Hoe geef je les in een wereld die in brand staat?

Als ik het nieuws aanzet, hoor ik dat de oceaanstroom kan veranderen doordat de oceaan zoveel warmer aan het worden is. Als ik iets op LinkedIn zoek, zie ik dat Shell de klimaatzaak negeert en blijft investeren in nieuwe gas- en olieprojecten. Als ik naar buiten ga, hoef ik mijn jas niet aan te doen, zo warm is het al. Als ik mijn telefoon open, stuit ik op een push-bericht over de gevolgen van het smelten van de permafrost.

Ik moet iets, ik moet iets doen!

Als docent maatschappijleer geef ik les over de kennis van de maatschappij als democratische rechtsstaat en de rol van de burger daarin. Vooral het analyseren van maatschappelijke en politieke problemen staat daarbij centraal. Het onderwerp klimaatverandering kan ik als maatschappelijk en politiek probleem goed behandelen binnen mijn lessen.

Hoe geef je een puber les over klimaatverandering?
Toen ik begon met lesgeven over de klimaatcrisis deed ik dat door eerst uit te leggen wat klimaatverandering is en daarna uit te leggen wat de gevolgen zijn van de klimaatverandering, zoals extreme warmte, gevolgd door droogte, hete oceanen, hongersnoden, geweld en oorlogen. Ik bleef maar vertellen hoe ongelofelijk slecht het met de wereld is gesteld en dat het alleen nog maar slechter gaat worden. Vervolgens zei ik dat je het probleem op drie niveaus aan moet pakken. Individueel (mirco), op je werk of school (meso) en via de politiek (macro). Tenslotte liet ik de leerlingen praktische opdrachten uitvoeren. Denk aan het organiseren van een mini-protest, het houden van een debat of het starten van een Green Office. Dit is een ruimte in de school waar leerlingen en docenten worden gefaciliteerd als ze iets tegen de klimaatcrisis willen doen.

Gaan de leerlingen zich dan nu als klimaatbewuste consumenten gedragen?
Tijdens de eerste lessen blijkt dat het leerlingen vaak aan basiskennis ontbreekt, ook al weten ze wel dat het niet goed gaat met de wereld. Ze begrijpen de urgentie van het klimaatprobleem. Kennisoverdracht is uiteraard een taak van het onderwijs, maar mogen we verwachten dat leerlingen de klimaatcrisis gaan oplossen? Als docent blijf ik maar met luide stem roepen dat het niet goed gaat met de wereld. Sommige leerlingen raak ik met mijn woorden, maar of ze er ook blij of gelukkig van worden, is de vraag.

De meeste volwassenen kijken weg en gaan gewoon door met consumeren. Voor leerlingen geldt hetzelfde. Ook zij kijken weg. Maar bovendien sla ik ze ook nog eens lam met dit dystopische wereldbeeld. Bereik ik zo niet het tegenovergestelde van wat ik beoog?

Ligt het aan het doemdenken dat leerlingen het klimaatvraagstuk niet oppakken, terwijl het hun eigen toekomst is? Het knaagt bij mij als docent. Ik heb minder energie om les te geven over dit crisisverhaal met feiten over de opwarming van de aarde of het verlies van biodiversiteit. Ik merk dat deze manier van onderwijs niet werkt. Het zet onvoldoende aan tot handelen.

Maar wat dan wel?
Niks doen is geen optie. We hebben elkaar nodig, we kunnen het alleen met elkaar oplossen. Ik geef een paar ideeën, maar ben ook benieuwd naar jullie ideeën en ervaringen.
Ten eerste: ontwikkel onderwijs met een goede wetenschappelijke basiskennis over de opwarming van de aarde en klimaatverandering. Elk vak heeft zijn eigen invalshoek. Zo wordt het klimaat behandelt bij aardrijkskunde. Maatschappijleer analyseert maatschappelijke en politieke vraagstukken en zoekt vanuit dit vakgebied naar antwoorden. Het klimaatvraagstuk past hier dus eigenlijk bijzonder goed bij.

Volgens Jamie Hyneman, Amerikaans ondernemer en tv-presentator, leiden positieve voorbeelden om klimaatverandering tegen te gaan tot meer actiebereidheid. Bovendien doet het een positief beroep op moraliteit en ethiek. Ditzelfde zou ook voor het onderwijs kunnen gelden. Laat leerlingen bijvoorbeeld een brief schrijven aan toekomstige generaties waarin de klimaatacties van vandaag worden meegenomen of waarin ook wordt nagedacht over de gevolgen van de klimaatverandering in de eigen regio.

Ook belangrijk: stel liefde voor natuur centraal op scholen en in de opvoeding van kinderen. Zet niet langer de mens bovenaan de piramide zodat de mens zich niet langer boven alle andere schepselen waant, maar plaats hem in het hart van samenleving als geheel. Als je duidelijk kunt maken dat de mens onderdeel van de natuur is en afhankelijk is van dieren en planten, dan wordt het wel heel moeilijk om te blijven eten van de bio-industrie of consumeren tot je erbij neervalt. Als we de mens de juiste plek op aarde laten innemen, dan zorgt dit op de langere termijn voor een andere verbinding met alle levende wezens en de aarde zelf. Dit is de sleutel hoe je les kunt geven over klimaatverandering ook al staat de wereld in brand.

Een prachtige vrouw vertelde me dat ze altijd te laat vertrok om de trein te kunnen halen. Toch besloot ze telkens weer te gaan rennen om ‘m alsnog te halen. Deze analogie gaat hopelijk ook op voor het klimaatvraagstuk en zijn we, ook al staan de seinen op rood, toch nog op tijd voor de trein.

Tekst door: Bas Huijbers

Bas Huijbers werkt als onderwijspionier, herstelgericht trainer en maatschappijleerdocent met als doel het onderwijs klimaatbestendig te maken. Zijn blog is daarbij zijn externe geheugen. 

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.