Back to basic in een hypermoderne wereld. Een pleidooi voor een 'stapje terug'

Duurzaam leven is belangrijker dan ooit. Maar hoe dat leven eruit ziet is nog de vraag. Wordt het een duurzaam technologisch verhaal met elektrische auto’s en miljoenen warmteboilers en zonnepanelen? Of gaan we ‘back to basic’ door minder grondstoffen te verbruiken met een hooikist, lokale producten en de benenwagen?

Het Duitse landschap trekt aan mij voorbij. Mijn vriend rijdt terug naar huis en als bijrijder heb ik de taak om de muziek te regelen. Maar ik ben meer bezig met de cirkelende roofvogels en de natuur waar we vandaan rijden. Ik voel een zweem heimwee opkomen. ‘Niet meer elke dag wakker worden in ons tentje tussen het groen’, mijmer ik. Mijn gedachte is nog nauwelijks af of ik hoor iets anders: ‘In Nederland kan je ook gewoon in de natuur wonen’. Een epifanie en ik begin te stralen. Kennelijk ben ik dermate verstedelijkt dat ik ben vergeten dat Nederland uit meer dan alleen beton bestaat. ‘Bijvoorbeeld in een vakantiehuisje,’ zegt een tweede inval. Als een gek begin ik Marktplaats af te struinen en ontdek een idyllische chalet met een grote tuin. Ik stuur een mail. En zo geschiedde. 

“Op een paar momenten in je leven heb je geluk,” zo verklaart mijn vriend dit vakantiehuisje-wonder waar we sinds een paar weken in vertoeven. De idylle hangt nog steeds in de lucht, maar inmiddels hebben we ook kennis gemaakt met de realiteit. Want we hebben hier niet te maken met een luxe appartement met allerlei voorzieningen: we zijn internetloos omdat T-mobile hier niet dekt, de binnentemperatuur is gelijk aan die van buiten en we maken gebruik van gasflessen. 

Een duurzaamheidskwestie

Om dit alles een stukje duurzamer te maken zouden we een warmtepomp, elektrische boiler, accu, inductiekookplaat, elektrische auto en zonnepanelen kunnen aanschaffen. Dan zouden we met hetzelfde energieverbruik door kunnen gaan als we deden in ons stadse leven. Dat kan… Mijn groene hart twijfelt, niet alleen omdat daarvoor een tweede lening nodig zou zijn, maar ook omdat ik mij afvraag hoe duurzaam het nu eigenlijk is om allerlei technologische vernuftigheden uit de grond te stampen. 

Nu klimaatverandering steeds harder aan de deur klopt, voelen we steeds meer druk om duurzamer te leven. Maar wij mensen leveren niet graag in op onze luxe leventjes. En doen daarom hard ons best om nog steeds verre reizen te kunnen maken en thuis van dezelfde machines te kunnen genieten, maar dan ‘duurzaam’ met die elektrische auto en groene energie. Steeds vaker komen de ‘maar-en’ van deze technologische ontwikkelingen bovendrijven. Elektrische auto’s worden gebouwd van schaarse grondstoffen die ook nodig zijn voor zonnepanelen en windmolens. Hoe meer schaarse grondstoffen we nodig hebben, hoe dieper we moeten graven om deze uit de Aarde te onttrekken, hoe vervuilender de mijnbouw wordt. En groene energie kan (nog) niet volledig voorzien in de alsmaar toenemende vraag naar energie. Om het gat te dichten schreeuwt een groep ecomodernisten om een herwaardering van kernenergie – met nieuwe, betere en groenere technologie. Maar aangezien we de komende tienduizenden jaren dan nog steeds moeten dealen met kernafval, blijft de vraag hoe goed dit plan is. 

‘Moeten we niet gewoon minder willen?’, vraag ik mezelf in deze context vaak af. En: ‘Is het niet tijd om ons luxe-paardjes-gedrag eens even goed door elkaar schudden en ‘back to basic’ te omarmen?’ Want we besparen pas écht grondstoffen wanneer we ze helemaal niet  gebruiken.

