Gemeenschap als ons beste medicijn

Schrijver Raymundo Resink wilde weten wat ons leven werkelijk rijk en goed maakt. Eén antwoord vond hij in gemeenschap. Hier volgt het relaas van een Amerikaans-Italiaans dorp dat artsen jarenlang in verbijstering wist te houden.

Eigenlijk vind ik het een open deur: samen zijn we sterker, weerbaarder en gezonder dan alleen. Toch verwonderde het wetenschappelijke bewijs ook mij toen ik het tegenkwam. Waarom? Ik denk omdat velen van ons nog steeds in verwarring verkeren over wat leven rijk en goed maakt. We zijn het gewend geraakt om te streven naar (financiële) onafhankelijkheid. Op ‘eigen’ benen staan is een doel geworden.

Maar wat voor doel is dat? Is het tof om altijd je eigen boontjes te (moeten) doppen? Is het tof om te kunnen betalen voor de vrijheid om geen medemens te hoeven ontmoeten, bij niemand in het krijt te hoeven staan en je leven vooral via mobiele apps en bankrekeningen te regelen? En omgekeerd: is het tof om geen hulp te vragen, omdat je hulp niet kunt betalen, of omdat je (onbewust) hebt geleerd dat je pas wat waard bent als je dingen in je eentje oplost?

Sinds ik vragen begon te stellen over geld, werk en leven, ben ik gaan zien dat wij mensen nooit op eigen benen staan. We staan op de aarde dankzij de aarde. We leven dankzij alles dat leven geeft. We zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We laten ons alleen afsnijden van wat het leven rijk maakt door te buigen voor het individualiserende, ‘onafhankelijk’ makende evangelie van een schuldenmaatschappij. Een evangelie dat ons niet alleen op geestelijk vlak verarmt, maar ons letterlijk ziek maakt.

Verbijstering wordt onderzoek
Aan het eind van de negentiende eeuw lopen veel dorpen in Italië leeg. Eén van die dorpen heet Roseto Valfortore. De Rosetanen zijn hun armoede zat en in de hoop rijkdom te vinden in het ‘beloofde land’, maken ze de oversteek naar Amerika. Daar, in de staat Pennsylvania, stichten ze een nieuw dorp onder dezelfde naam: Roseto.

De omgeving moet weinig hebben van de Italiaanse nieuwkomers, dus de Rosetanen leren al snel dat ze vooral op elkaar zijn aangewezen.

Vijftig jaar later bestaat bijna elk huishouden in Roseto uit drie generaties: de oorspronkelijke immigranten, hun volwassen kinderen en opgroeiende kleinkinderen. Overdag is het dorp rustig. De kinderen gaan naar school; de ouders werken in een nabijgelegen steengroeve en kledingfabriek. ’s Avonds komt de boel tot leven. Dorpsgenoten lopen bij elkaar naar binnen alsof ze thuis zijn. Ze tillen tafels naar buiten om Italiaanse feestmalen met elkaar te delen. Rosetanen gaan samen wandelen, organiseren samen festivals en vieren samen het leven.

Dorp in verbinding
Illustratie: Raymundo Resink

In 1961 krijgt Roseto bezoek van de Amerikaanse arts-hoogleraar, Stewart Wolf. Hij komt spreken voor een groepje medici en drinkt na afloop een biertje met een lokale arts. “Weet je wat ik zo raar vind?” mijmert de arts terwijl ze in de kroeg staan. “Bij ons is er veel minder hartziekte dan in ons buurdorp Bangor.”

Stewart spitst zijn oren. In het Amerika van de vroege jaren zestig is hartziekte reeds een epidemie te noemen. Onder mannen jonger dan vijfenzestig jaar zijn hartziekten zelfs de belangrijkste doodsoorzaak. Stewart vraagt om uitleg, maar de lokale arts kan die niet geven. Dus vraagt hij de overlijdensaktes op van Roseto en omringende dorpen.

Verbijsterd bladert Stewart tot zeven jaar terug in de tijd. In het buurdorp Bangor loopt het percentage hartaanvallen netjes mee met het Amerikaanse gemiddelde; in Roseto doen ze het met de helft minder. Bij mannen jonger dan vijfenzestig zijn hartaanvallen in Roseto zelfs vrijwel ongehoord.

Alle sterftes bij elkaar opgeteld, liggen die van Roseto dertig tot vijfendertig procent lager dan het Amerikaanse gemiddelde. En Rosetanen gaan vrijwel nooit naar de dokter.

Stewarts verbijstering wordt een langlopend onderzoek. Jaren later zal één van zijn medeonderzoekers zeggen: “Roseto kende geen zelfmoord, geen alcoholisme, geen drugsverslaving en nagenoeg geen criminaliteit. Niemand in Roseto leefde van een uitkering en niemand had een maagzweer. Rosetanen gingen dood van ouderdom, that’s it.”

