Waarom teruggrijpen op kernenergie ons niet gaat redden. En wat we dan wel moeten doen

Het debat over kernenergie is terug van weggeweest. YouTube staat vol met filmpjes waarin kernenergie wordt opgehemeld, politieke partijen hebben het onderwerp opgenomen in hun verkiezingsprogramma’s en de media grijpt het aan als de verlossing. Maar is kernenergie echt dé oplossing voor al onze energieproblemen? 

“Laten we gewoon tien kerncentrales bouwen, dan stoppen we met gas en kolen en halen we de klimaatdoelen met twee vingers in de neus”, oppert Arjen Lubach in Zondag met Lubach. Tijdens de productie van kernenergie komt geen CO2 vrij. Dus is de conclusie: om de opwarming van de Aarde tegen te gaan en te voorzien in de grote energiebehoefte, moeten we kijken naar kernenergie.

De presentator is niet de enige die heil ziet in een heropleving van kernenergie. Wie op YouTube zoekt, vindt een heel scala aan video’s waarin wordt betoogd dat kernenergie een van de belangrijkste oplossingen voor een CO2-neutrale samenleving is. Nieuwe technieken komen aan bod. En bekeerde milieuactivisten spreken over hoe ze hun aversie voor kernenergie van zich af hebben geschud. Er zou een taboe heersen op deze vorm van energie opwekken vanwege de rampen in Tsjernobil en Fukushima, maar volgens de voorstanders is dit onterecht. Want het dodental van deze rampen zou verwaarloosbaar zijn en kernenergie inmiddels veel veiliger. Althans, dat zeggen ze… 

Terechte comeback? 

“Het klopt dat kernenergie een bijdrage kan leveren. En dat centrales veiliger zijn geworden, maar er zijn nog steeds veel risico’s en problemen”, vertelt Kirsten Sleven van Wise. Wise werkt als NGO aan de energierevolutie door kennis te bieden en campagnes te voeren. Hun missie: ‘Een schone, veilige en eerlijke energievoorziening voor nu en later, voor iedereen’. Volgens Kirsten is het de nucleaire industrie niet gelukt om de problemen, die in de jaren ‘70 ontstonden, uit de weg te ruimen. Waarvan de belangrijkste zijn: te duur, de afwezigheid van een oplossing voor kernafval en het opschuiven van broeikasgassen-reductie. Kirsten: “Het is een wonderlijke discussie, zeker voor Nederland. Waardoor we niet gaan doen wat we moeten doen: focussen op hernieuwbare energie om onze CO2-uitstoot substantieel, snel en kosteneffectief te verlagen.”

Een dure en risicovolle onderneming

Kunnen tien kerncentrales echt al onze problemen oplossen? Volgens Kirsten niet. “Tien reactoren in één keer aanbesteden is volstrekt onrealistisch en gaat zeker niet gebeuren. Het kost miljarden en duurt decennia. De nucleaire sector in Nederland is te klein om zelfstandig, snel en voordelig meerdere kerncentrales te bouwen.”

“Een nieuwe kerncentrale staat op zijn vroegst pas in 2035 in Nederland”, zegt Kirsten. “En dat is al optimistisch, want in Europa zijn veel projecten vertraagd, of opgestart en nooit afgemaakt. De financiering kwam uiteindelijk niet rond.” Een kerncentrale kan namelijk alleen worden gerealiseerd met behulp van een vorm van staatssteun of kruisfinancieringen. Nieuwe kerncentrales kosten steeds meer geld en ondervinden steeds opnieuw tegenslagen, omdat het bouwen een complexe onderneming is, de bouwkosten hoog zijn en het een risicovol project is. Kirsten: “Ik vind het heel kwalijk dat niet verteld wordt dat kernenergie zo’n dure en risicovolle onderneming is. Wanneer we ervoor kiezen kerncentrales te bouwen zullen we een langere tijd blijven stoken en uitstoten dan wanneer we investeren in hernieuwbare energie. Een windpark is vele malen sneller gerealiseerd: binnen vier tot acht jaar.” 

