De relatie tussen de ziel en het ego

In een tijd van opperste verwarring neemt Lenie van Schie ons mee op haar zoektocht naar de Bron, op weg naar de ontdekking van dat wat we in wezen zijn. Dit keer staat het ego centraal, dat in deze tijd van polarisatie en conflicten een erg negatieve connotatie heeft gekregen. En volgens spirituele tradities is het ego een belemmering voor groei. Maar is ons ego wel zo erg?

Het ego is in deze tijd een ding aan het worden, iets dat men op tal van manieren becommentarieert. Als iemand zich nogal manifesteert, wat op de borst klopperig is, zijn stem verheft, dan heet dat: hij heeft een groot ego. Er zijn opmerkingen zoals: mijn ego gaat met me aan de haal. In sommige spirituele tradities is het ego een belemmering voor je spirituele groei. Je moet dan ‘ego-loos’ worden. In deze betekenissen heeft het ego een negatieve connotatie, alsof het iets fouts is. Is dat ook zo, want wat is het ego eigenlijk en hoe ontstaat het?

Een noodzakelijk ontwikkeling
De ontwikkeling van het ego is een natuurlijk en noodzakelijk groeiproces. Er is niets mis met het ego. We hebben het nodig om te functioneren en te relateren in de wereld. Het ontstaat in wisselwerking met onze omgeving, door de ervaringen die we opdoen vanaf dat we heel jong zijn. Het zijn deze ervaringen die het ego kleuren en ons handelen en onze overtuigingen in een bepaalde hoek duwen.

“De ontwikkeling van het ego is een natuurlijk en noodzakelijk groeiproces”

Met ‘ego’ bedoelen we meestal de ego-persoonlijkheid. We spreken over een sterke persoonlijkheid, een schreeuwerige, een stille of zwakke. De persoonlijkheid is hoe iemand op ons overkomt, hoe we die persoon ervaren. Achter de persoonlijkheid gaat een zelfbeeld schuil dat kan afwijken van hoe de persoonlijkheid zich naar buiten manifesteert.

Persoonlijkheid en zelfbeeld
Hoe anderen iemand zien, wie of wat hij, zij of hen lijkt te zijn, komt lang niet altijd overeen met het zelfbeeld, het zelfgevoel van die persoon. Van de week nog zei een cliënte: ‘Ik lijk een sterk persoon, maar zo voel ik mij helemaal niet’. Dat gold lange tijd ook voor mij.

In mijn jonge jaren leerde ik te overleven. Ik moest sterk zijn, volhouden, doorgaan, het voor elkaar krijgen. Ik moest me manifesteren, laten zien dat ik het kon, dat ik echt wel iemand was.  Daar zat een sterke ego-wil achter en op anderen kwam ik over als een sterk persoon. Ik gaf in die tijd les op een sociale academie, het feminisme was in opkomst en ik had een scherpe blik, kon fel zijn, maar wist nauwelijks hoe ik met anderen om moest gaan, voelde me heel onzeker.

Het ego bestaat uit een ego-persoonlijkheid, de persoonlijkheid zoals we die van anderen zien, waarmee we ons in de wereld tot uitdrukking brengen. Het zelfbeeld, dat wat we denken te zijn, waarmee we ons identificeren, is de ego-identiteit. Mijn ego-identiteit was die van een onzeker iemand die zich onhandig voelde, niet wist hoe ‘het’ moest. Ik voelde me in die tijd vaak een angstige rebel.

