Ecoloog Willem Ferwerda: onze toekomst ligt in regeneratieve landschappen
De mens denkt vaak lineair, terwijl het ecosysteem op aarde een geheel eigen dynamiek kent. “En daarin is het leven allesbepalend”, stelt Willem Ferwerda, die met Commonland wereldwijd landschappen herstelt. “Die potentie van leven hoort bij de natuur en zit ook in ons, als menselijke soort. Daarom is aanpassen aan veranderingen net zo onvermijdelijk als de verliezen die we nu lijden. Linksom of rechtsom bewegen we naar regeneratieve landschappen, want dáár ligt onze toekomst.”
Een wereldwijde industrie van landschapsherstel als dé nieuwe infrastructuur voor de menselijke samenleving. Daar droomt Willem Ferwerda van en hij draagt het ook actief uit als oprichter & CEO van Commonland, dat al elf jaar op grote schaal landschappen herstelt; inmiddels al in meer dan twintig landen. Het goed doordachte initiatief slaat aan, omdat Ferwerda – die als tropisch ecoloog eerst twintig jaar ervaring opdeed in de internationale natuurbescherming – een taal en aanpak heeft ontwikkeld die bruggen bouwt tussen partijen die elkaar eerder nooit echt begrepen, maar die in de basis wél allemaal hetzelfde landschap delen. Commonland raakt de samenhang der dingen.
De mens wil leven
“Ecologische samenhang is van een complexe orde die voor de vaak lineair denkende mens moeilijk te begrijpen is”, merkt Ferwerda al zijn hele loopbaan. “Een orde waarin leven allesbepalend is, maar waar ook verval en verlies bij horen. Dat is moeilijk te accepteren. Mij doet het ook pijn om te zien hoeveel natuur er al is veranderd en verdwenen sinds mijn jeugd. Zeker in het besef dat wij als menselijke soort actief bijdragen aan de versnelde afname van biodiversiteit. Maar omdat die afname ons als mensheid steeds meer raakt – letterlijk en figuurlijk – is het proces van mitigatie en adaptatie de enige weg vooruit. We bewegen onvermijdelijk richting regeneratieve landschappen, want gezonde ecosystemen zijn nodig om als soort te overleven. Vanuit het oogpunt van evolutionaire biologie bekeken, ben ik daarom niet somber over de toekomst.”
“Gezonde ecosystemen zijn nodig om als soort te overleven”
Optimistisch stemmen de projecten die Commonland al wereldwijd aanjaagt. Met haar verbindende aanpak verenigt de organisatie lokale natuurbeschermers, ondernemers, boeren, inheemse volken, overheden en investeerders voor landschapsherstel. Vaak in regio’s die door uitdroging, bodemerosie, kap, overbegrazing en klimaatverandering steeds minder werk- en leefbaar zijn.
“Mensen kunnen dan twee dingen doen: wegtrekken naar andere gebieden of zorgen dat hun landschap en lokale economie weer gaan floreren. Met Commonland steunen we landschapsherstel op regioniveau. Want alleen met een holistische aanpak én omvangrijke schaal kunnen we de ecologische samenhang in het landschap positief beïnvloeden. Daarom werken wij in gebieden van minimaal 100.000 hectare – dat is twee-derde van de provincie Utrecht – maar ook op de schaal van 500.000 tot zelfs 1 miljoen hectare.”
Richting 4 Returns
Cruciaal in de werkwijze van Commonland zijn de vier Returns die een regeneratief landschap opleveren: 1. inspiratie, in de zin van een hoopvol toekomstperspectief, 2. sociale waarde, door gemeenschapszin, werk en onderwijs, 3. ecologische waarde, in de vorm van vruchtbaar landschap en biodiversiteit, en 4. financiële waarde, door de opbrengsten van duurzame businessmodellen.
“Als we kiezen voor een economie in samenhang met de ecologie waarin we leven, creëren we winst op alle fronten. Daar is in principe niemand op tegen, maar onze grootste uitdaging is de tijd. Hoeveel energie en geld je er ook in stopt, het duurt minimaal twintig jaar – één generatie – om positief verschil te maken. En in de tussentijd zijn er voortdurend tegenkrachten actief. Soms vanuit de natuur zelf, maar vaker als gevolg van ons eigen menselijke handelen in het huidige politieke en economische systeem.”
