Afscheidsrituelen in tijden van corona. Hoe doe je dat?

Het coronavirus treft sommige gemeenten extra zwaar. Zoals het Noord Limburgse Peel en Maas. Peet Steeghs heeft hier haar uitvaartonderneming. En dat betekent: veel overledenen, veel uitvaarten en veel verdriet. ‘Ik heb de klokken nog nooit zo vaak horen luiden als de afgelopen maanden’, vertelt Peet. Hoe gaat zij om met afscheidsrituelen met alle coronamaatregelen? 

Ze heeft het druk. De afgelopen twee maanden zijn veel mensen overleden en in tijden van corona moet zij op zoek naar andere manieren van werken. In deze context voelt Peet zich vaak machteloos. Verdriet, rouw, behoefte aan fysieke nabijheid en troost vragen om contact en rituelen. Maar de coronamaatregelen zorgen ervoor dat die hartelijke warmte ontbreekt. Nabestaanden missen dat en Peet zou hen dat graag geven. Lang stilstaan bij deze beperkingen kan in deze situatie niet; er is een overledene van wie een laatste afscheid genomen moet worden.

Alles is anders

Wanneer iemand overleden is in een zorginstelling, wordt Peet in eerste instantie opgevangen door personeel in beschermde kleding. Zelf doet zij een schort om, zet ze een mondkapje op en trekt ze handschoenen aan. De naaste familie mag hier niet meer bij zijn. “De afstand is heel moeilijk voor mensen die hun dierbare net hebben verloren”, vertelt Peet.

Bij familie thuis is er ook die afstand. Letterlijk anderhalve meter, maar voor het gevoel nog veel meer. “Als ik nu bij mensen thuis kom, geef ik geen hand. Ik condoleer hen op afstand door mijn hand op mijn hart te leggen. Soms, dat overleggen we van tevoren telefonisch, heb ik zelfs een mondkapje op,” vertelt Peet. “Ik hoor het verdriet in de verhalen, waar door de coronamaatregelen nog een schep verdriet bovenop is gekomen. Wanneer nabestaanden vertellen dat ze niet of nauwelijks meer bij hun ouder of partner konden zijn. Dat ze diens laatste uren niet hebben meegemaakt. Vader, moeder of partner was alleen tijdens het sterven en dat zorgt voor diepe pijn bij de nabestaanden. Hoe geef je het dan een plekje?”

“De rouwbrieven hebben nu geen spoed meer”

Uitvaart met coronamaatregelen

Peet bereidt de uitvaart geregeld voor via Zoom of Meets. “Dat is lastig,” vertelt ze. “Ik kan iemands emotionele gesteldheid dan niet goed waarnemen. Lichaamstaal vertelt zoveel en die informatiebron mis ik dan.”

Rouwbrieven hebben nu geen spoed meer. “De familie beslist wie naar de uitvaart mag komen en wie niet. Die rol willen mensen helemaal niet hebben,” vertelt Peet. Bij een uitvaart mogen dertig personen aanwezig zijn en dat zijn de mensen die heel dichtbij staan. In sommige gevallen zijn nabestaanden niet welkom op het afscheid. Bijvoorbeeld wanneer bij (klein)kinderen coronabesmetting geconstateerd is. “Dat is echt schrijnend”, zegt Peet.

“Ook is het lastig wanneer de partner van een overledene dement is en in een instelling zit,” vertelt Peet: “Bij hoge uitzondering mogen deze mensen gelukkig de instelling verlaten. Maar de dementerende partner moet in deze situatie wel een mondkapje op en begrijpt niet wat hij of zij met dat ding moet. Verschuift het mondkapje dan moet diegene twee weken in quarantaine. Wat doe je dan als familie?”

Anderhalve meter betekent dat geen zes, maar vier mensen langs de baar mogen lopen. Op het kerkhof staan mensen noodgedwongen zover uit elkaar dat zij niet goed meekrijgen wat er gezegd wordt en het gevoel van afstand groter wordt. Veel families kiezen ervoor om op een later moment een herdenkingsbijeenkomst te organiseren. Peet: “Maar hoe lang zal het nog duren voordat dat kan? En sluit het dan nog steeds aan bij de behoefte?” 

Erehagen, om een laatste respectvolle groet aan de overledene te brengen, mogen in veel gemeenten niet meer. Dit zou het risico op samenscholing met zich meebrengen. 

Toch nog troost

“Het hele proces van overlijden tot aan de condoleance is een afscheidsritueel dat troost biedt. Het is een tijd om nog even bij je dierbare te kunnen zijn, een troostende hand te voelen, samen enveloppen te schrijven en foto’s te bekijken en een laatste verhaal te schrijven over je dierbare. Deze fase helpt de nabestaanden los te kunnen laten,” vertelt Peet: “Maar door de coronamaatregelen ontbreken delen uit dat proces en zijn mensen vaak nog niet toe aan het laatste afscheid. Dat is moeilijk. Ik doe mijn uiterste best hen zo goed mogelijk naar dat laatste moment te begeleiden.”

“We hebben zo’n behoefte aan nabijheid en samen delen. Zéker in deze situaties”

Mensen hebben ontzettend veel behoefte aan nabijheid en troost, vooral tijdens deze afscheidsrituelen, volgens Peet. Om toch aan deze behoeftes tegemoet te komen, bedenken nabestaanden alternatieven. Zoals vanuit huis of tuin afscheid nemen van een dierbare. Of de uitvaart via een live stream volgen. “Zo hebben de mensen toch het gevoel er een beetje bij te zijn en het moment met elkaar te delen.”

Peet doet haar uiterste best om de familie met een troostrijk gevoel achter te laten. “Het geeft me voldoening wanneer ik iets voor de nabestaanden heb kunnen betekenen. Dat ondanks de afstand, mensen goed afscheid hebben kunnen nemen.” 

In de serie ‘Van vitaal belang’ tekent Monique Zegveld verhalen op van gewone mensen in cruciale of vitale beroepen in ongewone omstandigheden. Portretten die een werkelijkheid laten zien waar anderen vaak nog geen weet van hebben. 

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.