De onmisbare rol van de eerlijke getuige 

Gewapende conflicten, oorlogen, racisme, onderdrukking, extremisme en dergelijke zijn op vele plekken in de wereld tot afschrikwekkend gemeengoed geworden. Als deze ‘handel en wandel’ een afspiegeling is van hetgeen er zich in de binnenwereld van de aanstichters van deze verschrikkingen afspeelt, kan men zich afvragen met welke attitude, moreel besef en grondtoon vele politieke leiders en hun entourage van zowel grote als kleine landen feitelijk behept zijn. 

We zien een cynisch schouwtoneel op wereldschaal, waarop machtsvertoon, disrespect, immoreel handelen, vernedering, roekeloosheid, cynisme, harteloosheid, inperking van de persvrijheid, superioriteitsgevoelens, zelfgerichtheid, onrecht, leugens en opportunisme de hoofdrollen toebedeeld hebben gekregen. En was het maar een toneelspel dan kan men na het slotapplaus de zaal verlaten, een borrel drinken om de emoties weg te spoelen en overgaan tot de orde van de dag, maar voor miljoenen mensen is dit schouwtoneel de keiharde dagdagelijkse realiteit met dood en verderf, verwoesting, marteling, fysieke en mentale pijn, honger en dorst, vrijheidsberoving, levenslange trauma’s, angst, verlies van huis en haard en tomeloos verdriet tot gevolg.

Het ontwortelde hart
Het lijkt er sterk op dat de bedoelde leiders, hun kompanen en velen van hun trouwe aanhang de verbinding met hun hart kwijt zijn en de menselijke maat van hun handelen volledig uit het oog hebben verloren. Men lijkt vooral te handelen vanuit het hoofd en de onderbuik. In de dramadriehoek van daders, slachtoffers en helpers is de daderspositie bij hen veruit dominant. Dat hun beleid en gedrag slachtoffers maakt en tot een wereldwijde angstcultuur en onzekerheid leidt, wordt genegeerd, ontkend of verdrongen. Adviezen worden in de wind geslagen, instituten worden het liefst om zeep geholpen en rechterlijke uitspraken worden maar al te graag genegeerd of op zijn minst stevig ter discussie gesteld als zijnde een sta-in-de-weg.

Er wordt een poging gedaan om het hart met wortel en tak uit de menselijke verhoudingen te rukken en daarmee wordt de liefde afgezworen, zoals wordt gedaan door de dwerg Alberich in de opera Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner. Door de liefde af te zweren wordt hij in staat gesteld het Rijngoud te roven om zodoende almacht over de wereld te krijgen met als symbool een uit het gestolen goud gesmede en betoverde ring.

Het is cynisme ten top dat dit alles maar al te vaak wordt gerechtvaardigd uit naam van een hogere macht. Men acht zich door die hogere macht gezonden of zien zichzelf als zodanig, maar in feite verschuilt men zich erachter in hun waanidee hun daden te kunnen verdoezelen met leugens, dogma’s, arrogantie, puberaal gedrag en machtsmisbruik.

“Het is cynisme ten top dat dit alles maar al te vaak wordt gerechtvaardigd uit naam van een hogere macht”

In feite zijn het vijandige, eenzame, angstige en onvrije mensen die het houvast in hun leven missen of zijn kwijtgeraakt en die over lijken gaan in hun eeuwige zoektocht naar een veilige haven, erkenning, aandacht en de tijd van vroeger toen alles nog beter was, alsmede hoe paradoxaal het ook klinkt hun onbewuste, maar onmiskenbare zoektocht naar liefde.

(Geen) druppel op de gloeiende plaat
“De genoemde verschrikkingen en hun gevolgen zijn van alle tijden”, zullen velen denken. “En wat zou ik als simpele ziel nou kunnen betekenen? Wat zou ik überhaupt kunnen bijdragen aan het keren van het tij?” “Het zou een druppel op de gloeiende plaat zijn die binnen een nanoseconde verdampt”. Dat is weliswaar een begrijpelijke gedachtegang en niemand te verwijten, maar als je bedenkt of je ervan bewust wordt dat metaforisch in die ene druppel nou juist alles is begrepen om de verandering of de omkering in gang te zetten dan wordt het een heel ander verhaal. Die ene druppel van jou, anderen en mij maakt namelijk al gauw een zwembad vol, laat een beek overstromen en een druppel van iedereen in de wereld vult oceanen. Derhalve is het besef van je potentiële individuele bijdrage aan verandering of omkering voor het collectief van grote waarde en dat besef is met name van belang om – vanuit dat collectief – met overtuiging en standvastigheid tegenwicht te bieden aan de kwalijke attitude en standpunten van de bedoelde ‘leiders’ en hun gevolg.

