De stilte van 70.000 kinderen: de schreeuw om verandering in het onderwijssysteem

Stel je voor dat je kind dagelijks naar een plek moet waar het zich gevangen voelt. De muren komen op hen af, de regels zijn onbegrijpelijk en niemand lijkt te luisteren. Dit is de harde realiteit voor duizenden kinderen in Nederland die vastlopen in het schoolsysteem en uiteindelijk thuis komen te zitten. Thuiszitters zijn de kanaries in de kolenmijn van ons onderwijs. Hun uitval is een alarmsignaal voor een systeem dat niet langer functioneert.

In december 2024 bracht de Landelijke Oudervereniging Balans een schokkend cijfer naar buiten: minstens 70.000 thuiszitters. Deze kinderen zijn niet alleen degenen met specifieke leerbehoeften, maar ook jongeren die kampen met schooltrauma’s, zich onveilig voelen of simpelweg niet passen binnen het rigide, gestandaardiseerde onderwijsmodel.

Thuiszitters zijn de kanaries in de kolenmijn van ons onderwijs. Hun uitval is een alarmsignaal voor een systeem dat niet langer functioneert. Toch blijft de focus van beleidsmakers vaak beperkt tot het bestrijden van symptomen: kinderen terug in de schoolbanken krijgen. Maar zolang we niet erkennen dat het onderliggende probleem bij het systeem zelf ligt, blijft de vicieuze cirkel bestaan.

De toename van thuiszitters wijst op structurele tekortkomingen. In het schooljaar 2022/2023 lag het aantal thuiszitters, inclusief vroegtijdige schoolverlaters, rond de 69.354. Nu, met 70.000 kinderen die buiten het reguliere onderwijs vallen, zien we een trend die al jaren voortduurt, ondanks beleidsmaatregelen die juist bedoeld waren om dit probleem terug te dringen.

“70.000 kinderen lopen vast door gebrek aan passend onderwijs”

Deze kinderen lopen vast door een gebrek aan passend onderwijs, een overbelasting van zorgstructuren en lange wachttijden in het speciaal onderwijs. Veel van hen kampen niet alleen met leerproblemen, maar ook met psychische klachten zoals stress en angst, die worden versterkt door prestatiedruk en een nadruk op cijfers en standaardisatie. Ze raken uitgeput in een systeem dat geen ruimte biedt voor hun unieke behoeften.

Het plofkind en de impact op gezondheid
Het probleem beperkt zich niet alleen tot het leren. Het huidige systeem zet ook de fysieke en mentale gezondheid van kinderen onder druk. Het fenomeen van het ‘plofkind’, een kind dat wordt opgejaagd door prestatiedruk, volle roosters en weinig ruimte voor ontspanning, raakt de kern van het probleem.

Vergelijk het met plofkippen: dieren die onnatuurlijk snel groeien en daardoor kampen met zwakke botten en ontstekingen. Op dezelfde manier wordt van kinderen verwacht dat ze zich aanpassen aan een systeem dat hen dwingt om te presteren, zonder aandacht voor hun natuurlijke tempo en behoeften.

Nederlandse kinderen brengen gemiddeld slechts 45 minuten per dag buiten door, terwijl ze zes tot zeven uur per dag achter een scherm zitten. Dit gebrek aan fysieke activiteit leidt tot overgewicht, motorische achterstanden en een verstoord slaapritme.

Voeding speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen, maar bewerkte voedingsmiddelen vol suiker en slechte vetten zijn overal binnen handbereik. Een gemiddeld kind in Nederland consumeert 110 gram suiker per dag – dat zijn 28 suikerklontjes, terwijl de aanbevolen hoeveelheid maximaal 25 gram is. Dit leidt niet alleen tot obesitas, maar ook tot gedragsstoornissen en concentratieproblemen.

“Combinatie van prestatiedruk, ongezonde voeding en stilzitten zorgt voor breed scala aan gezondheidsproblemen”

De combinatie van prestatiedruk, ongezonde voeding en een gebrek aan beweging zorgt voor een breed scala aan gezondheidsproblemen, zoals chronische vermoeidheid, concentratieproblemen en psychische stoornissen. Het plofkind is daarmee niet alleen een product van een verouderd onderwijssysteem, maar ook van een samenleving die structureel de draagkracht van kinderen overschrijdt.

