Herijken van Moreel Leiderschap

Van het ontbreken of negeren van moreel besef bij menig politiek leider in de westerse wereld zijn talloze voorbeelden te geven en vele daarvan zijn anti democratisch of conflicteren met de rechtsstaat. Burgers worden in toenemende mate overspoeld door een aantal intimiderende beleidsmaatregelen die regelmatig strijdig zijn met de wet en die maar al te vaak gebaseerd zijn op leugens, vooroordelen en halve waarheden.

Democratische waarden als gelijkwaardigheid, verdraagzaamheid, vrede, rechtvaardigheid en naastenliefde lijken bij sommige hooggeplaatsten uit het woordenboek te zijn geschrapt, laat staan dat men over empathische vaardigheden beschikt.

Feiten en trends
Er is een reeks feiten en trends te noemen dat de verminderde aandacht voor deze waarden aantoont, zoals:

• De opkomst van populistische partijen in Europa zet door en deze partijen bepalen in hoge mate het aanzien van de politiek. Hun denkbeelden zijn veelal gerelateerd aan nationalisme en ressentiment. Ook schopt men aan tegen de invloed van instituties en de rechterlijke macht, waardoor in meerdere landen scheiding van de machten onder druk staat.
• Tegen eerdere akkoorden in, is er een ontkenning van de klimaatverandering ingezet. Als we kijken naar de MAGA politiek in Amerika zien we dat men de rug toekeert naar de energietransitie en dat men, ondanks de in hevigheid toenemende natuurrampen, het beleid omkeert door weer te gaan voor het stimuleren van het gebruik van fossiele grondstoffen.
• In Amerika, Rusland en landen als Hongarije en Slowakije wordt het existentiële recht van mensen om te zijn wie ze zijn gedwarsboomd. In Amerika zijn transgenders verwijderd uit het federale leger en worden diversiteit, gelijkheid en inclusie afgewezen. Dit anti-DEI beleid dringt ook al door tot grote bedrijven in Europa die met Amerika samenwerken.
• De handelsoorlog die is ontketend als gevolg van het Amerikaanse tarievenbeleid zorgt voor geopolitieke instabiliteit en onzekerheid in de handelsbetrekkingen.
• In Nederland worden we al jaren geconfronteerd met het feit dat het land ‘op slot’ zit, vooral als gevolg van het alsmaar vooruitschuiven van het ‘stikstofdossier’. Deze stilstand wreekt zich onder andere in achterblijvende woningbouw, waardoor jonge mensen vaak vele jaren geen eigen woonplek kunnen vinden, hetgeen leidt tot frustraties, vingerwijzingen naar statushouders en een historisch laag vertrouwen in de politiek.
• In Amerika en meerdere landen in Europa staat de vrijheid van meningsuiting onder druk, worden de universiteiten gewantrouwd of in hun financiering gekort en neemt de roep toe om maatregelen te treffen tegen ‘linkse’ groeperingen door bijvoorbeeld vervolging of verbod tegen hen in te stellen of er het label terroristische organisatie aan te hangen, zoals al is gebeurd met de Antifa-beweging.
• Maar al te vaak worden door landen die vrijheid voor iedereen en anti discriminatie bepalingen in hun grondwet hebben staan maatregelen genomen of beleidsvoornemens geuit die het tegenovergestelde tot gevolg hebben, waardoor er een tweedeling in de maatschappij wordt bevorderd en mensen zich etnisch geprofileerd voelen als gevolg van bepaalde algoritmen in de systemen van overheidsdiensten.

“Macht zonder tegenmacht wordt absolute macht” – Charles Montesquieu

 Autocratisch sentiment
Als ik me verder beperk tot Nederland is de meest in het oog springende ‘retoriek’ dat er stemmen opgaan die het politieke compromis verwerpen, omdat dit het vooruitkomen als natie zou dwarsbomen. Hiermee lijkt een deur naar een autocratisch bestuur te worden geopend, hetgeen wordt bevestigd uit een analyse van de gegevens, voortkomend uit een recent onderzoek van de denktank Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) naar het autocratisch sentiment in de Nederlandse bevolking.

