Zin in de Samenleving: Lenteland-boerderij ’t Gagel

In de serie Zin in de Samenleving belicht MaatschapWij nieuwe plekken van betekenis, verzet en perspectief. Doeners en denkers laten zien dat we een samenleving kunnen maken die zin heeft.  In deze achtste aflevering staat Lenteland-boerderij ’t Gagel centraal. “Regeneratieve landbouw werkt aan ecologische, sociale én economische winst” aldus boerin Anne van Leeuwen.

Al lange tijd zijn er mensen op zoek naar andere, toekomstbestendige manieren van boeren. Regeneratief boeren is het nieuwe buzzwoord. Wat het verschil is met duurzaam boeren gaan we bekijken op boerderij ’t Gagel in Lochem. Daar is een team van vier boeren bezig met het omvormen van 45 hectare land naar een rendabel boerenbedrijf dat minimaal zeven generaties vooruit kan op die grond.

We treffen boerin Anne van Leeuwen en een groep belangstellenden bij het winkeltje. Sommigen kamperen op de boerderij, anderen zijn van ver hiernaartoe gekomen om te horen en zien waar regeneratie precies over gaat. Allemaal raken we gefascineerd door het verhaal van Anne. Ze laat ons het masterplan zien dat aan de muur van de voormalige koeienstal hangt. Negen bedrijfslijnen schetst ze, waarvan de eerste, de no-dig tuin van 7000 vierkante meter, al voldoende verschillende groenten voor de abonnementhouders in de buurt levert. Ook de nieuwe tunnelkas naast de net aangeplante boomgaard staat vol planten. Kippen begrazen vanuit hun kipmobielen het land. Er is volop leven om ons heen. Jonge torenvalken vliegen uit, vogels en krekels laten zich horen. In vier maanden tijd – want zo lang wonen en werken Anne en de andere drie boeren hier nu – is er immens veel werk verzet.

We zijn onder de indruk van die prestatie, maar het meest boeiende aan Anne is iets anders. Het is haar grondhouding, haar manier van kijken naar alles wat leeft en de plaats van de mens tussen planten, dieren en microben. Centraal op deze boerderij staat het faciliteren van leven, vertelt ze. Het is haar levenswerk. Ze straalt als ze erover praat.

In deze aflevering laten we Anne van Leeuwen, Lenteland-boerin op ’t Gagel in Lochem, aan het woord.

Ik zie de samenhang tussen al het leven
“Ik ben opgegroeid als molenaarsdochter in de Zaanstreek. Doordat mijn moeder me vaak mee naar buiten nam, raakte ik al vroeg vertrouwd met de dieren en planten in onze omgeving. Mijn favoriete leraar op de middelbare school – hij gaf kunst – leerde me op een andere manier te kijken dan bij andere vakken gebruikelijk was. Dat inspireerde me zo dat ik in eerste instantie van plan was om naar de kunstacademie te gaan. Het werd uiteindelijk een andere route. Ik studeerde lang en alle kanten op: cultuurwetenschappen, kunst, biologie en ecologie. Toen ik de documentaire ‘Groen Goud’ van VPRO Tegenlicht zag, werd in één klap duidelijk wat ik de rest van mijn leven wilde doen. Daar kwam ik voor het eerst in contact met regeneratie: ik zag hoe verwoestijnde landschappen weer tot leven kwamen op een manier die al het leven in de omgeving goed deed. De natuur floreerde, er was voedsel en de gemeenschap kreeg weer een toekomst. Dat dit mogelijk was! Alles kwam voor mij samen in regeneratieve landbouw. Deze boerderij is voor mij de plek waar ik dat kan realiseren.

“Toen ik ‘Groen Goud’ zag, werd in één klap duidelijk wat ik de rest van mijn leven wilde doen”

Wederkerige relaties
Het grootste probleem van deze tijd is dat wij ons als mens gescheiden zien van al het andere leven op aarde. Aristoteles begon al met het maken van een hiërarchie in bestaansvormen. De mineralen op het laagste niveau en de mens aan top. Ook in de joods-christelijke traditie, verlichtingsdenken en modernisme zie je dat terug. Inmiddels wordt daar door de wetenschap aan getornd, maar we willen er vaak nog niet aan dat deze zienswijze misschien niet klopt. We doen zelfs ongelooflijk ons best om de scheiding in stand te houden. Als we horen dat ook chimpansees attributen gebruiken als instrumenten, en dat dat niet het verschil maakt tussen hen en ons, verschuiven we onze aandacht naar het hebben van gevoelens. Dan moet dat het onderscheidende aspect zijn. Als we dan ontdekken dat ook dieren gevoelens hebben en zelfs empathie kennen, kijken we naar planten. Communicatie moet dan wel het kenmerk zijn dat ons onderscheidt van planten. En als we doorkrijgen dat ook bomen met elkaar communiceren, zoeken we het onderscheid in bewustzijn. Wat is dat toch met ons?