Terug naar de bron

Voordat ik naar het vakantiehuisje verhuisde vond ik op de valreep in de minibieb van de buurt een boek met de titel: ‘Terug naar de bron: 1001 praktische raadgevingen, huismiddeltjes en recepten van onze grootouders’. Er staat geen jaartal in, maar aan de kaft, opmaak en lettertype te zien, is dit een boek uit de jaren tachtig. Veertig jaar later is de klaagzang van de auteur in het voorwoord relevanter dan ooit: 

“Ons leven is in toenemende mate in het teken komen te staan van de techniek – en het einde van die ontwikkeling is nog lang niet in zicht. Denk alleen maar eens aan nieuwe media als video, kabeltelevisie en home computers en aan alle ontwikkelingen in de elektronische en ruimtevaarttechniek. Die steeds meer op de voorgrond tredende techniek brengt velen van ons al vaak genoeg in verwarring. Maar er is meer. Steeds vaker gaan we ons afvragen, wat van dit alles het nut is. Neemt de kwaliteit van ons bestaan echt toe door steeds snellere en duurdere vliegtuigen? Is het echt nodig dat onze keukens uitgroeien tot computercentrales en dat auto’s steeds luxueuzer en comfortabeler worden uitgevoerd? En dan zijn we al heel dicht bij de vraag of we de toch beperkte grondstoffen van onze aarde op deze wijze moeten verspillen.” 

Misschien is ‘back to basic’ niet zo sexy en vernieuwend als een Tesla, maar soms is een stapje terug doen een vooruitgang. Met het vakantiehuisje ga ik terug in de tijd van onze grootouders. Zoals de schrijver van ‘Terug naar de bron’ zegt: “Het gaat niet om een nostalgisch terugverlangen naar ‘de goeie oude tijd’, maar om het ons ten nutte maken van de schat aan ervaringen van vroegere generaties.” Dus bij deze: een uiteenzetting van mijn schatgravingen. 

Een hooikist

Vakantieparken worden niet gereguleerd als het om energieprijzen gaat. Ze hebben dus vrij spel om voor elektriciteit, water en gas te vragen wat ze maar willen. Dit was een schrikmoment in het vakantiehuisje-avontuur. Per kubieke meter gas vraagt het vakantiepark bijna vijf euro, vijf keer zoveel als de gemiddelde energieleverancier ervoor vraagt. Een soort extreme variant van de al extreme toename in gasprijzen die de hele wereld raakt. Door over te stappen op een inductiekookplaat zouden we tijdens het koken gas kunnen besparen,  maar “dat is een echte energievreter,” aldus mijn vader. Hij kwam met iets anders: de hooikist. En ik stond versteld.

We hebben hier te maken met een top product dat erg makkelijk en goedkoop is. Je maakt namelijk gebruik van ‘warmte vasthoudende materialen’ waardoor een gerecht doorgaart. Ik heb bij de plaatselijke tweedehandswinkel voor twaalf piek een houten dekenkist en een wollen deken gekocht en bij de boer verderop hooi voor een tientje. Het hooi heb ik in de kist gedaan en voilà, zie hier het fenomeen hooikist. Vervolgens heb ik een pompoen gesneden en aan de kook gebracht. Zodra het water kookte heb ik het gas uitgedraaid, de pan in de wollen deken gewikkeld en het hele geheel in de hooikist gezet. Na anderhalf uur doorgaren was de pompoen klaar om gepureerd te worden tot pompoensoep. Een nieuw soort geluksgevoel borrelde in mij op door de combinatie van zelfvoorzienend zijn en samenwerken met de elementen. Ik denk dat bijna alle eenpansgerechten op deze wijze te klaren zijn. Ik ga het in ieder geval proberen.

Water filteren 

Met ons vakantiehuis kwam een regenton. Een door mos bedekt exemplaar weliswaar, maar het doet wat het doen moet: water opvangen. Nu dat zo naast mijn leefruimte staat, voelt het raar om water uit de kraan te gebruiken. Plus op het water uit de kraan zit weer die marge van het vakantiepark. 

Ecosia leerde mij hoe ik zelf een waterfilter kon maken. Het is eigenlijk net zo simpel als een hooikist. Ik knipte de bodem van een gebruikte plastic fles eruit en hield een soort trechter over. Onderaan de trechter, bij de smalle opening, legde ik een stuk katoen. Daarbovenop kwam een laag actieve kool (dat is hetzelfde spul als die norit pilletjes tegen diarree), een laag zand, een laag kiezels en tot slot een laag stenen. Daar heb ik water doorheen laten stromen en het gele water veranderde zowaar in helder water. In ieder geval goed genoeg om mee te douchen en de planten mee water te geven. Om te kijken of het ook daadwerkelijk drinkbaar is, ben ik begonnen met dit wateronderzoek. 

