Economie is meer dan markt, geld en bbp. Waarom leren we dat dan niet op school?

In de klaslokalen en collegezalen is te weinig diversiteit aan economisch denken. Met alleen marktdenken en focus op groei gaan we de grote sociale uitdagingen als ongelijkheid en klimaatverandering niet oplossen. Hier hebben we ook concepten als samenwerking en wederkerigheid voor nodig, pleiten steeds meer economen, docenten en andere onderwijsprofessionals. Zij maken zich hard voor toekomstbestendig economieonderwijs, dat aansluit bij wat nodig is voor het welzijn van de mens en de gezondheid van de planeet.

Belangrijke pijlers van de neoklassieke economie zijn marktwerking en vrije concurrentie. Frappant genoeg is er in de klaslokalen niets van die vrije concurrentie te merken: daar lijkt een monopolie te heersen. Zo gaat bijna negentig procent van de vakken bij economie-bachelors in Nederland over neoklassieke economie. Aandacht voor andere economische theorieën is er niet of nauwelijks. “Het gaat over de markt en over marktfalen”, geeft Joris Tieleman, hoofdeconoom bij Our New Economy als voorbeeld. “Andere vormen van organisatie, zoals netwerken of coöperatieven bestaan niet in de neoklassieke economie.”

Die dominantie van één economische denkwijze heeft grote invloed op de wereld van morgen, stelt Govert Buijs, hoogleraar maatschappelijke en economische vernieuwing aan de Vrije Universiteit. Want: “Economen hebben invloed op het overheidsbeleid en bedrijfskundigen bepalen hoe bedrijven gerund worden. Vanwege hun cruciale maatschappelijke functie is een verrijking van het huidige curriculum noodzakelijk.”

“Als je naar de wereld kijkt door één lens, dan zie je steeds hetzelfde en heel veel niet”

Meer dan één economisch perspectief

Andere stromingen zijn er genoeg. Bijvoorbeeld de welzijnseconomie van Katherine Trebeck, de degrowth-beweging of de donuteconomie van econoom Kate Raworth. Zij pleit voor een economisch systeem waarin iedereen recht heeft op sociale voorspoed en niemand het recht heeft om het aardse ecosysteem te misbruiken voor eigen gewin. De donuteconomie schetst een planeet-brede visie op de economie, waarin de ecologische grenzen van onze Aarde worden gerespecteerd en we ervoor zorgen dat ieder mens een waardig leven kan leiden.

Ook lector Betekeniseconomie Kees Klomp maakt zich hard voor een verschuiving in ons economisch denken. Hij meent dat het tijd is voor een economische ecologie. “Grafieken, modellen en percentages creëren allemaal afstand. Maar als je in de materie duikt en het perspectief van de natuurlijke wereld aanneemt, word je onderdeel van hetgeen dat je bestudeert en ervaar je dat je daar zelf altijd een rol in te spelen hebt”, weet Kees uit zijn eigen lessen. “Economie zou dus niet het vak van de modellen en de berekeningen moeten zijn, maar moeten gaan over houding, bewustzijn en verbinding.”

Econoom Ha-Joon Chang sluit zich aan bij de groep economen die vindt dat we de wereld moeten bekijken door een lens van meerdere economische theorieën. “Als je naar de wereld kijkt door één lens, dan zie je steeds hetzelfde en heel veel niet”, stelt de auteur van het boek ‘Economie om van te smullen’. Neem het concept van de homo economicus: het uitgangspunt dat de mens een rationaal wezen is dat vooral uit is op eigen bevrediging. Dat beperkte mensbeeld klopt volgens de econoom van geen kanten. Maar doordat dit mensbeeld onder invloed van de neoklassieke theorie zo dominant is geworden, zijn we het gaan geloven – en gedragen we ons er in veel gevallen ook naar. Volgens Ha-Joon is economie geen exacte wetenschap – zoals het nu wel behandeld wordt – maar een schepper van mensbeelden. “Als we ons wereldbeeld niet bijstellen, zal het onmogelijk zijn de wereld te veranderen.”

Afscheid van de neoklassieke economie?

Betekent dit dat we het neoklassieke denken volledig overboord moeten zetten? Nee, stelt economiedocent Bastiaan van der Broek. Maar het gaat er wel om dat we breder leren kijken. “Je kunt naar een probleem kijken vanuit de marktbril. Maar je kunt ook een commons-bril opzetten. Dan ziet de werkelijkheid er opeens heel anders uit. En dat betekent ook dat je andere uitkomsten krijgt.” Binnen en buiten zijn school zet Bastiaan zich in voor verandering van het economie-curriculum. Dat is hard nodig, zegt hij: “In het examenprogramma nemen economische groei en prijsvorming nog steeds een centrale plek in.”

Week van het Economieonderwijs

Steeds meer economiedocenten zoeken – en vinden – ruimte om hun lessen te verrijken met nieuwe economische denkkaders. Zij delen hun kennis en ervaring van 20 tot en met 24 november 2023 tijdens de Week van het Economieonderwijs: dé landelijke week voor toekomstbestendig economieonderwijs in Nederland voor vo, mbo, hbo en wo. Wil jij tips en inspiratie hoe je jouw economieonderwijs kunt verrijken? Bekijk de agenda hier en meld je aan.

Wil je vaker artikelen lezen over de nieuwe economie? Meld je aan voor onze nieuwsbrief en mis niks.

Dit artikel maakten we in samenwerking met de Week van het Economieonderwijs.