Van money first naar een leefbare planeet: waarom minder over geld praten goed is voor het klimaat

‘Wie gaat de klimaattransitie betalen? Waar moeten we belasting op heffen? Hoe kunnen we het zo goedkoop mogelijk maken?’ De financiële vragen lijken het belangrijkste te zijn in de klimaattransitie. Logisch in een money first samenleving. Maar waar blijven de andere – meer essentiële – vragen? 

‘Waarom doen die grote vervuilers dan nog steeds zo weinig?’, denken we vaak. We betalen ons blauw aan duurzamere keuzes, maar de honderd bedrijven die verantwoordelijk zijn voor 71 procent van de uitstoot van broeikasgassen lijken minder geschaad te worden. Oneerlijk, want zij zijn toch het meest verantwoordelijk?

Het kabinet reageerde op deze verontwaardiging met de CO2-heffing en de belofte om de energiebelasting te verlagen. De vervuilende bedrijven in kwestie waarschuwden vervolgens voor vertrek naar het buitenland. En dreigden dat 80 procent van de klimaatkosten die bij bedrijven worden gelegd, uiteindelijk toch bij de consument terecht komt. En de cirkel is weer rond.

Sommigen zien de hoge kosten als een argument om helemaal te stoppen met de klimaattransitie. Of eigenlijk om er überhaupt nooit aan te beginnen. En daar wordt onze planeet al helemaal niet leefbaarder van. Wordt het niet tijd om de financiële preoccupatie achter ons te laten en ons te focussen op een leefbare planeet?

Geld is juist het probleem

Dat het klimaatdebat geregeerd wordt door geldkwesties is niet gek in een kapitalistische samenleving. Doelmatigheid, efficiëntie en winstmaximalisatie staan hierin centraal. Dat wil zeggen: iets moet zo min mogelijk kosten en het grootste resultaat opleveren. Dit heeft allemaal te maken met het grondbeginsel van het kapitalisme: schuld. Geld wordt gecreëerd door leningen. Deze worden verstrekt door banken. Maar deze leningen zijn niet vrijblijvend, er wordt een percentage rente over gevraagd. Om de renteschuld af te kunnen betalen moeten personen, instituties, bedrijven en overheden meer geld generen dan zij van de bank hebben ontvangen. De portemonnee moet dus groeien. Daarvoor moet men creatieve, goedkope en makkelijke manieren bedenken om geld te verdienen. En dit wordt gedaan door alles wat ons lief is uit te buiten. Bedrijven laten hun producten produceren in lage loonlanden. Oerwouden worden gekapt om monocultuur gewassen te produceren. En fossiele brandstoffen worden uit de bodem getrokken.

In het kapitalistische systeem moet dus in eerste instantie op de centen worden gelet. Het welzijn van mens, natuur en dier is van secundair belang. In het klimaatdebat zien we dat terug: het economische plaatje is leidend.

Money first vs Care first

Louis Bohtlingk, initiatiefnemer van Care first, ziet dat de relatie tussen mens en geld verziekt is. Geld is nu een doel op zich. Terwijl ‘geld’ in eerste instantie een middel zou moeten zijn om mens, dier en natuur te ondersteunen. ‘Wie leidt de weg?’, vraagt Louis zich af. Is geld dienstbaar aan het creëren van welzijn, of gaan we geld laten leiden ten koste van welzijn?

Wat zou er gebeuren als we de care first houding van Louis hanteren in het klimaatdebat? Zouden we dan nog steeds verzand raken in cirkelredenaties over wie moet opdraaien voor de klimaattransitie kosten? Waarschijnlijk niet. Als geld gezien zou worden als een middel om welzijn te generen, zou het debat er anders uit zien. Bedrijven zouden niet zo huiverig zijn om hun geld in te zetten voor een duurzamere gezondere samenleving. De politiek zou niet zo in de clinch liggen over wel of niet investeren in de klimaattransitie. En huishoudens zouden nog makkelijker de trein pakken en voor een biologische vegaburger gaan.

De relatie tussen mens en natuur

Als de wereld erop vooruit gaat als we welzijn voorop stellen, waarom zitten we dan nog steeds vast in onze money first levens? Het lijkt erop dat er iets niet helemaal lekker zit in onze relatie met de natuur. Want het is tegennatuurlijk om geld op de eerste plaats te zetten. Wij zijn per slot van rekening zelf natuurlijke wezens. Toch lijken we niet meer helemaal door te hebben dat wij die natuur zijn. Dat wij een lichaam hebben dat niet zonder de natuur kan. Dat onze kinderen niet meer zelfstandig kunnen ademen als we de lucht blijven vervuilen. We richten ons op oppervlakkigheden, zonder het grotere plaatje te zien: hoe houden we onze planeet leefbaar?