Kernafval

“Waar gaan we kernafval opbergen? Dat probleem is nog steeds niet opgelost en wordt doorgeschoven naar volgende generaties”, stelt Kirsten. In afwachting van een adequaat lange termijn plan wordt kernafval nu nog bovengronds bewaard. “Nederland heeft in 2015 aangegeven: ‘Ons plan is dat we over honderd jaar een besluit nemen over de definitieve berging van het afval.’ Terwijl hoogradioactief afval een probleem van enorme omvang is. Kernafval blijft gedurende honderdduizenden jaren gevaarlijk. Een tijdsspanne waar we ons moeilijk iets bij kunnen voorstellen. We mogen er niet mee in aanraking komen, het mag niet lekken en bovenal mag het zich niet verspreiden. De bewering dat het afval ‘veilig opgeslagen kan worden’, is een volstrekt ongeloofwaardige voorspelling. Ook omdat we geen idee hebben hoe mensen zich over honderdduizenden jaren zullen gedragen.” 

Nieuwe technologieën 

En hoe zit het met supersonische kerncentrales die veel beter zouden zijn dan de oude kerncentrales? Zoals Tiny Nuclear Reactors en thoriumcentrales?

De centrales die nu gebouwd worden zijn veiliger dan de centrales uit de jaren ‘80, dat klopt volgens Kirsten. Maar de nieuwe technologieën helen niet alle wonden. “De meeste kleine centrales (zoals Tiny Nuclear Reactors) zijn net zo problematisch als de bestaande kernreactoren van vandaag. Ze zijn vooralsnog (ze zijn nog niet op de markt) minstens zo duur en produceren nog steeds afval. Terwijl kleiner ook betekent dat ze minder energie opwekken. Bovendien: meerdere kleine reactoren op verschillende locaties wil zeggen dat het afval verspreid wordt. Daardoor wordt het moeilijker de veiligheid te handhaven. In plaats van in rurale gebieden in te zetten op kleine reactoren, is het juist veel zinvoller om de mogelijkheden voor hernieuwbare energiebronnen te onderzoeken.”

Over thoriumcentrales is Kirsten kort: “Dat verhaal is nog heel ver weg. Het is prima om onderzoek naar thorium te doen. Maar het is verspilde tijd om hier in het energiedebat teveel aandacht aan te besteden. Op dit moment zijn er twee landen die een thorium reactor proberen te bouwen: China en India. En in beiden zijn ze nog verre van operationeel.” 

Follow the money

Als er zoveel problemen aan kernenergie kleven, waarom presenteren politieke partijen en media deze energievorm dan als dé oplossing voor een CO2-neutraal energiesysteem? “De bewustwording van de klimaatcrisis is een window of opportunity voor de nucleaire industrie”, ziet Kirsten. “Rond de eeuwwisseling werd kernenergie gepresenteerd als een schoon alternatief voor fossiele brandstoffen. Daarmee probeert de industrie kernenergie zichzelf wederom op de kaart te zetten en toegang te krijgen tot meer publiek geld.” 

Kirsten: “Vanuit de industrie bezien, is dat logisch. Als de trend – van niet bouwen – wordt doorgezet, kan dit over een paar jaar het einde van kernenergie in de EU en de Verenigde Staten betekenen. De afgelopen twintig jaar zijn er maar drie nieuwe reactoren in de Europese Unie aan het energienet gekomen. En wereldwijd sluiten meer centrales hun deuren dan dat er opengaan. In de VS is de afgelopen twintig jaar maar een reactor opgestart. Frankrijk is nu voor ongeveer 70 procent afhankelijk van kernenergie, in 2005 was dit nog 78 procent. Dat willen de Fransen reduceren tot vijftig procent. In Duitsland en België wordt kernenergie uitgefaseerd. En de kerncentrales die nog wel gebouwd worden in de EU, in landen als Finland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, kampen allemaal met kostenoverschrijdingen en enorm vertragingen in bouwtijden.” 

Ecomodernisten

Een groep ecomodernisten – mensen die geloven dat modernisering en nieuwe technologieën nodig zijn om de samenleving te verduurzamen – zet zich in om kernenergie weer op de agenda te zetten. Ecomodernist Michael Shellenberger is daar een van de bekendste van. In een TED-filmpje vertelt hij waarom hij van gedachten is veranderd over nucleaire energie en als milieuactivist zich nu inzet voor kernenergie. 

Michael Shellenberger heeft onder andere kritiek op zonne- en windenergie. Hij stelt dat we net als bij kernafval niet weten wat we met het afval moeten doen en deze eveneens schadelijk voor het milieu is. Volgens Kirsten klopt het dat bij de productie en afbraak van hernieuwbare energiebronnen en opslagsystemen, toxisch afval vrijkomt. Maar in veel gevallen kunnen deze makkelijker opnieuw gebruikt worden dan radioactief afval. “Een groot gedeelte van de grondstoffen voor zonnepanelen – zoals glas en metalen – kunnen we herwinnen. De materialen in windmolens – zoals koper en zeldzame aardmetalen – zijn ook terug te winnen. Net als het staal. Alleen de turbinebladen niet, die zijn gemaakt van composiet. Aan de Technische Universiteit Delft wordt gewerkt aan duurzamere turbinebladen.” 