“Partnerschap, een gezamenlijke taal én inspiratie zijn essentieel in het proces van landschapsherstel”
“Partnerschap, een gezamenlijke taal én inspiratie zijn daarom essentieel in het proces van landschapsherstel. Om tijdens zo’n lange-termijn-project voldoende in beweging te blijven, moet je elkaar blijven voeden en bemoedigen. Het toekomstperspectief is leidend, ook bij tegenslag. Niet vervallen in doemscenario’s, maar het gezamenlijke doel voor ogen houden en steeds weer kleine stapjes in die richting zetten. Als Commonland faciliteren wij die inspiratie vanuit ons kennisnetwerk; ook als de projecten na verloop van tijd zelfstandig vanuit de regio worden aangestuurd. Met het financieren van al die trajecten is veel geld gemoeid; nog los van de enorme bedragen die nodig zijn om het landschap zelf te herstellen. De investeringen daarin zijn vergelijkbaar met projecten als de aanleg van een Eurotunnel, maar de positieve impact is groter, duurzamer én uiteindelijk zelfs goedkoper, als je het afzet tegen de alsmaar oplopende prijs die we betalen voor onleefbare landschappen.”
Samen zin vinden
Door zich vanuit krachtige partnerships in te zetten voor een wereldwijde industrie van landschapsherstel, richt Commonland zich op een ecologische infrastructuur die bijdraagt aan veerkrachtige leefgemeenschappen. “Met onze holistische aanpak raken we aan enkele grote uitdagingen van deze tijd. Landschap is niet alleen de basis van de crisissen die zich aftekenen rondom water, voedsel, biodiversiteit en klimaat, het landschap is ook de bodem waarop we samenleven. Polarisatie en onbegrip voor elkaars bubbels kun je doorbreken door samen zin te vinden in het landschap van de toekomst. En technische oplossingen zijn zeer nuttig als we goed nadenken over wáár we die inzetten. De uitdaging is om in de ruimtelijke ordening – met oog voor het ecologische geheel – een evenwicht te creëren tussen de drie landschapszones die wij onderscheiden.”
“Om uit te zoomen naar landschapsniveau en de samenhang te laten zien, is het belangrijk dat wij het verhaal blijven vertellen over de dynamiek van ecologische processen”, benadrukt Ferwerda. “Met een nieuwe managing director die onze organisatie verder gaat uitbouwen, ben ik me sinds 1 mei vanuit Commonland gaan wijden aan het inspireren en begeleiden van jonge mensen en onze lokale partners. Ook ga ik bruggen bouwen en kennis overdragen richting bedrijven, financiers en overheden. Om te laten zien dat we met een schaalbare en goed navolgbare methodiek verschil kunnen maken voor de toekomstige generaties. En om duidelijk te maken dat de beweging naar regeneratieve landschappen niet te stoppen is. De mens wil nu eenmaal (over)leven; dat is de kracht van de natuur. Door alle hevige gebeurtenissen die wereldwijd plaatsvinden – van klimaatimpact en biodiversiteitsverlies tot polarisatie – worden we als soort gedwongen tot bewustwording en verandering.”
Helend werk
“Onze uitdaging als mens is om de ontwikkelingen die nu gaande zijn in een hoger perspectief te zien”, stelt de ecoloog. “Ook verval en verlies horen bij de ecologische dynamiek, maar als je ten diepste beseft dat leven onze potentie is, dan zijn de pijnlijke processen en schokken die we meemaken beter te dragen. Al weet ik hoe moeilijk dat is. Zeker sinds wij als gezin aan den lijve de impact van verlies ervaren. In 2022 stierf onverwacht onze zoon Lucas, in de bloei van zijn leven. De rouw draag ik voortaan bij me en ja, dat verandert mijn leven, maar niet mijn visie. Nog meer dan voor zijn dood besef ik dat we als mens geen controle hebben en dat het werk van Commonland in de kern gaat over heling – in onszelf, tussen elkaar én met het landschap dat ons omringt.”
“Het werk van Commonland gaat in de kern over heling”
“Een Aboriginal-collega zei me eens dat biodiversiteit de manifestatie van onze ziel is”, legt hij uit. “Dat is spot on. Wat er buiten in de leefomgeving gebeurt, heeft invloed op onze binnenkant, maar het werkt ook andersom: wie wij zijn aan de binnenkant, vormt onze leefomgeving. Het is een constante wisselwerking en ook dat geeft hoop voor de toekomst. Het helen van onze landschappen zie ik als onderdeel van het helen van onze trauma’s als mensheid. Al jong leerde ik door mijn studie- en werkreizen van inheemse volken over een andere realiteit, die ten diepste ook de onze is. Door de eenzijdige focus op maakbaarheid – met alle gevolgen van dien – zijn we in de westerse wereld de beleving van onze verbinding met de natuur kwijtgeraakt. Terwijl de samenhang een gegeven is: wij mensen zijn onderdeel van een levende dynamiek. Precies daarom richten we ons met Commonland op een vriendelijke en realistische transitie naar leefbare landschappen.”
Tekst door: Amber Boomsma, freelance schrijver en maker van Dagelijksemoed.nl.
Fotografie: Jim Mackintosh (Commonland)
Dit artikel verscheen eerder in de zomereditie 2024 van het New Financial Magazine.
Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.
