Hoe dieren gematigdheid praktiseren

Bossen ademen. Elke zomer is er een uitademing. Tijdens warme zonnige dagen zorgen de diepgroene kleuren voor maximale productiviteit waarbij grote hoeveelheden vrijkomen van het meest essentiële en onmisbare natuurlijke ingrediënt: zuurstof. Tegelijkertijd halen bossen grote hoeveelheden koolstofdioxide uit de lucht. Bloemen, vogels, insecten en andere levensvormen gedijen in de ontstane overvloed. Verwachtingen hangen in de lucht.

Vervolgens ademen bossen elke winter weer in. Een diepe collectieve inademing, een pauze van naderende rust en verjonging. Deze ritmes en levenscycli zijn de perfecte overlevingssymfonie van de natuur. Cycli van ongelooflijke intelligentie en complexiteit. De innovatieve ecologische patronen zorgen voor vernieuwing, onderlinge afhankelijkheid, balans, efficiëntie en matigheid. Exact dezelfde principes bepalen ons welzijn. De ecologische patronen van de ecologie besturen immers al het leven op aarde.

We kunnen veel leren van bossen. Ik nodig je uit om los van je geheugen of verbeelding te komen en tijd door te brengen in het huidige moment tijdens een langzame virtuele wandeling.

Wat zie je? Bomen van verschillende soorten en maten, struiken, planten, gras, bladafval. Misschien wat vogels en insecten. Hier en daar een dierenspoor. Als je echt geluk hebt een vluchtige glimp van een edelhert dat zich geruisloos door het kreupelhout voortbeweegt met zijn zachte zwarte ogen, nerveus glinsterend in het gevlekte zonlicht.

En wat ruik je? Lucht, zoals het hoort te ruiken: gefilterd en opgefrist door de planten en gekoesterd door je lichaam, je longen, je weefsels, je spieren en elke cel in je lichaam. En misschien komt ook de geur van recent omgewoelde grond vrij. Dit is geaarde goedheid, de bron van vruchtbaarheid van onze planeet

Wat hoor je? Vogelzang. En misschien je gedempte voetstap op de bladeren. Misschien je eigen ademhaling en hartslag. Of als je echt geluk hebt, helemaal niets.

Wat je kunt zien, ruiken en horen, vormen prachtige momenten. Ze zijn dichtbij, herkenbaar en tastbaar. Maar hoe zit het met de processen die je niet kunt zien of horen? Dat wat ongrijpbaar is en normaal gesproken niet wordt herkend of begrepen. Dit zijn samenwerkingsverbanden die we niet opmerken maar die wel cruciaal zijn voor het leven op aarde. Die als vanzelfsprekend worden beschouwd, maar het wezenlijke fundament is van ons bestaan. Zoals bijvoorbeeld zuivere, met zuurstof verrijkte, lucht.

Grote wetten
De mensheid verkeert momenteel in een existentiële crisis. Het is de hoogste tijd om in te zien dat onze zelf gecreëerde besturingssystemen – in ecologische termen – uitermate gebrekkig zijn. Dit bewustzijn komt voort uit het besef dat het menselijke dier niet immuun is voor de grote wetten van de ecologie. In tijden van crisis leert de geschiedenis ons dat we gewoonlijk op twee manieren reageren: of we doen minder van hetzelfde of we doen meer van hetzelfde. Nu is het echter de tijd om het anders te doen en toe te geven dat alle crises waar de mensheid op dit moment mee te maken heeft, geworteld zijn in een ecologische crisis.

Dit is het wezen van mijn werk: het herschrijven van het verhaal van onze relatie met de natuur. Tijdens een lezingencyclus in Nederland in april van dit jaar had ik het geluk dat er ook een aantal sessies in de natuur plaatsvonden. Wandelen in de natuur is een prachtige manier om een ​​open zinvolle dialoog te creëren en een bijzondere gelegenheid om een aantal ecologische inzichten die ik heb opgedaan in Botswana, Zimbabwe of Namibië te vertalen naar een bos in Drenthe, Apeldoorn of Zeist. De principes van de ecologie zijn universeel.

“De principes van de ecologie zijn universeel”

Op een van die uitstapjes – in Zeewolde – zag ik een jonge elzenboom waar een edelhert een tak vanaf had gegeten met een kenmerkende hoek van 45 graden, veroorzaakt door de overbeet van de tanden van het dier. Het lijkt subtiel en ogenschijnlijk onbeduidend, maar dit is van grote ecologische betekenis. Juist deze bijthoek stimuleert een verdere groei van de plant, terwijl een ‘zuivere’ hoek van negentig graden – bijvoorbeeld veroorzaakt door een mes – de groei juist tegengaat. Met de hoek van 45 graden zorgt het edelhert ervoor dat bomen zich verder kunnen ontwikkelen. Sterker nog, exponentieel kunnen groeien. De ecologische intelligentie van deze samenwerking leidt ertoe dat het hert niet te veel van de boom consumeert terwijl de boom in staat wordt gesteld verder te groeien. Het hert eet een takje zodat de boom nieuwe takken kan laten groeien en er meer bladeren komen die ons weer van zuurstof voorzien. Dit proces noem ik een van de meest fundamentele transacties in de natuur. Het gebeurt overal om ons heen en is essentieel voor de gezondheid en veerkracht van ecosystemen.

Innerlijk ecosysteem
In de moderne samenleving gebeurt het tegenovergestelde. We hebben geleerd om maximaal te consumeren, gebaseerd op de onjuiste gedachte van eeuwige – economische – groei. Of anders gezegd, wij mensen consumeren uitsluitend met bijthoeken van 90 graden. We werken niet samen maar gaan voor eigen gewin.