Tegenwicht
In een recente nieuwsbrief over de herziene speerpunten van Avaaz – een mondiale activistische gemeenschap met 70 miljoen leden in 194 landen- staat een aanbeveling van een van de leden:
“In plaats van degenen die zich tot fascisme aangetrokken voelen af ​​te schilderen als ‘monsters’, zouden we ons moeten afvragen waarom ze zich ertoe aangetrokken voelen – welke wonden liggen eronder? (…) Een beweging die dit probeert te begrijpen, zal effectiever zijn.”

Inhakend op deze aansprekende aanbeveling dient het collectieve ‘tegenwicht’ plaats te vinden vanuit het innemen van de positie en houding van de eerlijke getuige. Dit is een getuige die een stevige neutrale positie inneemt, een metaforische figuur met een houding die uitgaat van wederkerigheid, respect, openheid, solidariteit, empathie, emancipatie, rechtvaardigheid, verbinding en vooral liefde. Dat laatste omdat het altijd de liefde vanuit het hart zal zijn die zal overwinnen van het ego, de angst of de haat.

In diplomatieke verhoudingen is deze onpartijdige en neutrale positie essentieel om zonder strijd of oordeel naar elkaar te luisteren en begrip op te brengen voor elkaars intenties, overtuigingen en waarden, alsmede om ruimte te bieden om te reflecteren op de uitgewisselde standpunten.

“Het is van groot belang elkaar te blijven zien als gelijkwaardige gesprekspartner”

Het is immers van groot belang elkaar te blijven zien als gelijkwaardige gesprekspartners die zoeken naar werkbare oplossingen en die bruggen slaan in plaats van muren op te trekken.

Eerlijke getuige
De ethiek van volwassenheid in gewichtige besprekingen vraagt geenszins dat men het met elkaar eens is, maar dat men bereid is open te blijven staan voor elkaars wereldbeeld en daarvoor respect te hebben hoe heftig en anders dit wereldbeeld ook mag zijn. Het is onmiskenbaar dat dit ‘respecteren’ onder de huidige oorlogsomstandigheden nagenoeg onhaalbaar is. Toch weten we uit de geschiedenis dat oorlogen beëindigd worden aan de onderhandelingstafel en dan zijn het de eerlijke getuigen die aan die tafel onmisbaar zijn.

Aandachtspunten die in de ontwikkeling van de positie en houding van de eerlijke getuige van wezenlijk belang zijn:

