De transformatieve kracht van verwondering

De film De Verwonderaars van Rik van der Linden is op maandag 4 november de openingsfilm van de jubileumeditie van het Wildlife Filmfestival in het Cinerama Filmtheater te Rotterdam. Deze film is een ode aan de natuurliefhebber. Voor MaatschapWij licht hij toe hoe hij tot deze bijzondere film is gekomen en waarom het voor hem belangrijk is: “De verwonderaars toonden mij welke wonderen zij zien. En straks kan iedereen dat zien.”

Ik dacht dat ik een stadsjongen was tot de kinderen ons naar de rand van de stad en de polder leidden. Een flinterdunne groenstrook aan de noordrand van Rotterdam was genoeg om stil te leren staan bij het leven. Letterlijk. Ik stofte mijn fotocamera af en ging de vogels vastleggen die gebruik maakten van het landschap waar ik me ook steeds meer onderdeel van ging voelen. Thuis bracht ik ze op naam en verdiepte me in hun levenswijze. De vogels leerden me het landschap lezen.

Er ging een wereld voor me open.
De echte wereld.
Wat een rijkdom.

Al zo lang ik me kan herinneren is het me volstrekt duidelijk geweest dat er van alles niet deugt aan de wereld waarin ik opgroeide. Die onvrede was langzaam naar de achtergrond verdwenen, maar de ecocentrische bril in combinatie met het vaderschap bracht daar verandering in. De behoefte om mijn zorgen om te zetten in daden groeide. Boosheid kan een krachtige drijfveer zijn, maar ik ben geen vechter. De natuur bleek mijn transformatieve kracht te zijn, want met de verwondering voor de levende wereld om me heen vond ik mijn plek en rol in deze tijd.

Filmmaker Rik van der Linden

In dienst van de natuur
Ik wist wat mij te doen stond en besloot in dienst te treden bij de natuur. Vanaf dat moment zou ik alleen nog maar documentaires en series maken waarin de zoektocht naar een passende plek voor de mens in de levende wereld centraal zou staan. Hoe precies, dat wist ik nog niet.

Ondertussen had ik ObsIdentify geïnstalleerd. In eerste instantie bracht ik met deze app de planten in de berm op naam, maar al gauw dartelde ik door de veldjes om vlinders, kevers, bijen en libellen te fotograferen en te determineren. Zo maakte ik heel laagdrempelig kennis met een keur aan wonderlijke wezens.

Van waarnemingen naar waarnemers
Op een avond raakte ik verdwaald op waarneming.nl, het platform achter de app, toen mijn focus verschoof van de waarnemingen naar de waarnemers. Ik stuitte bijvoorbeeld op het profiel van iemand die meer dan 750.000 vogels had ingevoerd. Zijn eerste waarneming was een houtduif en dateert van 1 januari 1954. Van internet was toen in de verste verte nog geen sprake. Dat hoef ik niemand te vertellen, maar ik benadruk graag dat dit betekent dat hij dus álle notitieblokjes met ál zijn waarnemingen gedigitaliseerd heeft! Ik zag profielen van mensen die alleen korstmossen invoerden, of alleen wieren, weekdieren, wantsen of wat dies meer zij. Het was al na middernacht toen ik stuitte op iemand die al zijn waarnemingen in eigen tuin deed en daar in één jaar 1.311 verschillende soorten had geteld. Wat voor tuin zou dat zijn, maar vooral wat voor tuineigenaar zou dat zijn? Ik klikte door en zag tussen de ingevoerde vogels een kwak staan. Inmiddels wist ik dat dit een moerasvogel is en deze tuin bevond zich tegen de Utrechtse Heuvelrug aan. Ik klikte verder door en las dat het ging om een overvliegende kwak, waargenomen om 3:38 in de nacht, opgenomen op een geluidsrecorder.

Toen was het me wel duidelijk. Ik wilde weten wie de mensen achter deze profielen waren, ze een dag volgen en door hun ogen het landschap bekijken. Niet veel later stond ik om 5:00 op de stoep bij predikant Johan Barth in Langbroek om het mysterie van de kwak op te lossen. En al na een uur draaien wist ik, dit wil ik maken!

