Het stille midden vinden: depolarisatie in de praktijk

In alle uithoeken van de samenleving zien we het fenomeen ‘polarisatie’ terugkomen. Rechts en links groeien verder uit elkaar en de kloof tussen arm en rijk wordt groter. Hoe moeten we omgaan met verdeeldheid? Stay Human gaat op zoek naar het stille midden in de onrust. Op 26 april nam onze redacteur Roanne deel aan deze zoektocht tijdens de bijeenkomst ‘Reinventing (y)our story’.

In het Humanity House tegenover de Grote Markt in Den Haag, kwamen NGO’s, ambtenaren en mensen uit het bedrijfsleven in hun meivakantie samen. Op de blouses zaten stickers geplakt met namen van organisaties als: ‘Vluchtelingenwerk’, ‘Rode Kruis’, ‘Pax’, ‘Humanitas’, ‘Justice and Peace’, ‘Ministerie van Justitie en Veiligheid’, ‘Gemeente Den Haag’ en ‘NS’. Allemaal gekomen om het grote polarisatie-vraagstuk te onderzoeken. Hoe staan we er in Nederland voor? En welke blinde vlekken hebben organisaties als het aankomt op polarisatie? Want hoe communiceren wij als organisatie eigenlijk en wat voor effect heeft dat? Welke verhalen vertellen we? En welke aannames zitten in die verhalen? Met deze vragen stappen de aanwezigen de informatieve en interactieve vrijdagmiddag in. Het pleidooi van Stay Human: laten we samen polarisatie voorkomen en verminderen.

Nieuwe media polariseert

De eerste spreker steekt van wal: Paul Dekker van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). In zijn onderzoek naar de houding van Nederlanders ten opzichte van vluchtelingen, richt hij zich specifiek op de polarisatiezorgen. De grafieken zijn hoopgevend: de publieke opinie over vluchtelingen is weinig veranderd door de jaren heen. Dat wil zeggen dat de feitelijke polarisatie niet is toegenomen. Toch lijken meningen meer uit elkaar te lopen en de druk om een standpunt in te nemen op te lopen. Hoe kan de feitelijke polarisatie niet zijn toegenomen, maar we toch allemaal denken dat onze samenleving verdeeld is? Volgens het onderzoek van het SCP is het zwart/wit perspectief van nieuwe media (het internet en sociale media) de oorzaak van deze paradox.

De invloed van verhalen

Hoe kunnen we in die context ons toch weer met elkaar verbinden? Om die vraag te beantwoorden heeft Baldwin van Gorp zich verdiept in de kracht van Framing. Het maakt veel uit of je een vluchteling afschildert als een man met een mes in zijn hand of als een kind dat aan het spelen is met een bal. Volgens van Gorp is het van belang ons bewust te zijn van welke kaders we gebruiken en vervolgens onszelf afvragen of dit kader bijdraagt aan verbinding of ontbinding. Misschien resulteert dat in een gulden middenweg.

Afbeelding van Baldwin van Gorp

Aanvullend op de informatie die van Gorp ons gegeven heeft, laat Mirjam Vossen ons zien welke kaders in de media gebruikt worden die bijdragen aan depolarisatie. Zo heeft Heineken de commercial ‘Worlds Apart’ gemaakt over mensen die ogenschijnlijk tegengesteld aan elkaar zijn, maar door een experiment toch met elkaar in contact komen. Dit kader wordt ‘De Ontmoeting’ genoemd. Het idee bij dit kader is dat contact leidt tot herkenning en verbinding. TV2 Denmark laat de problematische kant van kaders zien. Door hokjesdenken wordt het moeilijk om open voor elkaar te staan. In deze commercial worden de aanwezigen en de kijker geconfronteerd met de eigen vooroordelen. En wat blijkt: we zijn meer gelijk aan elkaar dan we soms denken. Dus, hoe gaan we zelf ons organisatie-verhaal framen?

Depolarisatie door herkaderen

Na een korte pauze waarin mensen elkaar opzoeken om ervaringen te delen, komen we terug in de zaal. Van empirisch onderzoek duiken we nu de filosofie in. Filosoof Karim Benammar neemt ons mee in een reis naar zelfreflectie. En als we dan naar binnen kijken zien we dat we goed gedijen in kaders. We vinden het zelfs lastig om kaders los te laten. Benammar: ‘we willen graag de kaders beschermen waarmee we in ons dagelijks leven functioneren. Herkaderen is dan ook vaak een moeilijk proces.’

Door buiten onze kaders te stappen kunnen we openstaan voor nieuwe dingen.

Tegelijkertijd opent herkaderen de weg naar nieuwe mogelijkheden. Dus wilt Benammar met ons aan de slag om die kaders eens even radicaal te doorbreken. We gaan een gedachte-experiment doen, zodat we loskomen van onze verborgen aannames. ‘Een aanname is bijvoorbeeld: ‘vliegen is slecht voor het milieu’. Maar wat nou als we die aanname veranderen in het tegenovergestelde: ‘vliegen is goed voor het milieu’. en in de overtreffende trap: ‘vliegen moet verplicht worden voor iedereen, want dat is de enige manier om het milieu te redden’, vertelt Benammar: ‘Dat klinkt geschift. Maar wat nou als er een uitvinding is die ervoor zorgt dat vliegtuigen CO2 uit de lucht halen. Dan wordt vliegen opeens wel goed voor het milieu. Door buiten onze kaders te stappen kunnen we openstaan voor nieuwe dingen.’

Welke verhalen vertellen we zelf eigenlijk?

Om onze eigen kaders te onderzoeken, vraagt Benammar ons: welke fundamentele aannames worden er in jouw werkveld gebruikt? Een man uit het publiek roept: ‘Dat nieuwkomers de Nederlandse taal moeten leren.’ ‘En wat nou als je deze fundamentele aanname verandert in het extreme tegenovergestelde’, stelt Benammar voor. ‘Dan zouden we het Nederlands afschaffen en met de hele wereld een nieuwe, universele taal leren!’, zegt de man. Een klein experiment om deze nieuwe aanname te testen zou kunnen zijn om de Nederlandse taal niet verplicht te maken, maar nieuwkomers zelf de optie geven om Engels of Nederlands te leren.

We hebben de rits van onze kaders een klein beetje opengeschoven. In die momenten van zelfonderzoek kunnen we onze aannames loslaten. En open staan voor het nieuwe. Op die plek hoeft polarisatie niet te bestaan. Het publiek denkt nog na over de woorden die zijn gezegd, over de acties die ze kunnen ondernemen en de depolariserende impact die ze kunnen maken. Op de vrijdagmiddag zijn we even in het stille midden gaan zitten.

Wil jij graag iemand bedanken omdat hij of zij met hart, hoofd en handen zich inzet voor een socialer en duurzamer Nederland? Vraag dan hier een Maatschapwij-speldje aan en wij zorgen dat het speldje zo snel mogelijk naar je toekomt.