Uit het onderzoek blijkt dat er brede steun voor de nationalistische ‘eigen volk eerst-gedachte’ is. Ruim vier op de tien ondervraagden scharen zich achter de stelling dat de belangen van mensen die in Nederland zijn geboren zwaarder dienen te wegen dan die van anderen en bijna de helft is van mening dat Nederland een daadkrachtige leider nodig heeft. Het laat zien hoe vreemdelingenhaat en racisme is verankerd in de maatschappij.

Haperende democratie
De Nederlandse rechtsorde en daarmee onze democratie staan onder druk. Herman Tjeenk Willink zei recent: “Ik ben me er de laatste decennia steeds meer van bewust geworden dat het primaat van de politiek alleen kan gelden als de wetgever ook recht-gever is, en de politieke meerderheid zich aan het recht gebonden weet. Zowel het ene als het andere blijkt steeds minder het geval.

Als het functioneren van de vertegenwoordigende democratie hapert, komt het op de maatschappelijke democratie aan. De actiebereidheid is groot. De massale Rode Lijn-demonstraties tegen het Gaza beleid maakten indruk, maar leidden nauwelijks tot politieke actie. Anders dan bij een bedrijf, gaat het bij de overheid in een democratische rechtsorde uiteindelijk niet om effectiviteit en efficiëntie, kosten en baten, maar om waarden. Als het erop aankomt, gaat het om het morele besef bij ieder van ons – ambtsdragers en burgers – van wat wel en niet mag. Vind ik dit rechtvaardig, kan dit door de beugel, is dit proportioneel? Op dat morele besef is het gezag van de democratische rechtsorde gebaseerd.”

Uit dit citaat en de hierboven geschetste context is af te leiden met welk vuur er feitelijk wordt gespeeld.

 Moreel Besef
Zolang politieke leiders zich onbewust zijn van het feit dat de verschrikkingen die zich momenteel in de buitenwereld afspelen een afspiegeling zijn van hun binnenwereld, hebben zij een groot probleem en dient de conclusie te zijn dat de binnenwereld van deze leiders, zeker qua ontbreken en negeren van moreel besef, als verontrustend is te bestempelen en toe is aan een grondige revisie.

“Het morele kompas staat nu vaker op straat dan in de politieke wandelgangen” – Sigrid Kaag

Als ‘we’ de buitenwereld -ten goede- willen veranderen hebben we leiders nodig die de morele moed weten op te brengen om zich ervan bewust te worden dat het noodzakelijk is de weg naar binnen te gaan om daar ‘orde op zaken’ te stellen. Concreter… zij dienen de invloed van hun ego te temmen door hun bewustzijn te ontwikkelen om hun moreel kompas te herijken en hulpmiddelen, zoals inspirerende morele principes aan te boren die hen daarbij kunnen helpen. Daarbij is bewustzijn te omschrijven als een staat van wakker zijn, dat wil zeggen alert aanwezig zijn in het hier en nu, om vervolgens vanuit die ‘wakkere’ staat als een beschouwer, als een Boeddha, zonder te oordelen, vanuit liefde en verbinding met het hart, te kunnen kijken naar zichzelf, anderen en de omgeving. Morele moed is te omschrijven als het goede doen, zelfs als het ongemakkelijk of impopulair is.

Het ligt geenszins voor de hand dat die ‘verandering ten goede’ met de huidige leiders zal worden ingezet. Er is een nieuwe generatie van bewuste en democratische leiders nodig. Dat zijn leiders die het (herijken) van moreel leiderschap hoog in hun vaandel hebben staan, respectievelijk leiders die moreel stevig en overtuigd in hun schoenen staan, die integriteit, eerlijkheid en inspireren van anderen tot inzet van hun leiderschap maken en die hun eigen belang consistent ondergeschikt maken aan het algemene belang.