“Wij mensen consumeren uitsluitend met bijthoeken van 90 graden”

Het netto resultaat? De levensbron verdort langzaam en begint te sterven. Vervolgens doen we hetzelfde bij een volgende elzenboom, etcetera. Wat gematigdheid ons leert, is dat wij mensen verstandig dienen te consumeren zodat de bron gezond kan blijven en zich kan vermenigvuldigen. Door de wijze waarop het edelhert eet, kunnen elzenbomen niet alleen een gezond leefgebied voor insecten, spinnen, reptielen, vogels en zoogdieren bieden, maar ook voor de voor onze niet-zichtbare superhelden, zoals bacteriën, micro-organismen en schimmels. Daarmee leveren ze een belangrijke bijdrage aan het ecosysteem als geheel. Hoe diverser een ecosysteem, hoe productiever en veerkrachtiger.

Wij mensen onttrekken ons hieraan en blijven ons focussen op eigenbelang. Ondertussen verwachten we van anderen wat we in onszelf zo missen. Ik heb het dan over compassie, geduld, empathie, begrip, tolerantie. Deze deugden waar we zo naar verlangen, zijn vaak het slachtoffer van onze dwangmatigheid om te blijven snijden in hoeken van negentig graden.

De enige hoop die we hebben is dat we deze patronen weer gaan omkeren. In eerste instantie zullen we ons innerlijke ecosysteem dienen te transformeren. Op basis van de wetten van onderlinge afhankelijkheid, diversiteit en het bewustzijn dat hulpbronnen eindig zijn, kunnen we weer gezonde samenwerkingsverbanden aangaan. Dit is de weg om onze falende systemen daadwerkelijk te transformeren.

“Pas als we erkennen dat hulpbronnen eindig zijn, kunnen we gezonde samenwerkingsverbanden aangaan”

Als we het concept van ecologische nederigheid aantrekkelijk vinden en toegeven dat ons welzijn niet los kan worden gezien van het welzijn van de natuur, dan is meer matigheid in ons dagelijks leven vereist. Dit geldt ook voor de verwachtingen die we van onszelf hebben. In feite zegt de door het hert geplukte takje ons: consumeer met mate en neem wat je echt nodig hebt zodat de bron verder kan blijven groeien.

Litanie
In Zeewolde bestudeerden we de elzenboom. Hoe meer we de elzenboom bestudeerden hoe meer we inzagen hoe ook andere dieren gematigdheid praktiseren. Het was overal te zien. Een litanie van de seizoenen kwam in me op:

Het is nu zomer en de plant is volop productief. De dagen zijn warm, de lucht is blauw en de omstandigheden zijn perfect. Het bos ademt uit. En net als in de moderne samenleving is de zomer een seizoen van primaire productie: we extraheren, consumeren en produceren maximaal. We streven er allemaal naar om de ‘eindeloze zomer’ te beleven. 

Omdat we de neiging hebben om te veel te consumeren, dienen we ons te realiseren dat de zomer het meest gevoelige seizoen van allemaal is. Een verhoogde mate van bewustzijn en nederigheid is vereist. Daarom moeten we vertragen om de niet zichtbare partnerships en processen – die ons door de winter hebben geholpen – te erkennen en te vieren. 

Herfst. Koelere en kortere dagen. Een seizoen om het momentum te vertragen. Het is verleidelijk om de productie zo lang mogelijk vast te houden, maar de herfst herinnert ons aan de naderende winter. Dit maakt ons nederig. Bladeren vallen en geven het oude zonlicht terug aan hun bron, de grond. Het is van cruciaal belang dat er nu al rekening wordt gehouden met de impact van koolstofproductie. Terwijl de bladeren vallen, trekt de groei-energie van de plant zich terug naar de wortelstelsels.

Winter. Het zijn moeilijke tijden. Crisis. De groei-energie en de reservebrandstof voor de plant is aan het zicht onttrokken. Het is hier veilig tijdens dit seizoen van herstel, bezinning en herschikking. Een seizoen van strategische planning die ervoor zorgt dat de schimmelnetwerken en micro-organismen – de onzichtbare helden – in stand worden gehouden. Via deze netwerken worden voedingsstoffen en essentiële voorraden tussen planten gedeeld. De boom en het bos ademen in en houden vast.

Lente. Langere dagen en warmte. De groei-energie en het groeipotentieel keren langzaam terug boven het oppervlak en voeden de toppen, takken en bladknopen. 

En op een gegeven moment in dit proces sabbelt een hert aan een tak van een elzenboom.

Onder de oppervlakte
Dit verhaal gaat over oneindig veel meer dan over een hert en een boom. Over het verbinden van mensen en ecologie. Over wat zich onder de oppervlakte bevindt en wat wij niet kunnen zien. Over wat stil is, maar cruciaal is. Juist dit zijn de ruimtes waar inspiratie, samenwerking en transformatie ontstaan.

Allan McSmith is ruim dertig jaar wildernisgids en natuurbeschermer. In de wildernis laat hij het belang en de betekenis van natuur diep ervaren, evenals de urgentie om ons natuurlijk erfgoed te behouden en te herstellen. Alan is tevens een inspirerend spreker en auteur. Meer informatie:www.alanmcmsmith.com

Voor het New Financial Magazine schrijft Alan al sinds 2008 over zijn wilderniservaringen. De meest impactvolle verhalen verschijnen (bewerkt en ingekort) op MaatschapWij.

Dit is een bewerking van het artikel dat verscheen in de herfsteditie 2023. Vertaling Willem Vreeswijk.