Herstellen is het toverwoord. De financiële kant – die grotendeels bestaat uit afspraken, voorstellingen en ideeën over kosten en winst – laten we even voor wat het is. We moeten de aandacht verleggen naar het tastbare, naar de materiële natuurlijke wereld. En onszelf weer als onderdeel gaan zien van die wereld. Wanneer we ons onderdeel voelen van de natuur, zullen keuzes maken vanuit de care first houding. Het herstellen van de relatie met de natuur, maakt dat wij bewust zijn van de invloed van ons handelen op de wereld om ons heen.

Maar hoe herstellen we die relatie?

De natuur ervaren

Door de natuur te ervaren. Wandelen door het bos, op de hei of in een van de vele mooie natuurgebieden die Nederland rijk is. Maar we kunnen het ook radicaler aanpakken. Zoals Jaap en Lilly doen.

Jaap Korteweg besloot eigen runderen op biologische wijze te houden, omdat hij zag hoe ziek de vleesindustrie is. Gedurende vijf jaar verzorgde hij samen met zijn gezin de dieren. Op de dag van de slachting, kon hij het niet over zijn hart verkrijgen de dieren te doden. Jaap: “Ik verzorgde die beesten jaren met liefde. Ik had een band met ze. Dan kun je ze niet zomaar doodmaken.” Jaap werd vegetariër.

Lilly is vastbesloten om de wereld te ontdoen van zwerfafval. Waarom? Omdat plastic in de natuur terecht komt, en vervolgens in de oceaan. En wie eet dat plastic? Schildpadden en andere zeewezens. Die dieren denken dat ze genoeg hebben gegeten, omdat hun maag vol zit met plastic. Ze sterven door ondervoeding. Lilly voelt empathie voor de schildpadden en is zich bewust van haar invloed op het natuurlijke ecosysteem.

Samen meer care first

In je eentje kan het lastig zijn om je te onttrekken aan een money first wereldbeeld. Jan Rotmans ziet dat persoonlijke transformatie een ingewikkeld proces is. Het gaat gepaard met angst en dat vinden we moeilijk. Jan: ‘Veel mensen willen echt wel, maar zeggen dat de systemen ze in de weg zitten. Eigenlijk zijn ze dan bang voor hun status, hun positie, hun identiteit.’ Daarom moeten we met elkaar samenwerken.

Louise Vet deelt die mening. In haar optiek kunnen we een ecologische crisis alleen voorkomen door boeren, wetenschappers, overheden, bedrijven, natuurorganisaties en burgers met elkaar te verbinden. Samen met haar collega-ecologen heeft Louise heeft het Deltaplan Biodiversiteitsherstel opgesteld: een gezamenlijk plan om samenwerkingsverbanden te creëren die het voor alle betrokkenen aantrekkelijk maken om biodiversiteit te stimuleren. Zo herstellen we samen de natuur in Nederland.

Esmee Jiskoot zette samen met anderen Cafe de Ceuvel op: een circulair en duurzaam cafe aan de Amsterdamse haven. Esmee: “In de zeven jaar dat de Ceuvel bestaat, zijn er zoveel duurzame initiatieven bijgekomen. Ik zie hoeveel mensen zich inzetten voor een betere wereld. Daardoor weet ik dat verandering echt mogelijk is.” Door samen te werken kan een duurzame wereld realiteit worden. Waarin de relatie tot de natuur hersteld is en het welzijn van dier, mens en natuur voorop staat.

Dus laten we het over iets anders hebben

De manier waarop we nu het klimaatdebat voeren legt een onderliggend probleem bloot. Money first laat zien dat de mens het contact met de natuur verloren heeft. Sterker nog: met zijn eigen natuur. Wanneer we daadwerkelijk ecologische crisissen voor willen zijn, is het zaak die relatie weer te herstellen. Want de klimaattransitie gaat inderdaad veel geld kosten. En dat zullen we niet altijd leuk vinden. Maar het eindresultaat is veel meer waard dan een volle portemonnee: een gezonde, leefbare wereld waar nog heel veel verschillende soorten planten, bomen, dieren en mensen zijn.

Dus laten we het minder hebben over geld in het klimaatdebat, en meer over leven.

Op zoek naar meer verhalen die je inspireren om in harmonie met de Aarde te leven? Schrijf je in voor onze wekelijkse nieuwsbrief, dan krijg je ons laatste e-magazine cadeau.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 19 juni 2019. Laatste update: 11 januari 2022.