“Waarnemers zijn een specifieke ondersoort van homo sapiens”

Ik ontmoette meer en meer waarnemers en kwam erachter dat het een specifieke ondersoort van homo sapiens is, die de kunst van het kijken beheerst. Het zijn de mensen die tellen, turven en staven. Die vragen, lezen, gaan lopen, vertragen… weer kijken, weer turven, weer staven, en alsmaar blijven vragen.

Burgerwetenschappers als ogen en oren van de wetenschap

Gaandeweg kwam ik erachter dat bijna nergens ter wereld de soortenrijkdom zo goed gedocumenteerd is als in Nederland en dat de burgerwetenschapper de ogen en oren van de wetenschap is. Zonder hen wisten we niks. En daarom voelde het volstrekt logisch om samen met de wetenschappelijke instituten en soortenorganisaties die met hen samenwerken een ode te maken aan deze verwonderaar.

“Verwonderaars zijn de ogen en oren van de wetenschap”

Work for the cause, not the applause
Voordat ik reclamemaker voor de natuur werd had ik twee decennia in opdracht gewerkt. Een periode waarin het bedrag dat organisaties in Nederland uitgeven aan communicatie is opgelopen tot 5 miljard euro per jaar. In bijna al deze verhalen staan producten, mensen en organisaties centraal, maar de natuur heeft geen stem.

Stel je voor hoeveel verhalen waar we wat aan hebben er gemaakt konden worden als er maar één procent van die 5 miljard verschoven zou kunnen worden naar impact gedreven verhalenmakers, voor wie films geen doel op zich zijn, maar een middel om maatschappelijke impact mee te maken.

Medemogelijkmakers
Flink wat wetenschappelijke instituten en soortenorganisaties die samenwerken met verwonderaars durfden het aan om medemogelijkmaker van de online serie en de documentaire te worden. Ze gunden mij de ruimte om te maken wat ik voor ogen had, ook al wist niemand nog waar het precies toe zou leiden. Het proces zelf was een verademing. Ik kon niet bevroeden dat samen iets creëren uit een gevoel van urgentie, maar vooral ook uit liefde voor het leven zó betekenisvol zou zijn.
En toen kwam er een telefoontje. De Verwonderaars zou niet alleen in première gaan tijdens WFFR ’24, maar het is zelfs de openingsfilm. En dat betekent dat een documentaire waarin een hoofdrol is weggelegd voor de mens een prominente plek krijgt op een natuurfilmfestival. Voor mij een bevestiging dat terwijl men in de bovenwereld wild om zich heen slaat, daar vlak onder wel degelijk iets fundamenteel aan het veranderen is.

“Juist in de verwondering zit de transformatieve kracht”

In maatschappelijk roerige tijden kom ik regelmatig in de verleiding om de barricades op te gaan. Tegen ecocide. Tegen genocide. Tegen zo’n beetje alles. Dan voelt het volstrekt belachelijk om op te gaan in de verwondering over de bizarre kleuren op het dekschild van een of andere kever. Maar meteen daarna weet ik weer; nee, juist in de verwondering zit de transformatieve kracht. Zo was het voor mij althans… In het zien van die bezielde wondere wereld, overal, zit de drijfveer voor verandering.

De verwonderaars toonden mij welke wonderen zij zien.

En straks kan iedereen dat zien.

Tekst door Rik van der Linden.
Rik is documentaire- en programmamaker en besloot in 2020 al zijn werk in dienst van de natuur te stellen. Hij is initiatiefnemer van De Verwonderaars. Naast De Verwonderaars gaat tijdens WFFR’ 24 tevens zijn documentaire ‘Het Vergeten Leven van Nederland’ in première. Voor beide films zijn nog kaarten beschikbaar. 

Hij maakte eerder de serie Grijsgroen (2022), waarin hij de stad als nationaal park herontdekt.

Foto’s: Joris ten Blauwen

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.