“Het grootste probleem is dat wij ons als mens gescheiden zien van al het andere leven op aarde”

Ik zie geen fundamenteel onderscheid tussen vormen van leven. Ik zie leven en relaties. Wederkerige relaties. Kijk nou naar schimmels. Schimmels zijn veel betere boeren dan wij. Ik kan niet zien wat een plant op een specifiek moment precies nodig heeft. Mycorrhizaschimmels in de buurt van die plant weten dat wel. Dat is een complex proces dat ik, vanuit mijn plek in het systeem, kan helpen te floreren. Ik kan letten op signalen van degradatie en onbalans. Het antwoord is dan eigenlijk altijd: meer leven toevoegen.

Anne van Leeuwen

Leven faciliteren
Zoals het onder de grond werkt, werkt het boven de grond ook. We betrekken de Lochemse gemeenschap bij de boerderij. De buren waren bij de ceremoniële opening van ’t Gagel en de traditionele buurtbarbecue zetten we voort. Buurman Johan gebruikt voorlopig nog een deel van ons land en zorgt daar goed voor.

“Op ’t Gagel telen we voor het leven”

Op ‘t Gagel telen we dus voor het leven. Daarmee gaan we verder dan duurzame landbouw waar het gaat om het beperken van schade. We streven naar meer dan alleen ‘niet uitbuiten,’ we komen juist wat brengen als boeren. We willen leven toevoegen, werken aan een opgaande spiraal. Zo werken we doorlopend aan een betere bodem, meer biodiversiteit, een gezonder klimaat, smaakvol eten, waardevolle gemeenschappen en een eerlijk inkomen voor de boer. Steeds meer leven faciliteren, dat is onze missie. Deze vorm van landbouw bouwt voort op het werk van pioniers uit de biologische en biodynamische beweging en heeft nog diepere wortels in eeuwenoude inzichten. Bijvoorbeeld in de praktijken van inheemse gemeenschappen, in het westen vaak gelabeld als permacultuur, en in het werk van zwarte pioniers zoals George Washington Carver.

Betrokken gemeenschap
‘t Gagel is een Lenteland-boerderij. Lenteland is een stichting, opgericht door Wouter de Veer die zijn vermogen en zijn kunnen in regeneratieve landbouw steekt. Hij gelooft dat een regeneratieve gemeenschapsboerderij dé oplossing is voor grote problemen die op ons afkomen. Deze tijd vraagt om gezond eten, empathie voor alles wat leeft en een holistische visie. Regeneratieve landbouw werkt aan ecologische, sociale én economische winst. Dat levert niet alleen gifvrij en vitaal voedsel op, maar ook een betrokken gemeenschap en een levende bodem. De gemeenschap om de boerderij heen speelt een belangrijke en actieve rol. Naast groente-abonnementen en een fijn verblijf op de boerderij kun je namelijk mede-eigenaar worden, waardoor de grond vrijgekocht wordt door de gemeenschap. Zo zijn zowel boeren als consumenten verzekerd van een regeneratieve toekomst voor deze plek. Lenteland telt nu vijf Lenteland-boerderijen en wil in de komende tien jaar verder ontwikkelen naar honderd regeneratieve boerderijen.

“Regeneratieve landbouw werkt aan ecologische, sociale én economische winst”

Denk nu niet dat regeneratie voorbehouden is aan boeren. Ook als beleidsmaker, kunstenaar, wetenschapper, student, organisatie of buur kun je aan de slag met regeneratie. Het is immers geen methode, maar een levenshouding. En – hoe moeilijk het ook lijkt – je kunt ermee starten door dingen anders te gaan doen.”

Tekst door Ward Huetink (programmacoördinator/onderzoeker bij Socires) en betekenisondernemer en (loopbaan)coach Lia Hol.
Fotografie: Jens Cordier

Dit artikel verscheen eerder in Zin in de Samenleving, een publicatie van Vrijzinnigen Nederland en Socires. Samen ontwikkelden zij het programma Structuren van Zingeving, een zoektocht naar nieuwe plekken van ontmoeting en zingeving. 

Vrijzinnigen Nederland is een levensbeschouwelijke vereniging die vrijdenkers en zinzoekers verbindt. Socires is een onafhankelijke denktank gevestigd in Den Haag.