“Hoe het ego zich ontwikkelt wordt in belangrijke mate bepaald door de omstandigheden waarin wij opgroeien”

Hoe het ego zich ontwikkelt wordt in belangrijke mate bepaald door de omstandigheden waarin wij opgroeien. Ik ben de oudste van vijf kinderen en een jaar na de 2e wereldoorlog geboren. Het leven moest opnieuw worden opgebouwd: je moest er iets van maken. Mijn beide ouders waren kinderen van middenstanders, wilden zelf ook een zaak en een eigen gezin. Er was weinig tijd voor echte aandacht, er werd weinig gevraagd, weinig uitgewisseld. En de leidraad waarlangs wij kinderen liepen was: waar een wil is, is een weg. Dat alles droeg bij aan het verschil tussen mijn buiten- en mijn binnenkant

Wat wij aan de buitenkant van de ander zien is dus lang niet altijd in overeenstemming met wat er in de binnenkant van iemand plaatsvindt, hoe iemand zichzelf ervaart. En dat heeft alles te maken met de manier waarop het ego ontstaat. Laten we daar eens induiken.

Een interessant groeiproces
Het ego is het resultaat van een groeiproces. Die groei vindt plaats door ons vermogen tot gewaarzijn en bewustzijn, de ziel. We kunnen ons de ziel voorstellen als een volledig open veld. Ze is vormloos, ontvankelijk en ongelooflijk plooibaar. Als een vibrerend, voelend en levendig organisme geeft de ziel zich volledig over aan wat zich aandient. Ze wil de werkelijkheid kennen en dat doet ze niet door erover na te denken; ze verdraagt geen afstand. De ziel gaat de werkelijkheid kennen door ermee samen te smelten.

“We kunnen ons de ziel voorstellen als een volledig open veld”

Ze smelt samen met de bevruchte eicel in de baarmoeder, laat zich vormen door het proces dat daar plaatsvindt, door de stemmingen van de moeder die doorklinken in die zak vol water. Ze maakt kennis met de moeder van binnenuit. Ze komt de angst tegen als die er is of de rust. Dan maakt ze als foetus de tocht door het geboortekanaal en is de ziel onlosmakelijk verbonden met een mensenkind dat nu zelf ademhaalt, voedsel tot zich neemt, een kind dat al de eerste structuren draagt van de ervaringen in de baarmoeder. Het prille begin van lichaamsstructuren en gedragspatronen: het begin van een ego-persoonlijkheid.

De ego-persoonlijkheid is een structuur in de ziel en hoe deze zich ontwikkelt wordt dus in sterke mate bepaald door wat zich in onze omgeving plaatsvindt. Maar niet helemaal!

Persoonlijkheid en identiteit
In dat open veld van de ziel bevindt zich een centrum, de ziel kunnen we voorstellen als een mandala. De kern van de ziel is een authentiek en uniek ik. Dat ‘ik’, vaak het zelf of hogere zelf genoemd, is wie we in wezen zijn, uniek en onverwoestbaar. We zijn als jonge baby met dat ‘ik’ verbonden, zijn er één mee, maar we kennen het niet. De cognitieve vermogens zijn daar nog niet voldoende voor ontwikkeld. We reageren wel op onze omgeving vanuit dat ‘ik’. Elk kind reageert anders op de omgeving, heeft er een unieke reactie op. Dit authentieke ik vormt de kern van onze identiteit, ligt verborgen in ons zelfbeeld.

Lichaamsziel en zelfbeeld
In het groeiproces dat zich in de jaren daarna voortzet zijn lichaam en ziel één. De ziel is het waarnemingsvermogen, het bewustzijn. Ze neemt waar door de zintuigen: horen, ruiken, tasten, voelen of iets prettig is of niet, uitreiken of juist terugtrekken. Onze cognitie ontwikkelt zich, we gaan nadenken over wat we zien, leren situaties in te schatten, zien wat wel okay is en wat niet, leren van de voorbeelden, ontdekken waar onze vrijheid zit, de ruimte en waar we op onze hoede moeten zijn. Zo leert onze persoonlijkheid niet alleen hoe het in de wereld het beste vooruit kan komen; het leert ook over wie het is en wie het geacht wordt te zijn.

Uit al deze ervaringen destilleren we een beeld van onszelf en van onze omgeving. Het authentieke ik wordt als het ware aangekleed met die ervaringen. We denken nu te weten wie we zijn. Dat is onze ego-identiteit.