Inspirerende Morele Principes
Om (het herijken van) moreel leiderschap te ondersteunen en een kans te creëren om de spanning in de wereld te verminderen, is het nodig om in contact te komen en inspiratie te zoeken in de kracht die uitgaat van de verbinding met morele waarden of morele principes.

“De politiek mist morele leiders” – Ahmed Aboutaleb

In veel overleveringen zijn dergelijke principes te onderscheiden, doch in de context van het onderwerp zijn er drie cruciaal, te weten: geweldloosheid, welwillende waarheid en anderen geen tekort aandoen. Het zijn drie principes die nauw met elkaar samenhangen en die gericht zijn op hoe ‘we’ als mens omgaan met anderen.

• Geweldloosheid (Ahimsa). Geen fysiek, psychisch of verbaal geweld. Geen dwang. Wel ‘geweld’ inzetten om geweld te stoppen, bijvoorbeeld bij een aanranding. Nalaten anderen te kwetsen door gedachten, woord of daad. Geen roddel, oordelen, vooroordelen of eigen rechter spelen, geen mensen monddood maken, doodzwijgen of met een dooddoener wegsturen. Wel zorgvuldige feedback en evalueren. Nooit geweld gebruiken tegenover iemand waarop je kwaad bent. Elke vorm van destructief denken of elke negatieve uitspraak ‘achter de rug’ van een ander is een vorm van geweld.
• Welwillende waarheid (Satya). Gebruik je ‘waarheid’ op een zodanige manier dat de ander er beter van wordt. Het is de basis voor elke vorm van mededogen. In veel gevallen betekent dat leren te zwijgen.

Het is een kunst om welwillende waarheid te ontwikkelen, het dwingt je zeer bewust om te gaan met je communicatie. Wat is het juiste woord, wat leidt tot groei, ontwikkeling en welzijn? Vind je dat, gebruik het, anders horen, zien en zwijgen.

Relativeer vooral je eigen waarheid, overtuiging of wereldbeeld. Het zijn immers niets anders dan onze eigen denkbeelden die wij voor de welwillende waarheid plaatsen, waardoor wij de realiteit zoals deze is slechts subjectief waarnemen en ontvangen.

• Anderen geen tekort doen (Asteya) Jezelf niets toe-eigenen dat anderen toebehoort, noch in woorden noch in gedachten. Zodanig optreden dat je anderen geen tekort doet. Anderen geen kennis onthouden die hen verder kan helpen op hun pad van (bewustzijn)ontwikkeling en welzijn. Anderen hun mogelijkheden ontnemen zich te ontplooien is een vorm van geweld gebruiken in zijn effect.

Ter overdenking
Morele principes zijn universele principes, die gelden voor iedereen, altijd, overal en onder alle omstandigheden. Iedere generatie zal deze universele principes opnieuw dienen te erkennen, alsmede de bereidheid hebben te tonen zich deze eigen te maken, door er naar te willen leven. Dat steeds meer politieke leiders geen besef lijken te hebben van het belang van deze principes, laat staan dat ze zich ermee verbonden weten, is triest en zorgwekkend, met name omdat veel mensen zich spiegelen aan het gedrag en de houding van deze leiders en daarmee zichzelf onbewust in een fout frame manoeuvreren.

Tekst door: Kees van der Stel

Kees heeft als Executive Mentor in Bewustzijnsontwikkeling een missie om mensen in hun ontwikkelingsproces te begeleiden naar wat hen na aan het hart ligt met als gevolg dat mensen meer bevlogenheid als leidraad in hun leven toelaten. Na een langjarige carrière in het bedrijfsleven op directieniveau maakte Van der Stel een innerlijke levensreis van het financieel-economische terrein naar het terrein van coaching en bewustzijnsontwikkeling. Mentoring is zijn tweede natuur geworden: zijn manier van werken bestaat uit het bieden van veiligheid en vertrouwen, een luisterend oor, spontaniteit, gevoel voor humor en medemenselijkheid. ‘Zien met het hart‘ noemt hij dat.

Meer informatie: www.keesvanderstel.nl.