Lokaal, lokaal, lokaal 

Met het inzicht dat Nederland ook natuur heeft, kwam ook een herwaardering voor de plek waar ik geboren ben. En eens wat meer te genieten van wat hier lokaal allemaal te vinden is. Als geglobaliseerde wereldburgers voelen we de behoefte om producten van ver te laten komen en onszelf naar verre gebieden te verplaatsen. Maar de hamvraag is: hebben we dat allemaal wel nodig? 

Ik ben begonnen met ‘lokaal’ denken en doen. Met groenten en fruit uit de buurt of uit eigen moestuin, wildplukken in het bos, vakanties dichtbij huis of in ieder geval in Europa (want Zwitserland schijnt het nieuwe Nieuw-Zeeland te zijn) en spullen voor het huisje uit de plaatselijke tweedehandswinkel. En uit het boek ‘Terug naar de bron’ leerde ik dat je ook met de planten uit de nabije natuur zeep, parfum, kaarsen, verf en manden kunt maken. Een hele studie op zich. 

Gewoon fietsen

Het huisje is tien kilometer fietsen van het centrum van een grote stad. Met de fiets doe je daar veertig minuten over, met een auto doe je er vijftien minuten over. Het is verleidelijk om dan de auto te nemen en te oriënteren op een elektrisch exemplaar om de boel duurzamer te maken. Maar naast de eerder gestelde vraag hoe duurzaam dat nou eigenlijk echt is, is het voor de gemiddelde Nederlander nog aan de prijzige kant. In ieder geval wel voor deze Nederlander. 

“Je kan ook een elektrische fiets aanschaffen”, opperde mijn moeder toen we samen naar het vakantiehuisje fietsten: zij op een elektrisch exemplaar en ik op een analoge. Ik keek haar met verbazing aan. Deze woorden kwamen uit de mond van dezelfde vrouw die in mijn pubertijd elke dag opperde of ik misschien niet beter naar buiten kon gaan om te sporten of te zwemmen. Waar ik haar toen met een puber-argusoog aankeek vanaf de bank met de televisie aan, hoor ik mezelf nu haar positie innemen: ik ben jong en heb benen gekregen om ze te gebruiken.

Natuurlijk isoleren

Op een gegeven moment gaan we de boel isoleren. Ik zocht op bodemisolatie en vond EPS-parels en isolatiechips. Dat zijn hele chique woorden voor plastic korrels. Veel bodemisolatie-sites spreken over gerecycled plastic en dat is natuurlijk top, maar tegelijkertijd vraag ik mij af hoe goed het is om de bodem vol te stoppen met plastic, wat via de bodem weer in ons drinkwater terecht komt, etcetera, etcetera. Dus zocht ik verder naar natuurlijk isolatiemateriaal en kwam uit op zand en schelpen. Onze kruipruimte wordt binnen afzienbare tijd een strand. En de muren en plafond worden bekleed met stro en leem. Ik heb er zin in. 

Back to basic in een hypermoderne wereld 

Een ware luxe dat ‘back to basic’-verhaal. Het ding is natuurlijk dat we niet meer dezelfde levens hebben als onze voorouders. We zijn druk, druk, druk en hebben na een lange dag werken weinig tijd en energie om dit soort fratsen uit te halen. Toch zijn we niet overgeleverd aan de huidige staat van de maatschappij en kunnen we nog een keuze maken. Want: werk je liever veel om een dure en vervuilende levensstijl te kunnen betalen óf werk je liever minder zodat je meer tijd overhoudt om te besparen op zowel grondstoffen als geld. Kiezen we voor ‘back to basic’ dan weten we zeker dat we zo min mogelijk grondstoffen opmaken en bijdragen aan een schone Aarde. 

Om te spreken met de woorden van de schrijver van ‘Terug naar de bron’: “Het is zeker niet nodig daarvoor perse op het platteland te wonen. Natuurlijk kan iemand in een vierkamerflat geen koeien houden, maar eigen groenten bijvoorbeeld zijn heel goed te telen op een bescheiden balkon.” De versimpeling doet mij in ieder geval goed en het is leuk om nieuwe oude dingen te leren. Tot besluit werp ik nog een slogan de wereld in: ‘Het wordt toch echt ‘back to basic’, vrees ik.’

Wil je al onze artikelen lezen? Iedere week vind je een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in onze gratis nieuwsbrief. Schrijf je nu in en je krijgt ons meest recente e-magazine cadeau. Inspiratie gegarandeerd!