“We denken te weten wie we zijn”

Het authentieke ik wordt een zelfbeeld 
Het ego ontstaat in de wisselwerking tussen het ‘ik’ en de omgeving. Wij leren onszelf kennen doordat de omgeving ons spiegelt. Dat gebeurt door tal van ervaringen en al vanaf heel jong worden we ook bijgestuurd door een kritische ouder die ons voorhoudt hoe we zouden moeten zijn en wat er goed of fout is aan ons. Onze oorspronkelijke identiteit, die onverwoestbare eigenheid, wordt als het ware aangekleed met tal van opvattingen over onszelf. En we gaan denken dat we dat zijn: ‘Zo zit ik nu eenmaal in elkaar…’ De ego-identiteit ontstaat dus door de patronen en aannames die in de loop van ons leven ontstaan.

Misschien heb je door het lezen al een beeld/gevoel van dit veld met die onverwoestbare kern. In de geleide visualisatie nemen we de tijd om dit nog wat verder te verkennen;

Neem de tijd om te gaan zitten.
Sluit je ogen.
Voel je zitbotjes onder je en wiebel wat met je bekken heen en weer tot je de juiste stand hebt gevonden, precies in het midden.
Voel hoe je rug zich meer recht; je kruin is naar de lucht boven je en je schouders zakken.
Op elke uitademing zak je iets dieper in je stoel, iets dieper in de verbinding met de aarde.
Neem je tijd.
Breng dan je aandacht naar de lijfelijke vorm.
Laat je ademhaling je hele lichamelijke veld vullen.
Dat kun je vooral voelen op de inademing.
Kijk eens of je je fysieke begrenzing kunt voelen.
(Meestal is dat niet zo, voelen we die eerder door de beelden die we hebben)
Adem in en voel waar je lichamelijke vorm ophoudt en adem uit.
Herhaal dat.

Adem nu voorbij je lichamelijke realiteit.
Voel hoe de adem verder reikt dan je lichamelijke grenzen.
Je lichaam bevindt zich in een groter onzichtbaar veld.
Een veld dat in en door je fysieke werkelijkheid gaat en verder reikt.
Een veld waarin je je wezenlijkheid kunt ervaren.
Neem de tijd om dit te verkennen, adem erin en adem uit.

Voel je nu je persoonlijkheid ín dat veld?
Je kunt het voelen door bepaalde spanning en structuur in je lichaam, door je gedrag op dit moment, gedachten, opvattingen over jezelf en de wereld.
Jouw persoonlijkheid is zowel in als door dit veld ontstaan.
Door de ziel zijn we in staat te observeren, te denken, te ervaren dat we zijn.

Maak dan contact met het centrum van dat veld.
Vaak ervaar je dat in je borstgebied.
Daar zetelt je authentieke Ik, je echte identiteit.
Hoe is het om hier te zijn.
Wat ervaar je hier?

Neem tijd om dit af te ronden.

De gehele oefening is ook te beluisteren als podcast:

De ontwikkeling van een ego is de eerste en noodzakelijke fase van onze psychische groei. Ze is als het ware een springplank naar een volgende fase in ons psychische en spirituele groeiproces. Daarover meer in de volgende blog.

Elke blog is een vervolg op de vorige. Heb je die andere gemist, ga dan terug naar de eerste en lees ze in volgorde! En gaat het je te langzaam? In mijn boek Langs de weg van het hart, vind je een uitgebreidere beschrijving van deze inhoud en nog veel meer!

Tekst, headerbeeld en podcast door: Lenie van Schie.

Lenie van Schie is auteur, spiritueel coach en GZ-psycholoog. Haar derde boek Langs de weg van het hart kwam in 2021 uit bij uitgeverij Samsara. Eerder schreef Lenie een gastblog over waarom we voor verandering in de samenleving niet alleen actie in onze buitenwereld, maar ook in onze binnenwereld nodig hebben. 

Op zoek naar meer blikverruimende verhalen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, dan mis je niks.