“Het is een beetje appels met peren vergelijken”, vindt Kirsten. “Milieuorganisaties zijn juist bezig met hergebruik van grondstoffen en kijken naar vervanging van zeldzame metalen. Terwijl de ecomodernistische stroming vooral zonne- en windenergie in diskrediet wil brengen. Door bijvoorbeeld beelden van afgedankte zonnepanelen te laten zien. Wie klimaatverandering echt serieus neemt, weet dat we concrete stappen moeten nemen. We moeten werken aan een geloofwaardig landbouw- en mobiliteitsbeleid, bouwbeleid, industriebeleid, consumptiebeleid en aan een rechtvaardigere internationale verdeling van lusten en lasten. Het gaat dus om veel meer dan alleen energieopwekking. Een kerncentrale erbij gaat het verschil niet maken. En tien ook niet.”

Een oud verhaal

Kernenergie wordt in Nederland ingezet om lastige klimaatmaatregelen op de lange baan te schuiven, volgens Kirsten. En dat is onnodig en zonde, want: “We moeten nu inzetten op het halen van de doelen uit het Klimaatakkoord. De discussie over kernenergie gooit elke keer zand in de machine en ondermijnt de inspanningen die nodig zijn om de energietransitie te doen slagen.” Door ons bezig te houden met kernenergie gaat minder tijd, geld en energie naar hernieuwbare energie, zoals zonne- en windenergie en de ontwikkeling van nieuwere (opslag)technieken, zoals getijdenenergie, aquathermie, geothermie en groene waterstof. 

 “Voordat we het überhaupt gaan hebben over kerncentrales, is er nog zo’n wereld te winnen”, zegt Kirsten: “Kernenergie is als het inzetten op een vaste telefoonlijn in de jaren ‘90. Het is een oude manier van denken: We zetten een paar centrales neer en dan zijn we klaar. Terwijl er veel andere opties zijn, zoals een complexe decentrale energiemarkt waar steeds meer huishoudens en bedrijven zelf energie opwekken.”  

Het nieuwe verhaal

Wanneer we geen nieuwe kerncentrales meer bouwen en Borssele sluit (de enige functionerende centrale in Nederland), kunnen we dan in alle energiebehoefte van Nederland voorzien? “Ja, dat kan!” antwoordt Kirsten resoluut: “Kernenergie is geen must. Het rapport ‘Global Warming of 1.5 ºC’ van IPCC (waar Arjen Lubach ook naar verwijst) laat verschillende scenario’s zien, maar ook scenario’s waarbij kernenergie juist afneemt of zelfs helemaal geen rol meer speelt. De grootste vraag is: wat gaan we doen op het moment dat de zon niet schijnt en de wind niet waait? Om dat gat te dichten zijn veel alternatieve opties, zoals energie-uitwisseling tussen Europese landen, maar ook aan CO2-vrije flexibele energietechnieken zoals waterstof, waterkracht en duurzame (kleinschalige!) biomassa. We zullen steeds meer elektrificeren en dat betekent enerzijds dat we meer energie zullen verbruiken en anderzijds dat we efficiënter zullen moeten omgaan met de energie die we hebben.” Het vraagt om een omschakeling in denken.

Maar het is ‘t meer dan waard om die knop om te zetten. Want een wereld zonder kernenergie en met enkel hernieuwbare energie is een mooiere. Geen kernafval waar we geen oplossing voor hebben, geen ellenlange bouwprojecten, geen torenhoge kosten, geen problemen met het rondkrijgen van de financiering voor de ontmanteling van verouderde kerncentrales, geen onzekerheid over het beschikbare uranium en vooral: geen onnodige discussies die tijd en energie opslurpen zodat we het niet hebben over nieuwe mogelijkheden voor hernieuwbare energie die samenwerken met de natuur. Wanneer we het oude-energie-denken over kerncentrales loslaten, gaat er een wereld voor ons open. Laten we die deur wagenwijd openzetten. 

Wil je meer weten over hoe we een zo duurzaam mogelijke samenleving kunnen creëren? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons laatste e-magazine!