Gedetineerd zijn in tijden van corona. Hoe doe je dat?

De wereld van de gedetineerde, die toch al klein was, is door de coronamaatregelen nog verder gekrompen. Gedetineerden mogen uit angst voor besmetting geen bezoek meer ontvangen. Met grote gevolgen. “Bezoek betekent dat je er nog bij hoort, bij de wereld buiten.”

“Voor buitenstaanders is het moeilijk om zelf een voorstelling te maken van het leven achter de gevangenismuur. Het is een kleine, op zichzelf staande samenleving met een geheel eigen dynamiek. Er verblijven veelal kwetsbare mensen; mensen met psychiatrische en sociale problemen en verslavingsproblematiek. En vaak ook met een licht verstandelijke beperking. Het is een smeltkroes van problematiek en nationaliteiten. En daar komt corona nu nog eens overheen”, schetst geestelijk verzorger Matthias (niet zijn echte naam) de situatie. 

Ruimte voor vragen

Na de aanvankelijke onzekerheid en hectiek in het Huis van Bewaring is het leven voor de mensen in de gevangenis in rustiger vaarwater gekomen; ze weten waar ze aan toe zijn. Waar het in de gesprekken met verdachten eerder vooral ging over wat er allemaal gebeurd is, hebben de gesprekken met gedetineerden nu een ander karakter en is er bij hen meer ruimte ontstaan om zichzelf vragen te stellen. Vragen over het leven, gebeurtenissen en de zin ervan, gedachten over ‘dat er meer moet zijn’ en over andere thema’s die in het hart van een gedetineerde leven. Vragen en gespreksonderwerpen die zeer persoonlijk en vaak ook religieus van aard zijn. 

“Mensen in de gevangenis vereenzamen als gevolg van de corona-richtlijnen”

Vrijuit spreken

Als geestelijk verzorger staat Matthias deze mensen met hun levensvragen bij. Zowel individueel als in groepen, zoals in gespreksgroepen en bezinningsbijeenkomsten. Deze groepsbijeenkomsten zijn door de coronamaatregelen tijdelijk geschrapt. De positie van Matthias binnen de gevangenis is een bijzondere: hij is niet ‘van’ justitie, maar ingehuurd door justitie. Dat betekent dat hij niet hoeft te rapporteren en dat gedetineerden vrijuit met hem kunnen spreken. Het is voor gedetineerden erg belangrijk dat hij er is; iemand die ze kunnen vertrouwen. En in het creëren van vertrouwen investeert Matthias veel.

Onbegrip en agressie

Juist vertrouwen is voor gedetineerden moeilijk, zeker nu. Zij vertrouwen ‘de staat’ met hun regels en veroordelingen, waarvan zij het slachtoffer zijn, niet. Diezelfde bron communiceert nu beschermende maatregelen die hun leven volgens de officiële lezing misschien wel veiliger, maar vooral onaangenamer maken. Er was hen al zoveel ontnomen: zoals groepsbijeenkomsten, verlof, recreatie en sport. “Dat heeft een enorme impact”, aldus Matthias. “Het is zuur en roept onbegrip en agressie op.”

Geen bezoek betekent geen drugs of geliefde

Gedetineerden mogen uit angst voor besmetting geen bezoek meer ontvangen. “Met grote gevolgen”, vertelt Matthias. “Bezoek betekende het hoogtepunt van de week; gedetineerden keken er echt naar uit. Bezoek betekent dat je er nog bij hoort, bij de wereld buiten. Geen bezoek betekent voor veel gedetineerden ook: je geliefde niet zien. En dat is zwaar, zeker voor mensen die toch al extra kwetsbaar zijn. Dat hakt er enorm in.” Geen bezoek betekent ook dat er via deze weg geen drugs meer binnen komen, wat extra onrust geeft. Enerzijds omdat de gedetineerde zijn onrust niet weg kan blowen bijvoorbeeld, anderzijds omdat de handel door de schaarste feller is. Dat veroorzaakt meer agressie.”

Wantrouwen

Dat gedetineerden geen bezoek meer mogen ontvangen, roept  ook nog wat anders op. “Er ontstaat wantrouwen naar het personeel. Zij zijn nu de mensen die het virus de gevangenis in kunnen brengen, in hen schuilt potentieel gevaar. Dat is moeilijk, zowel voor de gedetineerde als voor het gevangenispersoneel.” Matthias is voorzichtig: net als zijn collega’s meet hij voor hij naar het werk gaat zijn temperatuur en checkt hij op andere symptomen die een aanwijzing voor corona kunnen zijn.

Samen zinvolle momenten

“Mensen in de gevangenis vereenzamen als gevolg van de coronarichtlijnen. Zij hebben nu een grotere behoefte aan een gesprek.” In de gesprekken die ze met Matthias hebben, kunnen ze hun hart luchten, hun vragen en twijfels bespreken en voelen ze zich gezien. Ze zijn voor hem geen gedetineerden, maar een mens. Met talenten en valkuilen, zoals iedereen die heeft. En dat is bijzonder waardevol. “Deze tijd is ook een extra uitdaging voor mij. Ik ben tevreden als ik degene met wie ik in gesprek ben in deze warrige tijd overeind kan houden. Dat we samen zinvolle momenten hebben, dat vind ik belangrijk.”

Humor en veerkracht

Een gevangenis is een organisatie die centraal aangestuurd wordt. Dat betekent dat er veel tijd nodig is om te anticiperen op veranderende omstandigheden. Voor een aantal veranderingen ligt er een draaiboek klaar, maar op iets als corona was niemand voorbereid. “Veiligheid staat centraal in deze organisatie”, gaat Matthias verder. “De werkelijkheid verandert sneller dan de organisatie kan anticiperen en dat maakt het warrig en soms zelfs onduidelijk wat je wel en niet kunt. Veiligheid en welzijn staan soms op gespannen voet met elkaar. Maar ik sta versteld van de humor en de veerkracht van de gedetineerden. En vooral raakt het me wanneer zij ondanks alles echt in contact zijn geweest, met zichzelf en met mij. Dan voel ik me voldaan, dan heb ik wat kunnen betekenen.”

In de serie ‘Van vitaal belang’ tekent Monique Zegveld verhalen op van gewone mensen in cruciale of vitale beroepen in ongewone omstandigheden. Portretten die een werkelijkheid laten zien waar anderen vaak nog geen weet van hebben. 

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.