in het opnieuw ontdekken van wie we zijn. Vroegen voelden mensen zich meer verbonden met hun omgeving. De lokale gemeenschap was belangrijk. We kenden elkaar, deelden verhalen en plekken waarop betekenisvolle dingen in het leven gebeurden. Die gemeenschap, die gezamenlijkheid, is uit elkaar gevallen. Tegenwoordig reizen we de wereld over, maar vaak zonder verbinding met onszelf, de medemens en de natuur. Het gemis aan identiteit maakt ons gevoelig voor social media, waarop we ons ego kunnen profileren. Ook zijn we gevoelig voor theorieën en politieke of religieuze verhalen die ons een ‘valse’ identiteit geven.”

“We zijn gevoelig voor theorieën en politieke of religieuze verhalen die ons een ‘valse’ identiteit geven”

Niet-weten
“Verwacht van mij geen eenvoudig plan om alle problemen op te lossen. Wel zie ik een uitweg door anders in het leven te gaan staan. Om te onderzoeken welk verhaal het bestaande verhaal van afscheiding kan vervangen. Om te ontdekken wie we zijn en welke missie we gezamenlijk hebben. Om zo weer nieuwe gemeenschappen te bouwen, een nieuwe economie gebaseerd op welzijn voor alles en iedereen. Dan gaat het over mededogen in ons werk, over het laten varen van oordelen en over het  ontdekken van de onvervulde potentie binnen onszelf, in onze relaties en binnen onze bedrijven. Er is zoveel haat in de wereld. Haat is onvervulde liefde. Onze liefde mag onvoorwaardelijker worden. We mogen alles en iedereen, positief of negatief, meer gaan zien in het licht van dankbaarheid. Alles heeft een reden. We menen snel die reden te kennen, maar in werkelijkheid zouden we ons beter wat meer kunnen overgeven aan het ‘niet-weten’.”

Betekenis
Volgens Eisenstein is het goed om te kijken naar het onvervuld potentieel binnen bedrijven en organisaties. “Een bedrijf kun je zien als een levend wezen. Alles is immers in de kern vervuld van collectieve intelligentie. Gaat ondernemen over overleven, maximaliseren en louter groeien? Zo gaat het niet in de natuur. Daar heeft alles en iedereen een eigen rol van betekenis. Er is geen concurrentie. In natuurlijke ecosystemen is er altijd sprake van diversiteit. Alles heeft een functie.”
Bedrijven zullen zich af moeten vragen of ze leven en schoonheid in de wereld brengen, aldus Eisenstein. “Waarom bestaat jouw onderneming? Om veel geld te verdienen of om het leven te dienen?”

Meer informatie: www.charleseisenstein.org

Tekst door: Ivo Valkenburg, Ivo overleed in juli 2022 op 55-jarige leeftijd in zijn geliefde Transsylvanië

Dit is een bewerking van het artikel dat eerder verscheen in de wintereditie 2020 van het New Financial Magazine. Het volledige interview met Charles Eisenstein staat online op het YouTube Kanaal van het New Financial Forum.