Hoe komt dit? Is het de olijfolie? Stewart huurt elf diëtisten in om mee te kijken terwijl de Rosetanen boodschappen doen en koken. Het komt niet door olijfolie. Rosetanen hebben geen geld voor olijfolie. Ze koken met varkensvet en bedekken hun pizza’s met worst en eieren. Ruim veertig procent van hun calorieën komt uit dierenvet.

Zijn Rosetanen misschien fitter dan elders? Ehm, nee, niet bepaald. In Roseto houden ze van sigaretten, drank en veel eten.

Zijn het de genen? Nee. Italiaanse Rosetanen die elders in Amerika zijn neergestreken, blijken even ongezond als de gemiddelde Amerikaan. Zo ook de nakomelingen van die Rosetanen.

Ligt het aan de geografie? Het klimaat? Het grondwater? Medische faciliteiten? Nee, nee, nee en nee: die zijn allemaal hetzelfde als in omringende dorpen.

Wát Stewart en zijn collega-onderzoekers ook observeren, ze vinden geen fysiologische verklaring voor Roseto’s immuniteit. Jaren later, wanneer alle mogelijkheden zijn doorgestreept, weet Stewart maar één conclusie te trekken: het ligt aan Roseto’s hechte gemeenschap. Die is niet alleen goed voor de geest; ze is goed voor het lichaam.

Eén medaille; twee kanten
Stewart besluit om het dorp te blijven volgen, precies op het moment dat Roseto’s gemeenschap de eerste scheuren begint te vertonen. Want wat wil de ironie? De inzet van Rosetanen om hun kinderen een beter leven te geven, ondermijnt wat hun leven zo goed maakt.

Zo mag Roseto immuun zijn voor ziekte; de jongeren vinden het er doodsaai. Gelukkig en dankzij het harde werk van hun ouders, kunnen ze weg om te studeren. Wanneer ze na een aantal jaren terugkeren, doen ze dat met andere ideeën en vers bloed. Steeds vaker trouwen Italiaanse Amerikanen met niet-Italiaanse Amerikanen. Kerkbezoek daalt, drie-generatiewoningen worden één-generatiewoningen en al gauw blijkt de Amerikaanse droom te groot voor de kleine huisjes. De jonge gezinnen trekken naar de rand van het dorp. Daar staan nieuwbouwwoningen, compleet met hekken, zwembaden en alle gemakken die een mens maar kan wensen.

Amerikaanse droom?
Illustratie: Raymundo Resink

Terwijl dit alles gaande is, verdubbelt het percentage hartziektes in Roseto en verdrievoudigt het percentage van de inwoners die kampen met hoge bloeddruk. In 1980, bijna twintig jaar nadat Stewart voor het eerst het dorp inloopt, doet Roseto het qua hartaanvallen net zo slecht als de gemiddelde Amerikaan.

Stewarts geeft zijn eerste conclusie een aanvulling: vanaf het moment dat we ons van elkaar verwijderen, zijn we een makkelijke prooi voor de uitdagingen van het leven. We worden vatbaarder voor stress en als stress maar lang genoeg aanhoudt, worden we ziek.

Stewart is niet de enige die dit fenomeen onder de loep heeft gelegd. Ook latere onderzoekers ontdekten dat gezondheid en geluk voor een groot deel worden bepaald door de kwaliteit van onze relaties. Een hechte, steunende gemeenschap houdt stress op afstand, voorkomt ziekte en kan ons zelfs genezen. Een gebrek aan zo’n gemeenschap doet het omgekeerde.

Eén-op-één coaching, therapie en sociale hulp gericht op het individu kan de symptomen misschien wat verlichten, maar willen we onszelf en elkaar echt genezen, dan hebben we volgens mij allereerst te erkennen dat zelfvoorzienendheid niet bestaat.

Op naar een samen-creërend leven.

Online vrij te lezen, op papier en als e-boek
Dit artikel is gebaseerd op stukken uit Raymundo’s boek Geld Gaat Nooit Over Geld, dat vrij online te lezen is op een ‘geef wat goed voelt’ donatiebasis, op GeldGaatNooitOverGeld.org.

Raymundo heeft ook een prachtig vormgegeven papieren versie uitgegeven, met honderden tekeningen van Raymundo. Voor een indruk en om het papieren boek of e-boek te bestellen, klik hier.

Informatie over het ‘Roseto-effect’ haalde Raymundo Resink uit Lissa Rankin’s boek Mind over Medicine en uit The Roseto Effect, class notes from the University of Illinois, te vinden via Uic.edu. Een vrij bekend later onderzoek naar ’s werelds gelukkigste en gezondste samenlevingen vind je in het boek Thrive: Finding Happiness the Blue Zones Way van Dan Buettner.

Dit is een bewerking van het artikel dat in de zomereditie 2023 is gepubliceerd in het New Financial Magazine. Een van de uitingen van de stichting New Financial Forum. De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief ingestelde mensen die een bijdrage leveren aan een nieuwe economie, dienstbaar aan mens, dier en aarde.