• Afstemming op de ander(en) vanuit de stilte en de verbinding met het hart.
• Ieder gedrag gaat met een positieve intentie gepaard. Die intentie is wellicht moeilijk te achterhalen, aan te nemen of te accepteren, maar dat laat de geldigheid van deze uitspraak onaangetast.
• De eerlijke getuige neemt de rol aan van de betrokken, doch neutrale, observator. Dat is de waarnemer die zonder vooringenomenheid, waardeoordeel, emotionele binding of partijdigheid kijkt naar zichzelf, de ander én naar de metacommunicatie in de uitwisseling. Hierdoor houdt men hetgeen men waarneemt ‘in het midden’.
• Het is een feit dat ‘we’ altijd communiceren, zowel verbaal als non verbaal en dat we daarmee elke uitwisseling beïnvloeden. Let dus op de inhoud en de toon van je taalgebruik en kijk je gesprekspartner aan met een oprecht gemeende open en geïnteresseerde blik.
• Nieuwsgierig zijn naar de beweegredenen van de ingenomen standpunten en doorvragen naar de achterliggende geschiedenis en de gevoelens daarover.
• Beseffen dat het in de communicatie cruciaal is actief te luisteren naar hetgeen ‘de ander’ in de uitwisseling naar voren brengt en dat men daarbij in de reactie denkt aan de intentie van het spreekwoord ‘Spreken is zilver en zwijgen is goud’.
• Omarmen wat er is en alles verwelkomen wat er zich in de uitwisseling verder aandient. Hierdoor wordt veiligheid en vertrouwen gecreëerd en wordt het waarschijnlijker dat oplossingsrichtingen zich als vanzelf aandienen.
• Te allen tijde de mens achter het uitwisselingsvraagstuk respecteren en accepteren. En dat men elk waardeoordeel en alles wat de gelijkwaardigheid van de gesprekspartner(s) zou kunnen aantasten vermijdt.
• Beschikken over een gezond relativeringsvermogen en een goed gevoel voor humor. Neem vooral jezelf niet al te serieus. Lachen is ontspannend en gezond.
• De grenzen van de ander en die van zichzelf respecteren en zich ervan bewust zijn dat die grenzen nodig zijn om struikelingen in het overlegproces en mentale kwetsuren te voorkomen. In de mate dat men neutraliteit uit het oog verliest, vervagen de grenzen.

Als het gaat om een idee te krijgen van de grootte van de groep stille getuigen die nodig is om het tij te keren is een andere uitspraak van een Avaaz lid interessant: “Het is onnodig dat ‘iedereen op aarde’ rechtvaardigheid en vrede brengt, maar alleen een kleine groep die zich vastberaden staande weet te houden tijdens de eerste, tweede of honderdste storm.”

Uit het ‘oordeel’
Om de positie van de eerlijke getuige te ontwikkelen is vorming en training nodig die zich concentreren op het leren uit het oordeel te komen. Het gaat er om dat je in welke context dan ook geen vooropgestelde mening naar voren brengt. Het is namelijk precies die mening die een neutrale kijk op zaken vertekent.

In plaats van vooringenomen opvattingen over de inbreng of het standpunt van je gesprekspartner(s) te hebben, is het raadzaam te leren hoe met die inbreng en opvatting om te gaan, waardoor je open blijft staan voor gelijk welke informatie dan ook. Daartoe dien je jezelf de discipline op te leggen om woorden als goed en fout te schrappen uit je woordenschat.

“Je dient jezelf de discipline op te leggen om woorden als goed en fout te schrappen uit je woordenschat“

Dit betekent geenszins dat de evaluatie van een uitwisseling, debat of gesprek achterwege zou dienen te blijven of dat men geen oordeel zou mogen hebben. Integendeel. Het is echter van groot belang in welke volgorde het evaluatie- en beoordelingsproces zich afspeelt. Oordelen of beoordelen is namelijk pas functioneel en effectief ná de evaluatie, waarbij het helder is dat het hebben van een vooroordeel, zeker in de context van de positie en houding van een eerlijke getuige, taboe is. Dat laatste geldt vanzelfsprekend ook voor een oordeel dat op de persoon is gericht.

Het leren uit het (voor)oordeel te komen vergt (veel) tijd en geduld, want het oordeel ligt bij de meeste mensen op het puntje van de tong, zeker bij Nederlanders die  bekendstaan om hun directheid. De positie en houding van de eerlijke getuige vraagt dan ook een hoge mate van bewustzijn over zichzelf.

Tekst door: Kees van der Stel

Kees heeft als Executive Mentor in Bewustzijnsontwikkeling een missie om mensen in hun ontwikkelingsproces te begeleiden naar wat hen na aan het hart ligt met als gevolg dat mensen meer bevlogenheid als leidraad in hun leven toelaten. Na een langjarige carrière in het bedrijfsleven op directieniveau maakte Van der Stel een innerlijke levensreis van het financieel-economische terrein naar het terrein van coaching en bewustzijnsontwikkeling. Mentoring is zijn tweede natuur geworden: zijn manier van werken bestaat uit het bieden van veiligheid en vertrouwen, een luisterend oor, spontaniteit, gevoel voor humor en medemenselijkheid. ‘Zien met het hart‘ noemt hij dat.

Meer informatie: www.keesvanderstel.nl.