Leren zoals de natuur het bedoeld heeft
Als we echt willen dat kinderen opbloeien, moeten we hun leeromgeving transformeren. Dat begint met leren zien als een integraal onderdeel van het leven, niet als een afzonderlijke activiteit. Dit betekent dat we de muren van het klaslokaal moeten openbreken, zowel letterlijk als figuurlijk, en nieuwe benaderingen moeten omarmen:

• Leren door te doen
  Laat kinderen met hun handen werken: in de tuin, de keuken of het atelier. Deze activiteiten ontwikkelen niet alleen praktische vaardigheden, maar ook zelfvertrouwen en een gevoel van voldoening.
• Leren door te spelen
  Vrij spel is geen tijdverspilling, maar een krachtige manier om sociale, motorische en cognitieve vaardigheden te ontwikkelen. Kinderen leren samenwerken, onderhandelen en hun verbeelding te gebruiken.
• Leren door te verbinden
  Kinderen gedijen wanneer ze verbinding ervaren – met de natuur, met elkaar en met zichzelf. Het ontwikkelen van empathie, bewustzijn en verbondenheid is net zo belangrijk als het leren van wiskunde of taal.

Waarom dit verder gaat dan onderwijs
Deze transformatie raakt niet alleen het onderwijssysteem, maar de samenleving als geheel. Hoe leren we kinderen om te gaan met uitdagingen? Hoe leren we hen samenwerken, creatief denken en balans vinden? Het antwoord ligt in het voorbeeld dat de natuur ons al miljoenen jaren geeft: diversiteit, samenwerking en veerkracht maken ecosystemen gezond en bloeiend. Dit geldt ook voor kinderen.

“Wat aandacht krijgt, groeit”

Een rijke, gevarieerde omgeving waarin kinderen mogen falen, experimenteren en groeien, maakt hen sterker. Net als in de natuur geldt: wat aandacht krijgt, groeit.

Kleine stappen, grote impact
De transformatie begint niet bij beleidsmakers of scholen, maar bij ons. Als ouders, leraren en gemeenschappen kunnen we de verbinding tussen leren en leven herstellen. Hier zijn enkele praktische stappen:

• Creëer een natuurlijke leeromgeving: Begin klein. Plant een moestuin met je kinderen, maak dagelijks een wandeling in de natuur of organiseer buitenlessen.
• Stimuleer nieuwsgierigheid: Moedig kinderen aan om vragen te stellen en zelf op onderzoek uit te gaan. Geef ze de ruimte om fouten te maken en daarvan te leren.
• Omarm diversiteit: Elk kind leert anders. Sta open voor hun unieke talenten en interesses, en geef ze de kans om hun eigen pad te bewandelen.
• Verminder prestatiedruk: Laat cijfers minder belangrijk zijn dan het proces van leren en ontdekken. Vier inspanning en groei.
• Verbind je gemeenschap: Werk samen met andere ouders en buurtgenoten. Een gezamenlijke moestuin of een wekelijkse buitenspeeldag kan een enorm verschil maken.

De kracht van verbinding
Door leren weer te verbinden met het leven, geven we onze kinderen de tools om niet alleen te overleven, maar ook te bloeien. We leren hen dat ze deel uitmaken van een groter geheel en dat hun acties impact hebben op hun eigen leven en dat van anderen.

“Door onze kinderen te leren weer te verbinden met het leven, geven we hen tools om te bloeien”

Het is geen utopie. Het is een wereld die we samen kunnen bouwen. Een wereld waarin kinderen zich wortelen in de natuur, bloeien in hun creativiteit en vruchten dragen in een leven dat hen vreugde en betekenis geeft.

Aan ons de taak om onze kinderen de ruimte geven om te groeien zoals de natuur het bedoeld heeft – speels en met beide voeten stevig op de grond en hun gedachten vrij.

Header beeld: Alexandr-Podvalny via Unsplash